Muhammed b. İbrahim’in Manzûm Şir’atü’l-İslam Tercümesi (Şir’a-i Manzûm)

Muhammed b. İbrahim, 15 ve 16. yüzyıllarda yaşamış bir şairdir. Ulaşabildiğimiz tek eseri Şir’a-i Manzûm’dur. Bu eser, meşhur Hanefî âlimi İmâmzâde’nin (öl. 573/1177) Şir’atü’l-İslam adlı eserinden Türkçeye 911/1505 yılında tercüme edilmiştir. Şir’atü’l-İslam, Arapça olarak telif edilen bir ilmihal ve ahlâk kitabıdır. Bu eser, Osmanlı toplumu ve âlimleri arasında çok rağbet görmüştür. Bu makalemizin birinci bölümünde Şir’atü’l-İslam’ın şerh ve tercümeleri tanıtılmıştır. İkinci ve üçüncü bölümlerde ise Şir’a-i Manzûm’un muhteva incelemesi ve Muhammed b. İbrahim’in tercüme metodu yer al-maktadır. Türk Edebiyatı’nın en uzun manzum ilmihali olan Şir’a-i Manzûm 8442 beyit-ten oluşmaktadır. Mesnevî nazım şekliyle telif edilen eser, Sultân II. Bâyezîd’e (1481–1512) ithaf edilmiştir. Los Angeles nüshasının sonunda şairin Eceabatlı olduğu bilgisine yer verilmektedir. Türkçenin yanında Arapça ve Farsça ile de şiir yazabilen Muham-med b. İbrahim, müştak, müteradif ve cinasları eserinde ustalıkla kullanmıştır. Kaynak esere bağlı kalmakla birlikte kendi katkılarını da eserine yansıtmıştır. Dînî içerikli mesnevîler gurubuna giren Şir’a-i Manzûm’da birçok ayet ve hadisin de manzum ter-cümesi vardır.

Anahtar Kelimeler:

Şir’a-i Manzûm, Manzûm Şir’atü’l-İslam Tercümesi, Muhammed b. İbrahim, İmâmzâde, İlmihal, Dînî Şiir, Mesnevî, 15 ve 16. Yüzyıllar, Türk-İslam Edebiyatı

Muhammad b. Ibrahim’s Poetic Shir‘at al-Islām Translation (Shir‘a-i Manzūm)

Muhammad b. Ibrahim is a poet who lived in the 15th and 16th centuries. His only work which we could reach is Shir‘a-i Manzūm. It was translated from Shir‘at al-Islām in-to Turkish in 911/1505. Shir‘at al-Islām is a book of ilmihal (catechism) and ethics writ-ten in Arabic by famous Hanafī scholar Imāmzadāh (d. 573/1177). It was very popular in Ottoman society and among scholars. In the first part of this article, the commen-taries and translations of Shir‘at al- Islām are introduced. In the second and third parts, there is content review of Shir‘a-i Manzūm and Muhammad b. Ibrahim’s translation methods. The longest poetic ilmihal (catechism) in Turkish Literature, Shir‘a-i Manzūm is consists of 8442 couplets. The work, which was written in form of the mathnawī, was dedicated to the Ottoman Sultan Bayazid II (1481–1512). At the end of the Los Angeles copy of Shir‘a-i Manzūm, it is stated that the poet was from Eceabat. Muham-mad b. Ibrahim, who could write poetry in Arabic and Persian besides Turkish, skill-fully used derivations, synonymous and puns in his work. Along with adhering to the source, he reflected his contributions to his work. There are also translations of many Qur’ān verses and hadiths in Shir‘a-i Manzūm which is included in the religious group of mathnawīs.

