1910

Alman Kolonyal Politikaları ve Protestan Misyonerliği İçin Bir Örnek: Amasya Atabey Çiftliği (1879 - 1919)

19. yüzyılın ikinci yarısında “Weltpolitik” ilan eden Almanya, Osmanlı Devleti ile olan ittifakilişkisinin kendisine sağladığı imkânları da kullanarak, yeni bir sömürge alanı olarak görülenOsmanlı topraklarına nüfuz etmeye çalışmıştır. Araştırmacıların “barışçı nüfuz siyaseti” olaraktanımladıkları bu politika çerçevesinde Alman kolonist iş adamları Osmanlı ülkesinin değişikbölgelerinde bazı yatırımlar; Protestan misyonerleri ise Ermeni yetimler için eytamhane açmak gibibir takım gizemli faaliyetler ile meşguldürler. Bu çalışma, arazi ve yatırım yönü ile benzerlerinenazaran daha büyük çapta bir teşebbüs olduğunu fark ettiğimiz Amasya’da “Atabey Çiftliği”merkezinde gelişen Alman kolonist yatırımcıların ve Protestan misyonerlerin faaliyetlerini konualmıştır. Bölgede faaliyet icra eden misyonerlerin hatıraları ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleriüzerinden konu mukayeseli olarak incelendiğinde daha sağlıklı değerlendirme yapma imkânıdoğmakta ve oldukça dikkat çekici detaylar belirmektedir.

An Example for German Colonial Politics and Protestant Mission: Amasya Atabey Farm (1879 - 1919)

Having proclaimed "Weltpolitik" in the second half of the nineteenth century, Germany tried to penetrate the Ottoman lands which were regarded as a new colonial area, using the possibilities provided by the alliance with the Ottoman Empire. In the context of this policy, which the researchers described as "peaceful influence politics", German colonial businessmen invested in various regions of the Ottoman country; Protestant missionaries are engaged in a number of mysterious activities, such as opening orphanage for Armenian orphans. This study covered the activities of German colonists and protestant missionaries who developed in the "Atabey Farm" center in Amasya, where we realized that this was a bigger undertaking than the similarity of land and investment. When the memories of the missionaries operating in the region are examined comparatively with reference to the documents of the Prime Ministry Ottoman Archives, it is possible to make a more healthy evaluation and quite remarkable details emerge.

