Ahkâmü’n-nücûm (Astroloji) Eseri Bağlamında Fârâbî’nin Bilimsel Yöntem Anlayışı

Orta çağ İslâm düşüncesinde bilim çalışmalarına katkı sunan ve bir bilim felsefesi oluşturmaya çalışan önemli filozoflardan biri de Fârâbî’dir (öl. 339/950). Bilim anlayışını, mantığın ilkelerine dayandırmıştır. Bilim konusunu epistemolojik ve metafiziksel bütünlük içerisinde değerlendirmeye çalışmıştır. O, dinî ilimler ile aklî ilimleri kendi sınırlılıkları içerisinde bir bütün olarak ele almıştır. Nitekim İhsâü’l-ulûm (İlimlerin Sayımı) adlı eserinde ilimlere ilişkin yapmış olduğu sınıflandırma onun bilim ve felsefe tasavvurunu en iyi yansıtan örneklerdendir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Felsefesi, Fârâbî, Bilim, Yöntembilim, Astroloji

al-Fārābī’s Understanding of Scientific Method in the Context of His Book Aḥkām al-nujūm

al-Fārābī (d. 339/950) is one of the important philosophers who contributed to the science stuides and tried to create a philosophy of science in medieval Islamic thought. He based his understanding of science on the principles of logic abd tried to evaluate the subject of science within epistemological and metaphysical integrity. He considered religious and rational sciences within their limitations. As a matter of fact, Iḥṣāʾ al-ʿulūm (Classification of Sciences) is one of the examples that best reflects his conception of science and philosophy.

Keywords:

Islamic Philosophy, Science, Methodology, Astrology, al-Fārābī,

PDF

___

Açıkgenç, Alparslan. İslâm Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İsam Yayınları, 2006.
Ağbal, Davut. “Kur’ân’da Burçlar Mahiyeti ve İnsana Etkisi Bağlamında”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38 (Aralık 2012), 249-276.
Arnaldez, Roger. “Fârâbî’nin Erdemli Şehri ve Ümmet (Umma)”. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî, ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri. 1/ 118-138 çev. Kenan Gürsoy. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Aydınlı, Yaşar. “Fârâbî ve Bağdat Meşşâî Okulu”, İslam Felsefesi Tarih ve Problemler, ed. M. Cüneyt Kaya. 145-181. İstanbul: İsam Yay, 2018.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı -İlk Dönem Sünni Kelâm Örneği-. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001. Durusoy, Ali. Örnek Çeviri Metinlerle Mantığa Giriş. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2009.
Erdoğan, İsmail. “Aristoteles ve Fârâbî’nin Felsefesinde Rastlantı’nın Yeri”. Felsefe Dünyası 42. (2/2005), 65-85.
Fârâbî. “et-Tavti’atu fi’l-mantık”. Fârâbî'nin Bazı Mantık Eserleri. çev. Mübahat Türker-Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
Fârâbî. “Kitâbu’l-Kıyâsi’s Sagîr”. Fârâbî'nin Bazı Mantık Eserleri. çev. Mübahat Türker-Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
Fârâbî. “Kitâbü’l-Cem‘ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn Eflâtûn el-İlâhi ve Aristûtâlis/Eflâtun ile Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması”. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Fârâbî. “Makâle fi ma yasihhu ve mâ lâ yaṣiḥḥu min aḥkâmi’n-nücûm /Astroloji Hakkında Doğru ve Yanlış Bilgiler”. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Fârâbî. “Peri Hermeneias”. Fârâbî’nin Peri Hermeneias Muhtasarı. çev. Mübahat Türker-Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Fârâbî. “Risâle fimâ yenbağî en yukaddeme kable te‘allümi’l-felsefe/Felsefe Öğreniminde Önce Bilinmesi Gereken Konular”. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Fârâbî. İhsâü’l-Ulûm / İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Ateş. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
Fârâbî. İhsâü’l-Ulûm. nşr. Ali Bû Mülhem. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
Fârâbî. Kitâbu’l-Burhân. çev. Ömer Türker, Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Fârâbî. Makâle Ebi Nasr fi mâ yasihhu ve mâ lâ yaṣiḥḥu min aḥkâmi’n-nücûm. Risâletân felsefîyyetân. nşr. Cafer Âl-i Yâsîn. Beyrut: Dâru’l- Menâhil, 1987.
Fârâbî. Şerhu’l-Fârâbî li kitâbi Aristûtâlîs fi’l-ibâre. nşr. W. Kutsch-S. Marrow. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
Fârâbî. Taḥṣîlü’s-saʿâde. haz. Ali Bû Mülhem. Beyrut Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1995.
Kaya, M.Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
Kutluer, İlhan. “Determinizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/215-220. Ankara: TDV, 1994.
Kutluer, İlhan. Felsefî Gök Kubbemiz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Kutluer, İlhan. “Gāiyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/292-295. Ankara: TDV, 1996.
Kutluer, İlhan. “İlliyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/120-121. Ankara: TDV, 2000.
L. Ivry, Alfred. “Fârâbî ve İbn-i Sînâ’nın Metafiziğindeki Yeni-Platoncu Öğelerin Değerlendirilmesi”. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî, ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri. çev. Ahmet Cevizci. 1/162-174. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Marquet, Yves. “Fârâbî’de İniş ve Yükseliş: İkiye Ayrılan Bir Bağlantı Zinciri”. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî, ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri. çev. Kenan Gürsoy. 1/203-211. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Sayılı, Aydın. “IX., X. ve XI. Asırlar ve İslâm Dünyası Uygarlığında Önemli Katkısı Olan Kalburüstü Bazı Düşünürler ve Bilim Adamları”. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî, ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri 1/ 11-22. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Topdemir, Hüseyin Gazi. “Fârâbî’nin Yapıtları”. Fârâbî. haz. Hüseyin Gazi Topdemir. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
Topdemir, Hüseyin Gazi. “Mu’allim-i Sânî”. Fârâbî. haz. Hüseyin Gazi Topdemir. İstanbul: Say Yayınları,2009.
Türker, Ömer. İslam’da Metafizik Düşünce Kindî ve Fârâbî. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019. Yılmaz, Özlem. “Dört Neden Kuramının Günümüz Biyolojisi Açısından Önemi”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi). 16 (Güz 2013), 221-230. ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com.