Keywords:

Shir’a-i Manzûm Tranlation of Shir’at al-Islam, Muhammed b. Ibrahim, Imāmzādah, Ilmihal, Catechism, Religious Poetry, 15th and 16th Century, mathnawī, Turkish-Islamic Literature,

PDF

___

Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 22. Basım, 2011.
Aclûnî. Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlü’l-İlbâs Amme’ştehera Mine’l-Ehâdîsi Alâ-Elsineti’n-Nâs. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351.
Âcûrrî. eş-Şerîa. 5 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1999.
Ahmed b. Hanbel. Musned. 6 Cilt. Kâhire: Muessestu Kurtuba, ts.
Ahterî, Mustafa Efendi. Ahterî-i Kebîr. haz. H. Ahmet Kırkkılıç - Yusuf Sancak. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
Akçiçek, Abdülkadir. Müslümanın Görgü Kitabı Şir’atü’l-İslâm. İstanbul: Sağlam Kitabevi, 1978.
Alî Oğlu Süleymân. Lezzetü’l-İslâm. Ankara: Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A, 4781.
Arpaguş, Hatice Kelpetin. “İlmihal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Arpaguş, Hatice Kelpetin. “Bir Telif Türü Olarak İlmihal: Tarihî Geçmişi ve Fonksiyonu”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 22/22 (2002), 25-56.
Aydın, Ahmet. Mehmet b. İbrahim’in Manzûm Şir’atü’l-İslâm Tercümesinin Metin ve Tahlili (İlk On Beş Fasıl). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Li- sans Tezi, 2016.
Aynacı, Mediha. Osmanlı Kuruluş Dönemi Türkçe İlmihal Eserleri Çerçevesinde İlmihallerin Fıkhi Yönden Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Doktora Tezi, 2009.
Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2006.
Bahtî. Şir’atü’l-İslâm Tercümesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Agah Sırrı Levend, 492.
Bahtî. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm. İstanbul: Mustafa Efendi Matbaası, 1293.
Beyhakî. Şuabu’l-Îmân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1410.
Bezzâr. Musned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ulûmi ve’l-Hikem, 2009.
Bigavî, Hacı Ahmed b. Seyyid. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm. Ankara: Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 30.
Bigavî, Hacı Ahmed b. Seyyid. Terceme-i Şir’atü’l-İslam. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Şeriyye Bölümü, 387.
Brill, E. J. vd.. Islamic Collections - Catalogue 510. Leiden: 1979.
Brill, E. J.. Oriental Manuscript - Catalogue 555. Leiden: 1986.
Brockelmann, Carl. Geschichte Der Arabischen Litteratur, Supplementbande. 3 Cilt. Leiden: Brill, 1937-1942.
Buhârî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsir en-Nâsir. 9 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, y.y., 1422.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
Câmi’u’ş-Şürûh fī-şerhi Şir’ati’l-İslâm. İstanbul: Süleymaniye Yazma Bağışlar Koleksiyonu, 862.
Câmi’u’ş-Şürûh Şerhü Şir’atü’l-İslâm. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, 005631.
Cici, Recep. “İmâmzâde Muhammed b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/210. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Çelebioğlu, Amil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
Dağ, Hakan. Âbidî Ravzatü’l-İslâm (Giriş - İnceleme – Metin – Sözlük - Tıpkıbasım). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Ebû Dâvûd. Sunenü Ebî Dâvûd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları,1998.
Günal, Zerrin. "Ece Bey". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/380. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Güntan, Zekiye. XIX. Yüzyıl İstanbul Mutasavvıflarından Muhammed Murad Nakşibendî ve Hülâsatü'ş-Şürûh İsimli Mesnevî Şerhinden İlk 1001 Beytin Tahlîli. Konya: Selçuk Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Hasanov, Sefer. “Kurd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek Cilt 2/93-94. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
http://www.yazmalar.gov.tr/eser/terceme-i-siratul-islam/10301 Erişim 29.06.2020
http:www.lugatim.com Erişim 03.02.2020
http:www.tebdiz.com Erişim 03.02.2020
https://makhtota.ksu.edu.sa/makhtota/4212/1 Erişim 02.07.2020
https://www.alukah.net/manu/files/manuscript_3490/makhtot.pdf Erişim 02.07.2020
https://yazmaeserler.diyanet.gov.tr/details?id=13585 Erişim 15.07.2019
https://yazmaeserler.diyanet.gov.tr/details?id=2689 Erişim 13.07.2019
https://yazmaeserler.diyanet.gov.tr/details?id=3465 Erişim 17.08.2019
