Arapçanın Söz Varlığında Renk

Renkler, insanın dünyayı tanımasını ve çevresindeki varlıklarla iletişime geçmesini sağlayan en önemli olgulardandır. İnsanın var olduğu ortam ile ilişki kurmasını sağlayan, çevresini algılamaya aracılık eden, varlık dünyamızı şekillendiren temel argümanlardan biri de renktir. Yalnızca Arap algısını ya da Araplara ait değerleri anlamak için değil Kur’an’ın indiği toplumun eski şiirlerinden başlamak üzere Arap tarihini, şiirini, edebiyatını da bu bakımdan gözden geçirmek gerekir. Eski Arap şiirinde kullanılan renk, imge ve çağrışımların yanı sıra Arap kültüründe renk olgusuna ait özellikleri bilmekte fayda vardır. Eski Arap Cahiliye dönemine ait toplumsal kodlamaları renk olgusu üzerinden okuyup Arap insanı ve toplumunu nasıl etkilediğini anlayabiliriz. Dünyayı gerek din ve gerek siyasi bağlamda etkilemiş olan Kur’an-ı Kerim’i anlamanın bir yolunun da eski Arap şiirini anlamaktan geçtiğini düşünmekteyiz. Sadece bu yönden bakıldığında bile renklerin insan ve toplum üzerinde ne kadar önemli bir etkisi olabileceğini görmekteyiz. Eski Arap şiirinin eski Arap halklarının kültürel birikimlerinin bir sonucu olduğunu düşünecek olursak, gelecek nesillere taşıdıkları bu mirasın bir köprü vazifesi gördüğü anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arapça, söz, varlık, renk, Kültür

Colors in Arabic Lexicology

Colors are one of the most important phenomena allowing the man to recognize the world and communicate with the beings around it. Color is one of the main arguments shaping our world, allowing us to relate to the environment in which we exist, and me-diate in perceiving the environment. It is necessary to review the Arabian history, poet-ry and literature, not only to understand the Arabian perception or Arabian values, but also the old poems of the society in which the Qur’an was revealed. In addition to colors, images and connotations used in ancient Arabic poetry, it is also worth knowing the characteristics of the phenomenon of color in the Arabic culture. We can read the social codes from the old Arabian Jahiliyya period with the phenomenon of color, and thus understand how it affects the Arabian people and society. We believe that one way to understand the Qur’an, which has influenced the world both in terms of religion and in political context, is to understand the old Arabian poetry. Even when viewed only in this way, we see how important colors can be on people and society. When we think that the old Arabian poetry is a result of the cultural accumulation of ancient Arabian peoples, it is understood that the legacy they carry to future generations acts as a bridge.

Keywords:

