İslâm Siyaset Tarihinin Meşhur Hatipleri: Dühât-ı Arab Örneği

Akıl, zekâ, idrâk, basiret, ileri görüşlülük, hazır cevaplılık, problemlere çabuk ve etkili çözüm bulabilme gibi özelliklerin bir araya gelmesiyle oluşan özelliğe dehâ; tüm bu vasıfları ileri derecede bünyesinde barındıran, bu yönleriyle diğer insanlardan ayrılan kimselere de dâhi denmiştir. Dühât-ı Arap ise, Arapların dâhileri, Araplar arasında dâhi olarak meşhur olmuş kişiler, Arap dâhiler gibi anlamlara gelmektedir. Özel bir kullanımı olan bu ifade, birkaç kişiden, rivayetlerin çoğunluğuna göre dört isimden oluşan özel bir grubu temsil etmektedir. Dühât-ı Arap dendiğinde akla gelen bu isimler ise, birçok kaynağa göre, Amr b. el-Âs (öl. 43/664), Mugîre b. Şu’be (öl. 50/670), Ziyâd b. Ebîh (öl. 53/673) ve Muâviye b. Ebî Süfyân’dır (öl. 60/680).

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Emeviler, Muaviye b. Ebu Süfyan, Muğire b. Şu'be, Ziyad b. Ebih, Amr b. el-As, Duhat-ı Arab, Hitabet

Famous Orators of Islamic Political History: The Case of Duhāt al-‘Arab

Dahā (الدَّهَاء) is a qualification formed by coming of several qualifications together such as reason, intelligence, wisdom, being good at repartee, ability to find prompt and influential solutions to problems etc.; and dāhī (الداهِي) is the person having these spe-cialties at the highest level and becoming distinguished from other people. Duhāt al-‘Arab (دُهاة العرب), meaning genius figures of Arabs, are these being famous among Arabs as genius particularly in early Islamic period. This particular expression refers to a specific group with several persons, particularly four ones according to many narra-tions. These persons are ‘Amr b. al-‘Ās (d. 43/664), al-Mughīra b. Shu‘ba (d. 50/670), Ziyād b. Abih (d. 53/673), and Mu‘āwiya b. Abī Sufyān (d. 60/680).

Keywords:

Islamic History, Umayyads, ‘Amr b. al-‘Ās, al-Mughīra b. Shu‘ba, Ziyād b. Abih, Mu‘āwiya b. Abī Sufyān, duhāt al-‘Arab, Oratory,

PDF

___

Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. İstanbul: Kanaat Kütübhanesi, 1331 H.
Aktaş, Ömer. “Muğîre b. Şû’be’nin Hayatı ve Kişiliği”. Ağrı İslamî İlimler Dergisi 2 (2018), 29-56.
Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 1993.
Apak, Âdem. İslâm Siyaset Geleneğinde Amr b. el-Âs. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Aycan, İrfan. Saltanata Giden Yolda Muaviye Bin Ebî Süfyan. Ankara: Ankara Okulu Yayınla-rı, 2. Basım, 2001.
Belâzürî. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkar - Riyaz Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
Belâzürî. Fütûhu’l-Büldân. thk. Abdullah Enis et-Tabbâ - Ömer Enis et-Tabbâ. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
Câhiz. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Cîl, 1968.
Dayf, Şevki. Târîhu’l-edebi’l-Arabî: el-Asru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1992.
Ebû Hanîfe ed-Dîneverî. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Ömer Faruk et-Tabbâ. Beyrut, ts.
Ebü’l-Fidâ. Târîhu Ebî’l-Fidâ (el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer). thk. Mahmûd Deyyûb. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Fayda, Mustafa. Hz. Ömer Zamanında Gayr-ı Müslimler. İstanbul: MÜ İFAV Yayınları, 1989.
Ferruh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 4. Basım. 1981.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayın-ları, 1990.
Hasson, Isaac. “Ziyād b. Abīhi”. The Encyclopaedia of Islam Second Edition. 9/519-522. Leiden: Brill, 2002.
Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Ya-yınları, 1980.
İbn Abdülber en-Nemerî. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Kahire, Dâru Nehdati Mısr, ts.
İbn Abdürabbih. el-İkdü’l-ferîd. thk. Abdülmecid et-Tarhînî. Beyrut, 1983.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu medîneti Dımaşk. 80 Cilt. thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Habîb el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. tsh. Ilse Lichtenstadler. Beyrut: Dârü'l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A‘yân ve enbâü ebnâi’-zamân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Hişam. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakka v.dğr. 2 Cilt. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif - Riyad: Mektebetü’n-Nasr, ts.
İbn Kuteybe. el-Maârif. tashih Muhammed İsmail Savi. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 2. Basım, 1970.
İbn Kuteybe. Uyûnü’l-Ahbâr. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1996.
İbn Kuteybe. el-İmâme ve’s-Siyâse. thk. Taha Muhammed ez-Zeynî. 2 Cilt. Beyrut: Mües-sesetü’r-Risâle, 1985.
İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
İbn Sa‘d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Tağrîberdî. en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire. tkd. ve tlk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn A‘sem el-Kûfî. el-Fütûh. thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrut, 1411 H.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdül-kadir Atâ - Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-târîh. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır - Dâru Beyrût, 1965.
İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut, ts.
İbnü’l-İmâd. Şezerâtü’z-Zeheb fi Ahbâri Men Zeheb. thk. Abdülkadir Arnaut - Mahmûd Arnaut. Beyrut, Dâru İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, 1987.
İbnü’n-Nedim. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
Seyithanoğlu, Kenan vd. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. 15 cilt. Konya: Kombas-san Şirketler Topluluğu, 1994.
Köksal, Mustafa Asım. İslam Tarihi: Hazreti Muhammed (a.s.) ve İslamiyet: Medine Devri. 11 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1981.
Kütübî. Fevâtü’l-vefeyât. thk İhsan Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1973.
Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcu’z-Zeheb ve meâdinü’l-cevher. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Kahire: el-Mektebetü't-Ticareti'l-Kübra, 4. Basım, 1964.
Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha. 33 Cilt. Beyrut, 2004.
Önkal, Ahmet. “Dühât-ı Arab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10:18-19. İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Önkal, Ahmet. “Amr b. Âs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/79-81. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
Safedî. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaut - Mustafa Türkî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
Safvet, Ahmed Zeki. Cemheratü hutabi’l-Arab fî usuri’l-Arabiyyeti’z-zâhire. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1933.
Süyûtî. Târîhu’l-Hulefâ. Kahire: el-Mektebetü't-Ticareti'l-Kübra, 4. Basım, 1969.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbra-him. 11 Cilt. Beyrut: Dâru Süveydân, 1970.
Ya‘kûbî. Târîhü’l-Ya‘kûbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1960.
Yılmaz Gömbeyaz, Melek. Ziyâd b. Ebîh (Hayatı-Şahsiyeti-Devlet Adamlığı). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
Yılmaz Gömbeyaz, Melek. “Muaviye b. Ebî Süfyân’ın Muhaliflerini Bertaraf Etme Yön-temleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2010).
Yılmaz Gömbeyaz, Melek. “Erken Dönem İslam Tarihinde Hitabetiyle Öne Çıkan Bir Siyasî: Ziyâd b. Ebîh”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6/2 (Temmuz 2020), 711-733.
Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. 33 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Zirikli, Hayreddin. el-A‘lâm: Kamusu terâcim. 11 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
Zübeyrî. Nesebü Kureyş. tsh. E. Levi Provençal. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.