Kürşad YILMAZ, Yahya ALTINKURT, Hatice YILDIRIM

Türkiye’deki Öğretmenlerin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Cinsiyet, Kıdem ve Branş Değişkenlerinin Etkisi: Bir Meta Analiz Çalışması

Bu araştırmada, cinsiyet, kıdem ve branş değişkenlerininöğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisininbelirlenmesi amaçlanmıştır. Bu çerçevede örgütsel vatandaşlık ileilgili Türkiyede yapılan araştırmaların meta analizi yapılmıştır.İncelenen çalışmalardan hangilerinin meta analize dâhil edileceğineyönelik seçimlerin yapılmasında belirli ölçütler kullanılmıştır. Buölçütler şunlardır: Araştırmaların 2003 -2014 yılları içerisindeyayınlanmış olması; Türkiyede görev yapan ilkokul, ortaokul ya dalise öğretmenleri üzerinde yapılmış olması; ölçme aracının geçerlikve güvenirlik bilgilerinin verilmiş olması; bulgularında aritmetikortalama, standart sapma ve örneklem büyüklüğü gibi değerlerinverilmiş olması. Meta analiz çalışması toplam 2 4 araştırma üzerindegerçekleştirilmiştir. Ancak bütün araştırmalarda aynı değişkenler elealınmadığı için cinsiyet, branş ve kıdem değişkenleri için metaanalize dahil eden çalışma sayısı farklıdır. Araştırmada genel etkibüyüklüğü analizleri, cinsiyet de ğişkeni için 24, kıdem değişkeni için21, branş değişkeni için ise 10 çalışma ile yapılmıştır. Araştırmayadahil edilen çalışmaların toplam örneklem büyüklükleri, genelörgütsel vatandaşlık davranışı için cinsiyet değişkenine göre 11374 ,kıdem değişkenine göre 10619 ve branş değişkenine göre 4250dir .Meta analiz çalışmalarında etki değerinin hesaplanmasında, rastgeleetkiler modeli kullanılmıştır. Araştırmada, kişisel değişkenlerinörgütsel vatandaşlık davranışları üzerinde zayıf düzeyde bir etkiyarattığı belirlenmiştir. Etkisi araştırılan kişisel değişkenlerden ençok kıdem (ED=- 0.121), daha sonra da branş (ED=0.114) ve cinsiyet(ED=0.015) öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeetkilidir. Genel örgütsel vatandaşlık davranışı açısından, k adınöğretmenler erkeklere göre, 11 yıl ve daha fazla kıdeme sahipöğretmenler 10 yıl ve daha az kıdeme sahip öğretmenlere göre, sınıföğretmenleri ise branş öğretmenlerine göre daha fazla örgütselvatandaşlık davranışı sergilemektedirler.

The effects of gender, seniority and subject matter variables on teachersorganizational citizenship behaviors in Turkey: A meta - analysis

The purpose of this paper is to determine the effect of gender,seniority and subject matter variables on teachers organizationalcitizenship behaviors. In this regard, a meta- analysis was conductedon the research studies published in Turkey with regards toorganizational citizenship behaviors. Specific criteria were employedin selecting the studies to be included in the meta-analysis. Thecriteria are as follows: the research studies published between theyears 2003 -2014, looked at determining organizational citizenshipbehaviors of primary (elementary and lower secondary) and uppersecondary education school teachers; validity and reliabilityinformation of data collection tools were reported and arithmeticalmean, standard deviation, sample size values were stated in therelated studies. The current meta- analysis was conducted with 24studies in total. However as not all of the studies had the samevariables, the numbers of the studies included in the meta-analysisare different in terms of gender, seniority and subject mattervariables. General effect size analyses were conducted with 24 studiesfor gender variable, 21 for seniority, and 10 for subject matter. Thetotal sample size of the studies included in the research study foroverall organizational citizenship behaviors is 11,374 in terms ofgender , 10,619 in terms of seniority, and 4,250 in terms of the subjectmatter . Random Effects Model was used for calculating the effect sizein meta- analysis studies. Among the examined personal variables,seniority (ES=-0.121) had the highe st effect on the organizationalcitizenship behaviors of teachers, followed by subject matter(ES=0.116) and gender (ES=0.015). In terms of general organizationalcitizenship behavior, female teachers are exhibiting much morecitizenship behavior than male teachers, teachers with 11 years andmore seniority than teachers with 10 years and less seniority, andprimary school teachers than subject matter teachers.

