İhvân-ı Safâ’da Mizâç Teorisi Çerçevesinde Huyların Değişiminin İmkânı

İhvân-ı Safâ 4/10. yüzyılda Basra’da ortaya çıkmış bir felsefe cemiyetidir. Bu cemiyet faaliyetlerini gizli toplantı ve sohbetler şeklinde yürütmektedir. Yazar veya yazarları gizli tutulmuş olan 52 adet risâleden oluşan Resâil-u İhvân es-Safâ onlara aittir. Bu risâle-lerin öz ve özeti niteliğinde olan Risâletü’l-câmia isimli eserin de onlara ait olduğu düşünülmektedir. Bu cemiyet Şiî olmakla birlikte risâleleri Şiî İsmâilî grupların el kitabı haline gelmiştir. İhvân-ı Safâ Risâleler’i ansiklopedik bir muhtevaya sahiptir. Risâle-ler’de matematikten metafiziğe, coğrafyadan astrolojiye kadar birçok ilim dalına dair bilgiler bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar tarafından Risâleler’de hâkim temanın ahlâk olduğu söylenmektedir. İhvân-ı Safâ, Risâleler’inin misyonunu dini ve ahlâkî alanda bir arınma şeklinde ifade etmekte olup, bunun yolunun felsefe olduğuna inan-maktadırlar. Risâleler’in siyasi propaganda amaçlı olduğuna dair çeşitli spekülasyonlar da bulunmaktadır. Ancak çalışmamızı ilgilendiren yönüyle Risâleler, ahlâk felsefesi alanında zengin bir içeriğe sahip ilmi eserlerdir. İhvân-ı Safâ’nın ahlâk felsefesinde mizâç teorisinin de önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Bu çalışmanın konusu İhvân-ı Safâ Risâleleri’nde mizâç teorisi çerçevesinde huyların değişim imkânıdır.

Anahtar Kelimeler:

Ahlâk Felsefesi, İhvân-ı Safâ, Mizâç Teorisi, Tebdil-i Ahlâk, Nefis, Nefsin Kuvveleri

Ikhwān al-Ṣafā’ is a philosophical community that emerged in Basra in the 4th (H)/10th century. This community conducts its activities in the form of secret meet-ings and conversations. Rasā’il Ikhwān al-Ṣafā’, which consists of 52 treatises whose author or authors have been kept secret, belong to them. It is thought that Risālat al-jāmi‘a which is the essence and summary of these treatises belongs to them. Although this community is Shiite, its treatises have become the handbooks of Shiite Ismaili groups. Rasā’il Ikhwān al-Ṣafā’ have an encyclopedic content. There is information on many branches of science from mathematics to metaphysics, from geography to astrology in the Rasā’il. It is said that by some researchers the primary theme in Rasā’il is morality. Ikhwān al-Ṣafā’ expresses the mission of Rasā’il as a purification in the religious and moral field and they believe that the way to do this is philosophy. There are also various speculations that the Rasā’il have some kind of political propaganda. However, in the aspect of our study, Rasā’il are scientific works with a rich content in the field of moral philosophy. It is clear that the theory of temperament (mizaj) has an important place in the moral philosophy of Ikhwān al-Ṣafā’. The subject of this study is the possibility of change of natures within the framework of temperament theory in Rasā’il Ikhwān al-Ṣafā’.

Keywords:

Moral Philosophy, Ikhwān al-Ṣafā’, Theory of Temperament, Tabdīl al-Akhlaq, Nafs, Quwwāt al-Nafs,