Arabic, Word, Existence, Color, Culture,

PDF

___

Abdurrahman el-Mustavî. Dîvânu İmruu’l-Kays. Beyrut: Dâru’l-Me’ârif, 2012.
Abdullah b. Mübarek, Ebû Abdurrahman b. Vâdıh el-Hanzalî. İbn Mübarek Zühd ve Rikâk. Thk. Habîbu’r-Rahman el-‘Azamî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trz.
Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005.
Çağan, Mehmet. Sizin Renkleriniz. İstanbul: Bir Harf Yayınları, 2005.
Çelik, Beşir. Kur’an-ı Kerim’deki Renkler ve Renk İfade eden Kelimelerin Tahlili. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Mustedrak ale’s-Sahihayn. Thk. Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî el-Basrî. Müsned Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. Thk. Dr. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
Ebû Nüvâs, el-Hasen b. Hâni’ b. Abdilevvel el-Hakemî. Dîvan, Beyrut: Dâru’r-Râtib el-Camia, 2008.
Ebû Nüvâs, el-Hasen b. Hâni’ b. Abdilevvel el-Hakemî. Dîvânu Ebî Nuvâs bi Rivâyeti es-Sûlî. Thk. Behçet Abdulğaffar el-Hadîsî. Abu Dabi: Darü'l-Kütübi'l-Vataniyye Hey'etu Abu Dabi li's-Sekafe ve't-Türas, 2010.
Ebu’l-Fidâ, İsmâîl b. Ömer b. Kesir el-Kuraşî el-Basrî ed-Dımaşkî. el-Bidâye ven’-Nihaye. Thk. Alî Şîrî. Beyrut: Dâru İhyâi et-Turâsi’l-Arabî, 1988.
Ebu’l-Fidâ, İsmâîl b. Ömer b. Kesir el-Kuraşî el-Basrî ed-Dımaşkî. el-Bidâye ven’-Nihaye. Thk. Abdullah b. Abdu’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru Hicri li’t-hicri’a ven’Neşr, 1997.
Ebussud Efendi. İrşadu’l-Akli’s Selim ilâ Mezâyâ Kitâbi’l-Kerîm. İstanbul: Boğaziçi Yay., 2006.
el-Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafâ ve Müzîlu’l-İlbâs Ammaştehere mine’l-Ehâdis ‘alâ Elsineti’n-Nâs. Thk. Muhammed Abdulaziz el-Hâlidî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. Thk. Dr. Abdulhamîd Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2003.
el-Hatîb et-Tebrizî. Şerhu Dîvâni Antera. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1992.
Emel Muhammed Abdulkadir Ebû Avn. el-Levn ve Ab’âduhu fiş’şiri’l-Câhilî. Nablus:Necâh el-Vatanî Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
en-Nâbiga ez-Zübyânî. Dîvân. Thk. Ömer Fârûk et-Tabba’. Beyrut: Dâru’l-Kalem, tsz.
en-Nîsâbûrî, Müslim b. Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî. el-Müsned es-Sahîh el-Muhtasar. Thk. Muhammed Fuâd ‘Abdu’l-Bâkî. Beyrût: Dâru İhyâ-i et-Turâs el-‘Arabî. https://doi.org/10.33420/marife.529589
et-Tabatabai, Muhammed Hüseyin. El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur’ân. Trc. Vahdettin İnce, İstan-bul:Kevser Yayınevi, 1994
et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb b. Mutayr el-Lahmî eş-Şâmî, Ebu’l-Kâsım el-Mucemu’l-Kebîr. Thk, Hamdi b. Abdu’l-Mecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetu İbn Tey- miyye.
et-Tâhir Ahmed ez-Zâvî. Muhtâru’s-Sıhâh. Tunus: Dâru’l-‘Arabiyye li’l-Kütüb, tsz.
Erbaş, Özlem. Sanat Eğitiminde Renk ve Renk Öğretim Yöntemleri. Eskişehir:Anadolu Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi, 1996. https://doi.org/10.5152/rss.2019.0008
Eren, Abdullah. “Bâkî Divanında Kırmızı Renk”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 37. (2008: 31-68). https://doi.org/10.14222/turkiyat780
es-Sabuni, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefasir. İstanbul: Yeni Şafak Gzt., Ensar Neşriyat, 1995.
eş-Şeybânî, Ebû Abdullah Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaûti - Adil Mürşid v.dğr. Müessesetu’r-Risale, 2001.
eş-Şeybânî, Ebû Bekir b. Âsım Ahmed b. Amr b. Dahhak b. Muhalled. es-Sünne. Thk. Mu-hammed Nasıruddin el-Elbânî. Beyrût: el-Mektebet’ul-İslâmiyye.
Goethe, Johann Wolfgang von. Goethe's Theory of Colours, ed. Charles Lock Eastlake. Lon-don:BLTC Press, 1840.