PDF

___

Aktay, A. (2008). Yönetici ve öğretmenlerin de ğer terc ihleri ile örgütsel vatanda ş lık davranış ları arasındaki iliş k inin incelenmes i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Alpkan, L., Dilek, H. ve Bozlağan, R. (2005). Liderlik tarzlarının güven ve adalet algısı yoluyla örgütsel bağlılık, iş tatmini ve örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkileri. KHO Savunma Bilimleri Dergisi, 4(1), 24-43.
Altınkurt, Y. ve Yılmaz, K. (2012). Okul yöneticilerinin kullandığı güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (3), 1 - 20.
Altınkurt, Y., Yılmaz, K. ve Karaman, G. (2015). The effect of gender, seniority and subject matter on the perceptions of organizational justice of teachers: A meta-analytical study. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 15(1), 33- 43.
Argon, T. ve Alğan, Y. (2013). İlköğretim okulları öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ile problem çözme becerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1), 142- 163.
Aydın, A., Sarıer, Y. ve Uysal, Ş. (2011). Öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarında cinsiyetin etkisi: Meta analitik bir analiz. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11 (2), 615- 633.
Aydın, A., Sarıer, Y. ve Uysal, Ş. (2013). Okul müdürlerinin liderlik stillerinin, öğretmenlerin örgütsel bağlılığına ve iş doyumuna etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13 (2), 795- 811.
Baş, G. ve Şentürk, C. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel güven algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(1), 29-62.
Bateman, T. S. ve Organ, D. W. (1983). Job satisfaction and good soldier: The relation between affect and employee citizenship. Academy of Management Journal, 26(4), 587- 595.
Borenstein, M., Hedges, L. V., Higgins, J. P. T. ve Rothstein, H. R. (2013). Meta -analize giriş (S. Dinçer, Çev.). Ankara: Anı.
Bulut, M. Ş. (2011). İlköğretim okullarındaki performans yönetimi uygulamaları ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Büyüközkan, A. S. (2012). Öğretmenlerin örgütsel yurttaşlık davranışları ile tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
Card, N. A. (2012). Applied meta - analysis for social science research. New York: The Guilford.
Cohen, J., Welkowitz, J. ve Ewen, R. B. (2000). Introductory statistics for the behavioral sciences. Orlando: Harcourt Brace College Publishers.
Cohen, L., Manion, L. ve Morrison, K. (2007). Research methods in education. London: Routledge.
Cooper, H., Hedges, L. V. ve Valentine, J. C. (Eds.). (2009). The handbook of research synthesis and meta - analysis . New York: Sage.
Creswell, J. W. (2014). Educational research: Planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative research ( 4th Edition). Harlow Essex: Pearson.
Çetin, Ş. (2011). Okul müdürlerinin liderliği ile müdür- öğretmen ilişkisinin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
Çimili Gök, E. B. (2010). Okul yönetic ilerin in liderlik stiline iliş k in ö ğretmen algılarının örgütsel vatanda ş lık davranış larına etk is i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Çoğaltay, N. (2014). Okul liderliğinin örgütsel çıktılara etkisi: Bir meta -analiz çalışması ( Yayınlanmamış doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
Dinçer, S. (2014). Eğitim bilimlerinde uygulamalı meta -analiz. Ankara: Pegem Akademi.
Doğuyurt, M. F. (2013). Öğretmenlerde tükenmişliğin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi: Bir meta analiz çalışması ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi ). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
Dönder, H. H. (2006). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve bürokrasi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Erdoğan, S. ve Kanık, E. A. (2011). Meta analizinde Cochran Q heterojenlik testi sonucuna göre heterojenlik ölçümleri için kesim noktalarının belirlenmesi: Bir simülasyon çalışması. Türkiye Klinikleri Biyoistatistik Dergisi, 3 (2), 74-83.
Erkuş, A. (2009). Davranış bilimleri için bilimsel ara ştırma süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Gökmen, A. (2011). İlköğretim öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ve bu davranışların okul etkililiği üzerindeki etkisine ilişkin algıları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
Ilies, R., Nahrgang, J. D. ve Morgeson, F. P. (2007). Leader - member exchange and citizenship behaviors: A meta- analysis. Journal of Applied Psychology, 92 (1), 269- 277.
