Mu‘tezile’de Ma‘dûm Anlayışı: Ebû Reşîd En-Nîsâbûrî Örneğinde Bir İnceleme

Ma‘dûm, yokluk anlamında kullanılan bir kavramdır. Kelam ekolleri, ma‘dûm kavramı etrafında yokluğun mahiyetini inceleme konusu yapmışlardır. Bu kapsamda var olan şeylerin, var olmalarından önce ne oldukları tartışılmıştır. İslâm Kelâmında bu tartış-mayı ilk olarak ortaya çıkaran akım, Mu‘tezile’dir. Mu‘tezile’ye göre ma‘dûm, mutlak yokluk değildir; bunun aksine o, bir “şey”dir. Mu‘tezile’nin bu görüşü, Eş‘ariyye ve Mâtürîdiyye tarafından reddedilmiştir. Eş‘ariyye ve Mâtürîdiyye düşünürleri, Mu‘tezile’nin bu konudaki görüşünü reddetmekle kalmamış, konu ile ilgili kendi görüş-lerini de oluşturmuşlardır. Bu görüşe göre ma‘dûm, bir “şey” değil, aksine mutlak yok-luk, yani hiçbir şeydir. Ehl-i Sünnet’in neredeyse tamamı bu görüşü kabul etmiştir. Ma‘dûm konusundaki bu iki farklı yaklaşım, gerek Mu‘tezile’nin, gerekse Ehl-i Sün-net’in ayırt edici vasıflarından olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Madum, Malum, Nisaburi, Yokluk, Mu‘tezile, Kelam

The Concept of Ma‘dûm (i.e. Non-existent) in Mu‘tazila: A Review on Abū Rashīd āl-Nīsābūrī

“Ma‘dûm” is a concept used to mean “non-existent”. Schools of Kalām have studied the nature of non-existent around the ma‘dûm concept. In this context, it was discus-sed what happened before the things exist. The movement that first started this de-bate in the Kalām was Mu‘tazila. According to Mu‘tazila, ma‘dûm is not absolute non-existent; in contrast, it is a “thing”. This view of Mu‘tazila was rejected by the Ashʿariyyah and Māturīdiyyah. Not only did the Ashʿariyyah and Māturīdiyyah scho-lars rejected the view of Mu‘tazila in this regard, but also formed their own view on the issue. According to this view, ma‘dûm is not a “thing”, in the contrast, it is absolu-te non-existent, in other words, it is nothing. Almost all of the Ahl-al-Sunna accepted this view. These two different approaches on ma‘dûm were the distinguishing quali-ties of both Mu‘tazila and Ahl-al-Sunna.

Keywords:

Kalām, Mu’tazila, Nīsābūrī, Ma‘dûm, Known, Non-existent,

PDF

___

Afîfî, Ebû’l-Alâ. “Mu‘tezile’nin Ma‘dûm Nazariyesi İle İbn Arabî’nin A‘yân-ı Sâbite Nazariyesinin Karşılaştırılması”. çev. Cağfer Karadaş. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 6/6 (1994), 267-276. https://doi.org/10.1501/ilhfak_0000001067
Alper, Hülya. “Yokluk Nedir? Seyfeddin El-Âmidî’de Ma‘dûm Kavramı Üzerine Bir İnce-leme”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2013), 33-58. https://doi.org/10.21054/ deuifd. 493129
Âmidî, Seyfüddin. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
Bâkıllânî, Ebû Bekr. Kitâbü Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsü’d-Delâil. nşr. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1993.
Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn. eş-Şâmil fî Usûli’d-dîn. thk. Ali Sâmi en-Neşşâr, Süheyr Muhammed Muhtâr, Faysal Bedir Avn. İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 1969.
Frank, R. M. “Al-Ma‘dūm wal-Mawjūd the Non-Existent, the Existent and the Possible in the Teaching of Abū Hāshim and His Followers”. Mélanges Institut Dominicain D’études Orientales (MIDEO) 14 (1980), 185-210.
Hanefi, Hasan. “Kelam İlmi'nin Yöntemi”. çev. Nadim Macit. Dini Araştırmalar 3/8 (2000), 149-161.
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed. Mücerradü Makalâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1986.
İbn Manzûr, Lisanü’l-Arab. thk. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah, Haşim Muhammed Şazeli. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan el-Hemedânî. El-Muhît bi’t-Teklîf. Thk. Ömer es-Seyyid Azmî. Kahire: eş-Şeriketü’l-Mısriyye, ts.
Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan el-Hemedânî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
Kahraman, Hüseyin. “Ma‘dûmun Şeyiyyeti Teorisine Cüveynî’nin Getirdiği Eleştiriler Ve Bunların Eş‘arî Kelâmı Açısından Değerlendirilmesi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016), 443-459. https://doi.org/10.18317/kader.43845
Kazanç, Fethi Kerim. Kadı Abdülcebbâr’da Nedensellik Kuramı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014. https://doi.org/10.18317/kader.11952
Koloğlu, Orhan Şener. Mu‘tezile’nin Felsefe Eleştirisi Harezmli Mutezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin Yayınları, 2010. https://doi.org/10.12730/13091719.2010.12.18
Kutluer, İlhan. “Cevher”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/450-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2005.
Nîsâbûrî, Ebû Reşîd, el-Mesâil fi’l-Hılâf Beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. thk. Ma‘n Ziyâde, Rıdvan es-Seyyid. Beyrut: Ma‘hedü’l-İnmâi’l-Arabî, 1979.
Özdemir, Metin. Allah’ın Bilgisinin Ezelîliği ve İnsan Hürriyeti. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddin. Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe el-Muhassal. çev. Eşref Al-taş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
Taşcı, Özcan. Son Mu’tezile Kelamcısı Takiyyüddin Necrânî. Bursa: Sentez Yayınları, 2013.
Wisnovsky, Robert. “İbn Sînâ’nın Şey‘iyye Kavramı Üzerine Notlar”. çev. Arzu Meral. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (2004), 85-118.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Reşîd en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/212-213. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Yıldırım, Ömer Ali. “Ma‘dûm ve Mümkün: Mûtezile’nin “Ma‘dûm” ve İbn Sînâ’nın “Mümkün” Kavramı Üzerine Değerlendirmeler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 30 (2013), 81-107.