PDF

___

Aksu, İbrahim. İbn Sînâ Felsefesinde Mizâc Kavramı ve Nefs ile Olan İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Aktaş, Gülistan. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Ahlâkî Açıdan ‘Mizâç’ Kavramı. Sivas: Sivas Cumhu-riyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Aristoteles. Ruh Üzerine. çev. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
Aykıt, Asiye. “İhvân-ı Safâ’nın Görüşleri Çerçevesinde Mehdîlik Düşüncesinin Felsefî Arka Planı”. Uluslararası Mehdîlik Sempozyumu Bildirileri. ed. Mehmet Tıraşçı vd., Si-vas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, 2018.
Çetinkaya, Yalçın. “İhvân-ı Safâ’da Müzik Düşüncesi”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serü-veni. ed. İsmail Çalışkan. 6/353-390. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
Fârâbî. Kitâbu Ârâu ehli Medîneti’l-Fâzıla. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1985.
Fârâbî. es-Siyâsetü’l-Medeniyye. nşr. Ali Bu Mülhim. Beyrut: Dâr ve Mektebet’il-Hilâl, 1994.
Galen. On The Passions and Errors of the Soul. çev. P.W. Harkins. Ohio:Ohio State University Press, 1963. https://doi.org/10.1097/00000441-196409000-00040
Galen. Kuva’n-Nefsi Tevâbiu’li Mizâci’l-beden. nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dirâsâti ve Nusûs fi’l- felsefeti ve ulûmi inde’l-Arab, el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirasat ve’n- Neşr, 1981.
İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-ahlâk ve Tathîru’l-a’râk. haz. Abdulalim Salih. Mısır: Matbaatü’t-terakkî, 1317/1899.
İbn Sînâ. el- Kânûn fi’t-tıb. çev. Esin Kâhya. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2017.
İbn Sînâ. Ahvâlu’n-Nefs. çev. İsmail Hanoğlu. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
İhvân-ı Safâ. “Pratik Sanatlar ve Amaçları Üzerine”. çev. Enver Uysal. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 1/187-201. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
İhvân-ı Safâ. “Ahlâkın Anlamı, Farklı Oluşunun Nedenleri ve Ahlâkî Hastalıkların Çeşit-leri. Peygamberlerin Ahlâkına Dair Bazı Nükteler ve Filozofların Ahlâkının Özü Üzerine”. çev. İsmail Çalışkan-Enver Uysal. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 1/201-269. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
İhvân-ı Safâ. “Bilimsel Sanatlar ve Amaçları Üzerine”. çev. Enver Uysal. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. I/173-187. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
İhvân-ı Safâ. “Astronomi-Astroloji”. çev. Elmin Aliyev. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdul-lah Kahraman. I/81-111. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
İhvân-ı Safâ. “Musiki”. çev. Ahmet Hakkı Turabi. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 1/ 129-161. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
İhvân-ı Safâ. “Filozofların ‘İnsan Küçük Bir Âlemdir.’ Görüşüne Dair”. çev. Abdullah Kahraman. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 2/317-335. İstanbul: Ay-rıntı Yayınları, 2013.
İhvân-ı Safâ. “Spermin Düştüğü Yere Dair”. çev. İsmail Çalışkan. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 2/289-317. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
İhvân-ı Safâ. “Aşkın Mahiyetine Dair”. çev. Halil İbrahim Şimşek. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 3/217-233. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
İhvân-ı Safâ. “Lezzetlerin Nitelikleri, Hayatın ve Ölümün Hikmeti ile Bunların Mahi-yetlerine Dair”. çev. Murat Demirkol & Kamuran Göktaş. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 3/55-81. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
İhvân-ı Safâ. “Mezheplere ve Dinlere Dair”. çev. Metin Özdemir. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 3/327-428. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
İhvân-ı Safâ. “Pisagorculara Göre Varlıkların/Mevcutların Aklî İlkeleri Hakkında”. çev. Murat Demirkol. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 3/145-161. İstan-bul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri. ed. Abdullah Kahraman. 5/85-181. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016.
İhvân-ı Safâ. Resâil-u İhvân es-Safâ ve Hullân el-Vefâ. thk. Arif Tamir. 5 Cilt. Beyrut-Paris: Menşûrat-ı Avîdât, 1995.
İlhan Kutluer. İslam Felsefesi Tarihinde Ahlâk İlminin Teşekkülü. İstanbul: Marmara Üni-versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
Nasîruddin Tusî. Ahlâk-ı Nâsırî. çev. Anar Gafarov-Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Ya-yıncılık, 2013.
Nevşe, Duygu. “Eyüp’te Medfun Bir Hekimbaşının Müzikle Tedavi Risalesi”. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu IX Tebliğler. İstanbul: Eyüp Sultan Bele-diyesi Kültür Yayınları, 2005.
Platon. Timaios. çev. Erol Güney-Lütfi Ay. İstanbul: 2001.
Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
Seyyid Şerif Cürcânî. Kitâbu’t-Ta’rîfât. Lübnan: Mektebeti Lübnân, 1985.
Tehânevî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. 3. Beyrut: Daru Sadır, ts.
Üngör, Ethem Ruhi. “Fârâbî’nin Mûsiki Yönü”. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yük-sek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.