İpek, C. (2012). Öğretmen algılarına göre ortaöğretim kurumlarında örgütsel kültür ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(3), 399- 434.
Karagöz, L. (2007). İ lkö ğret im okulu ö ğretmenlerinin görü ş lerine göre örgütsel adanma ile örgütsel yurtta ş lık davranış ları arasındak i iliş k i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Kepenek, Ö. (2008). Öğretmenlik meslek etik ilkelerinin örgütsel vatanda ş lık davranış ına etk is i: Kocaeli ili örne ği ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi ). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Kış, A. (2013). Okul müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışlarını gösterme düzeylerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşlerine yönelik bir meta - analiz ( Yayınlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
Köklü, N. (1998). Araştırma bulgularının bütünleştirilmesinde meta analiz teknikler. H. Taymaz ve M.
Hesapçıoğlu (Ed.) , Prof. Dr. Ziya Bursalıoğluna armağan : Türkiyede eğitim yönetimi içinde (ss. 177- 186). İstanbul: Kültür Koleji Eğit im Vakfı Yayınları.
Kurşunoğlu, A., Bakay, E. ve Tanrıöğen, A . (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel bağlılık düzeyleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 101 -115.
Lepine, J. A., Erez, A. ve Johnson, D. E. (2002). The nature and dimensionality of organizational citizenship behavior: A critical review and meta- analysis. Journal of Applied Psychology, 87(1), 52- 65.
Mathieu, J. E. ve Zajac, D. M. (1990). A review and meta -analysis of the antec edents, correlates, and consequences of organizational commitment. Psychological Bulletin , 108(2), 171 -194.
McMillan, J. H. ve Schumacher, S. (2001). Research in education: A conceptual introduction . 5th ed. New York: Longman.
Mercan, M. (2006). Ö ğretmenle rde örgütsel ba ğlılık örgütsel yabancıla ş ma ve örgütsel vatanda ş lık (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Organ, D. W. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. Canada: Lexington Books.
Organ, D. W. ve Konovsky, M. (1989). Cognitive versus affective determinants of organizational citizenship behavior. Journal of Applied Psychology, 74, 157-164.
Organ, D. W. ve Lingl, A. (1995). Personality, satisfaction, and organizational citizenship beh avior. The Journal of Social Psychology, 135(3), 339-350.
Organ, D. W. ve Ryan, K. (1995). A meta analytic review of attitudinal and dispositional predictors of organizational citizenship behaviour. Personnel Psychology, 48(4), 775- 802.
Özcan, Ş. ve Bakioğlu, A. (2010). Bir meta analitik etki analizi: Okul yöneticilerinin hizmetiçi eğitim almalarının göreve etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38, 201 - 212.
Podsakoff, N. P., MacKenzie, S. B., Paine, J. B. ve Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management, 26(3), 513-563.
Podsakoff, N. P., Whiting, S. W., Podsakoff, P. M. ve Blume, B. D. (2009). Individual and organizational- level consequences of organizational citizenship behaviors: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 94(1), 122- 141.
Sarıer, Y. (2013). Eğitim k urumu müdürlerinin liderliği ile okul çıktıları arasındaki ilişkilerin meta - analiz yöntemiyle incelenmesi ( Yayınlanmamış doktora tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
Sezgin, F. ve Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (3), 103- 127.
Shelby, L. B. ve Vaske, J. J. (2008). Understanding meta-analysis: A review of the methodological literature. Leisure Sciences: An Interdisciplinary Journal, 30(2), 96- 110.
Smith, C. A., Organ, D. W. ve Near, J. P. (1983). Organizational citizenship behavior: Its nature and antecedents. Journa l of Applied Psychology, 68, 655-663.
Sutton, A. J., Abrams, K. R., Jones, D. R., Sheldon, T. A. ve Song, F. (2000). Methods for meta - analysis in medical research. New York: John Wiley and Sons.
Thompson, S. G. ve Sharp, S. J. (1999). Explaining heterogeneity in meta-analysis: a comparison of methods. Statistics in Medicine, 18(20), 2693-2708.
Tomakin, E. ve Yeşilyurt, M. (2013). Bilgisayar destekli yabancı dil öğretim çalışmalarının meta analizi: Türkiye örneği. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 248-263.
Uslu, B. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları: Manisa il örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Üstün, U. (2012). To what extent is problem - based learning effective as compared to traditional teaching in science education? A meta -analysis study (Unpublished doctoral dissertation). METU, Ankara.