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed. Câmi‘u Beyâni’l-İlmi ve Fadlihî. thk. Ebi’l-Eşbâl ez-Zuheyrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
İbn Hibbân. el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d-Du‘afâi ve’l-Metrûkîn. thk. Muhammed İbrâhim Zâyid. 3 Cilt. Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1396.
İbn Mâce. Sunenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, ts.
İmam Mustafa. Şir’atü’l-İslam Tercümesi. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliy-yüddin Efendi, 1875.
İmam Mustafa. Şir’atü’l-İslam Tercümesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, 270.
İmâmzâde, Muhammed b. Ebî Bekr. Şir’atü’l-İslâm, thk. Muhammed Berekat. İstanbul: Erenler Vakfı Yayınları, 2018.
İmâmzâde, Muhammed b. Ebû Bekir. İslâm Ahlâk ve Âdâbı (Şir’atü’l-İslâm). haz. Fazilet Neşriyat Araştırma Heyeti. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
Kadri, Hüseyin Kazım. Büyük Türk Lugatı. 4 Cilt. İstanbul: Devlet Matbaası-Maarif Matbaası-Cumhuriyet Matbaası, 1927-1945.
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an-Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. çev. Rüştü Balcı. 5 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
Kavakcı, Yusuf Ziya. XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mavara’al-Nahr İslam Hukukçuları. Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.
Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-mü’ellifîn: Terâcimü Muṣannifi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye. 13 Cilt. Dımaşk: 1957-1961.
Kudâî. Musnedu’ş-Şihâb. nşr. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1986.
Leknevî. el-Fevâ’idü’l-Behiyye. nşr. M. Bedreddin Ebû Firâs. Kâhire: 1324.
Levend, Agâh Sırrı. Eski Türk Edebiyat Araştırmaları-II. Ankara: TTK Yayınları, 2016.
Levend, Agah Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi(1-2). Ankara: TTK Yayınları, 1998.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. haz. Nuri Akbayır, Seyit Ali Kahraman. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Muhammed b. İbrahim, Terceme-i Şir’atü’l-İslâm (Şir’a-i Manzûm). Kahire: Mısır Millî Kütüphanesi, Fıkhî-Türkî-Talat Bölümü, 68.
Muhammed b. İbrahim. Ser’atü’l-İslâm (Şir’a-i Manzûm). Los Angeles: Kaliforniya Üniversitesi Los Angeles Kütüphanesi, Türkçe Elyazmaları Bölümü 1600-1900 LSC.0896 Box: 30/83.
Muhammed b. İbrahim. Şir’atü’l-İslâm Tercümesi (Şir’a-i Manzûm). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, 1592.
Muhammed b. İbrahim. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm (Şir’a-i Manzûm). Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 4981.
Muhammed b. İbrahim. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm (Şir’a-i Manzûm). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Koleksiyonu, 4193.
Muhammed b. İbrahim. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm (Şir’a-i Manzûm). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, 005232-I.
Müslim. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Öztürk, Seyfullah. Terceme-i Şir’atü’l-İslâm (Metin-Gramatikal Dizin). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Pala, Ali İhsan. “Mısır Millî Kütüphanesi’nde Bulunan Fıkıhla İlgili Türkçe Yazma Eserler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 437-454.
Seyyid Alizâde. Mefâtîhü’l-Cinân ve Mesâbîhü’l-Cenân. Saraybosna: Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, 6766.
Seyyid Alizâde. Şir’atü’l-İslâm: İslâm Yolu. çev. Lutfullah Uyan - A. Faruk Meyan. İstanbul: Çelik Yayınevi, 1980.
Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1317.
Şenocak, İhsan. Kudemâ Meclisi. İstanbul: Hüküm Yayınları, 2016.
Tatlı, Bekir. “Türk-İslâm Davasının Büyük Mütefekkiri Mehmet Feyzî Efendi (öl. 1989) ve Türk Dünyasına Birlik Reçetesi: İslâmiyet Ruhumuz, Türklük Bedenimizdir”. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Bildirileri. Eskişehir 26-28 Mayıs 2014. 2/669-696. Eskişehir: Türk Dünyası Vakfı Yayınları, 2014.
Terceme-i Şir’atü’l-İslam. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa Koleksiyonu, 319.
Terceme-i Şir’atü'l-İslâm. Ankara: Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A, 8980.
Tirmizî. el-Câmi‘us’s-Sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Mısır: Matba‘atu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
Tirmizî, eş-Şemâil. Beyrut: Muessestu’l-Kutubi’s-Sakâfiyye, 1412.
Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.