Gündüzöz, Soner. “Kur’an’da Renklerin Büyülü Gücü (Semiotik bir inceleme)”, EKEV Dergisi. 16. (2003:75).
Gündüzöz, Soner. “Renk”, DİA. İstanbul: İSAM Yayınları. 2007.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. Beyrut: Dâru’l-Hüda, tsz.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mace. Tthk. Muham-med Fuâd el-Bâkî. Halep: Dâru İhyâî el-Kütüb el-‘Arabiyye).
İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sadr. tzs.
Karabaş, Seyfi. Dede Korkut’ta Renkler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
Karaman, İkramettin. Renklerin Dili ve Kültürümüzdeki Etkileri. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
Kılıçoğlu, Sefa-Araz Nezihe-Devri Hakkı. “Renk”. Meydan Larousse, Büyük Lügat ve Ansiklopedi. İstanbul: Sabah Gazetesi. 1992.
Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1996.
Küçük, Salim. “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, Bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergi-si). 54. (2010:199).
Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferah eL-Ensârî el-Hazrecî Şemsuddîn. el-Câmi’ li’Ahkâm-i’l-Kur’âni (Tefsîru’l-Kurtûbî). Thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhîm Atfîş. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
Lings, Martin. Simge ve Kökenörnek Oluşum Anlamı Üzerine. Trc. Süleyman Sahra. Ankara: Hece Yayınları, 2003.
Mâlik b. Enes b. Mâlik b. ‘Âmir el-‘Asbahî el-Medenî. el-Muvatta’. Thk. Muhammed Musta-fa el’Azamî. Abu Dabî: Müessetu Zayed b. Sultan Âl Neheyân li’Amâli el-Hayriyye ve’l- İnsâniyye, 2004.
Mâlik b. Enes b. Mâlik b. ‘Âmir el-‘Asbahî el-Medenî. el-Muvatta’. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru İhyâi et-Turâs el-Arabî.
Nuhoğlu, Rana. Rengin Tüketici Satışında Davranışlara Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Okçu, Abdülmecit. “Kur’an’da Renkler”, A.Ü. İlâhiyat Fak. Dergisi. 28. (2007:136).
Öztuna, Hacı Yakup. Görsel İletişimde Temel Tasarım. İstanbul: Tibyan Yayıncılık, 2007.
Per, Meral. Resim-İş Öğretmenliği Öğrencilerinin Resimlerinde Tercih Ettikleri Renkler İle Kişilik Yapıları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010. https://doi.org/10.29157/etusbe.123
Saydam, Abdullah. Osmanlı Medeniyeti Tarihi. Trabzon: Derya Kitabevi, 1999.
Saygın, Oğuz. Renklerle İnsanları Tanıma Kılavuzu. İstanbul: Hayat Yayınları, 2008.
Serin, Rahmi. İslam Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler. İstanbul: Petek Yayınları, 1999.
Sezer, Sennur. Renklerin ve Simgelerin Gücü. İstanbul: Evrensel Kültür Yayınları, 1999.
Sicistânî. Ebû Dâvûd Süleyman b. el-Eş’as b. İshâk b. Beşir b. Şeddâd b. Amr el-Ezdî. Süneni Ebî Davud. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrût: el-Mektebet’l- Asriyye.
Soygüder, Şebnem. “Renk ve Algı Psikolojisi”. Fotoğrafya Dergisi, 19, (Ocak 2007). http://www.fotografya.gen.tr/TR,1708/renk-2.html Erişim Tarihi: 24.04.2020.
Süreyya, Cemal-Batur, Enis-Ural, Yalvaç-Akbulut, Erden-Taşkın Talat-Taşkın, Ayşe Gülba-har, Hülya-Varuy, Mustafa- Yaşın, Mehmet. Büyük Ansiklopedi. İstanbul: Milliyet Ga- zetesi. 1990.
Şahiner, Necmettin. Siyah ve Yeşil Kur’an’da Renk Sembolizmi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
Vloten, Gerlof Van. Emevî Devrinde Arap Hâkimiyeti, Şia ve Mesih Akideleri Üzerine. Trc. Meh-med S.Hatiboğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.,1986. https://doi.org/10.1501 /ilhfak_0000000667
Yaltkaya, Şerafeddin. “Tarihte Renk”, Türkiyat Mecmuası. 7. (1942:41-47).
Yıldırım, Ali. “Renk Simgeciliği ve Şeyh Galib’in Üç Rengi”, Milli Folklor Dergisi. 72. (2006:129-140).