Üstün, U. ve Eryılmaz, A. (2014). A research methodology to conduct effective rese arch syntheses: Meta-analysis. Education and Science, 39(174), 1 -32.
Yılmaz, K. (2010). Kamu ortaöğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ile ilgili görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 1 -16.
Yılmaz, K. (2012). The relationship between primary school teachers job satisfaction levels and organizational citizenship behaviors. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 2 (2), 1 - 14.
Zengin, M. (2011). İlköğretim okullarında örgütsel güven ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Ek 1. Araştırma Kapsamında İncelenen Çalışmalar
Aktay, A. (2008). Yönetici ve öğretmenlerin de ğer terc ihleri ile örgütsel vatanda ş lık davranış ları arasındaki iliş k inin incelenmes i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Altınkurt, Y. ve Yılmaz, K. (2012). Okul yöneticilerinin kullandığı güç kaynakları ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12 (3), 1 - 20.
Argon, T. ve Alğan, Y. (2013). İlköğretim okulları öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ile problem çözme becerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1), 142- 163.
Baş, G. ve Şentürk, C. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel güven algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(1), 29-62.
Baykal, Ö. K. (2013). Okul iklimi ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Bulut, M. Ş. (2011). İlköğretim okullarındaki performans yönetimi uygulamaları ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Büyüközkan, A. S. (2012). Öğretmenlerin örgütsel yurttaşlık davranışları ile tükenmişlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
Çetin, Ş. (2011). Okul müdürlerinin liderliği ile müdür- öğretmen ilişkisinin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
Çimili Gök, E. B. (2010). Okul yönetic ilerin in liderlik stiline iliş k in ö ğretmen algılarının örgütsel vatanda ş lık davranış larına etk is i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Dönder, H. H. (2006). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ve bürokrasi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Gökmen, A. (2011). İlköğretim öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ve bu davranışların okul etkililiği üzerindeki etkisine ilişkin algıları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
İpek, C. (2012). Öğretmen algılarına göre ortaöğretim kurumlarında örgütsel kültür ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(3), 399- 434.
Karagöz, L. (2007). İ lkö ğret im okulu ö ğretmenlerinin görü ş lerine göre örgütsel adanma ile örgütsel yurtta ş lık davranış ları arasındak i iliş k i ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Kepenek, Ö. (2008). Öğretmenlik meslek etik ilkelerinin örgütsel vatanda ş lık davranış ına etk is i: Kocaeli ili örne ği ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi ). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Köprülü, T. S. (2011). İlköğretim okullarındaki öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile motivasyonları arasındaki ilişki ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Mercan, M. (2006). Ö ğretmenlerde örgütsel ba ğlılık örgütsel yabancıla ş ma ve örgütsel vatanda ş lık (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Oğuz, E. (2011). Öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile yöneticilerin liderlik stilleri arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(3), 377- 403.
Polat, S. (2007). Ortaö ğret im ö ğretme nlerin in örgütsel adalet algıları, örgütsel güven düzeyler i ile örgütsel vatanda ş lık davranış ları arasındak i iliş k i ( Yayınlanmamış doktora tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
Sezgin, F. ve Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (3), 103- 127.
Titrek, O., Bayrakçı, M. ve Zafer, D. (2009). Öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarına ilişkin görüşleri. Akademik Bakış, 17, 1 - 28.
Uslu, B. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları: Manisa il örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
Yarım, M. (2009). Genel liselerde çalışan branş öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Yıldırım, E. (2009). Sınıf ö ğretmenler in in ist ihdam b içimlerine göre örgütsel vatanda ş lık davranış ı algıları:
Sakarya ili örne ği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
Zengin, M. (2011). İlköğretim okullarında örgütsel güven ile öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.