PDF

___

BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
BEO (Babıali Evrak Odası): 1892/141887; 713/53452; 153/11446; 2561/192047
DH.MKT. (Dâhiliye, Mektubî Kalemi): 1460/54; 1259/16; 2342/18; 2596/84; 1460/54; 1461/25; 1859/82; 2097/66; 2521/13; 2484/106; 2496/30
DH.EUM.ECB. (Dâhiliye, Ecnebi Kalemi): 20/69
DH.ŞFR. (Dâhiliye, Şifre Kalemi): 217/113; 162/42; 258/114; 278/44; 339/38; 341/62; 55/301
DH.TMIK. (Dâhiliye, Muamelat): 76/76; 138/26; 142/46; 43/76; 76/62; 25/76; 34/29; 37/33
İ.MBH. (İrade, Mabeyn-i Hümayun): 14/28
Y. PRK. BŞK. (Yıldız, Başkitabet Dairesi Maruzatı): 77/20; 33/86
Y.PRK.DH. (Yıldız, Dâhiliye Nezareti Maruzatı): 14 /50
Y.A.HUS. (Yıldız, Hususi Maruzat): 283/76; 287/108
Y.A.RES. (Yıldız, Resmi Maruzat):123/10
ŞD. (Şura-i Devlet): 2715 /1
Sivas Vilayeti Salnamesi, Vilayet Matbaası, H.1322 / M.1904-1905
“Amasya Tapu Sicili Muhafızlığından”, Ulus, 09.06.1948.
http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/tarih/218_cerkeslerhakkindaermeni.htm (Erişim Tarihi: 10.06.2018)
ABİZADE Hüseyin Hüsameddin Yaşar, Amasya Tarihi (yay. haz. M. Aydın – G. Aydın), C.1, Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2013
ALBAYRAK, Mustafa, “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi Ve Bağdat Demiryolunun Yapımı”, OTAM, S.6, 1995, s.1-38.
ALKAN, Necmettin, “Dış Siyasetin Bir Aracı Olarak Hükümdar Gezileri: Kayser II. Wilhelm'in 1898 Şark Seyahati”, Osmanlı Araştırmaları, S. XXXI, Ankara 2008, s.9-53.
ALAN, Gülbadi, Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK Yayınları, Ankara 2008
ALAN, Gülbadi, “Amerikan Board Okullarında Yürütülen Misyonerlik Faaliyetleri”, Journal of Islamic Research, 20 (4), 2007, s.465-475.
BEYDİLLİ, Kemal, “Bağdat Demiryolu”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.4, İstanbul 1991, s.442-444.
BROCKES, Ferdinand, Quer Durch Kleinasien: Bilder Von Einer Winterreife Durch Dus Armenische Notstandsgebiet, Drud und Verlag Von C. Bertelsmann, Gütersloh 1900
ÇETİNKAYA, Selma, 1915-1923 Yılları Arasında Türkiye’de Kalan Ermeni Yetimleri, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek lisans Tezi), Kayseri 2009
ÇOLAK, Mustafa, “Müttefik Almanya İle İhtilaf: Ermeni Meselesi”, History Studiesİnternational Journal Of History, C.5, S.6, Kasım 2013, 149-164.
DEMİR, Yaşar, “Antakya’da Misyon ve Misyonerlik Faaliyetleri”, Akademik Bakış Dergisi, S.32, Eylül-Ekim 2012, s.1-19.
GENCER, Mustafa, Jöntürk Modernizmi ve Alman Ruhu, İletişim Yayınları, İstanbul 2010
GOLTZ, Hermann - Axel Meissner, Deutschland, Armenien und die Türkei 1895–1925.
Dokumente und Zeitschriften aus dem Dr. Johannes-Lepsius-Archiv an der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 1. Talent, Saur, München 1998
İNAN, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Almanların Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, TTK Yayınları, Ankara 2015
KARACAGİL, Ö. Kürşad, “Alman İmparatoru İstanbul’da (1917)”, Akademik Bakış Dergisi, C.6, S.12, Yaz 2013, s.111-133.
KILIÇ, Selami, “Ermeni Dostu Olarak Tanınan Bir Alman Din Adamı: Dr. Johannes Lepsius”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.17, S.51, Kasım 2001, s. 585- 601.
KIRBAÇ, Safiye, Osmanlı Belgelerine Göre Birinci Dünya Savası Yıllarında Almanya’ya Gönderilen Darüleytam Talebeleri, (Düzenleyenler: Emine Gürsoy-Naskali ve Aylin Koç), Kendi Yayınları, İstanbul 2003
KUŞ, Ayşegül, “Henry John Van Lennep’e Göre Amasya”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.11, S.1, Yaz 2016, s.253-276.
MENÇ, Hüseyin, Tarih İçinde Amasya, 2.bs., Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2014
MÜEZZİNOĞLU, Ersin, “I. Dünya Savaşı Esnasında Yetim ve Öksüz Çocukların Himayesi ve Eğitimi: Darüleytamlar”, History Studies, C.4, S.1, 2012
ORTAYLI, İlber, II. Abdülhamit Dönemi’nde Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1981
ÖZCAN, Selim, “Yabancıların Taşınmaz Mal Mülkiyeti Edinimleri: Amasya Örneği”, History Studies, C.2, S.2, 2010 s.277-288.
ÖZKAN, Salih, “Türkiye’de Darüleytamların Gelişimi ve Niğde Darüleytamı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.19, Bahar 2006, s.211-229.
SEZER, Ayten, “Osmanlı'dan Cumhuriyet'e; Misyonerlerin Türkiye'deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.16, S.3, Ekim 1999, s.169-183.
SUNGUROĞLU, İhsan, Harput Yollarında. 2.Cilt, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul 1959
ŞİMŞEK, Muttalip, “Osmanlı Devleti'nde Alman Yetimhaneleri (1860-1921)”, Journal of History Studies, C.8, S.3, 2016, s.151-173.
TUZCU, Ali, Seyahatnamelerde Amasya, 2.bs., Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, Amasya 2013
UWE, Feigel, Das evangelische Deutschland und Armenien: die Armenierhilfe deutscher evangelischer Christen seit dem Ende des 19. Jahrhunderts im Kontext der deutsch-türkischen Beziehungen, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1989