ÖMER SEYFETTİN’İN “YALNIZ EFE” ADLI ÖYKÜSÜNÜNDEKİ ARKETİP(SEL İMGE)LER

Toplumları oluşturan bireyler sadece kişisel bilinçdışını taşımaz diyen Carl G. Jung, bunun yanına kolektif bilinçdışını da ekler. Ruhbilim dünyasını derinden etkileyen bu görüş, sonradan edebiyata da yansımıştır. Büyük oranda antropolojinin ve psikanalizin etkisinde kalan arketipçi edebiyat eleştirisi, eser merkezli bir okumadır. Arketipler vesilesiyle mitlerin, masalların ve diğer halk edebiyatı ürünlerinin çözümlemesi yapılabildiği gibi yazarı belli eserlerin de çözümlemesi yapılabilir. Böylelikle yazarın ruh dünyasının yanında yazarın mensubu olduğu toplumun da ortak bilinçdışı görülmüş olur. Bir anlamda edebî eserin antropolojisi yapılarak onda mevcut olan derin kültürel ögelerin su yüzüne çıkması sağlanır. Başka bir deyişle eserde konuşan yazar değil, tarihin derinliklerinden süzülüp gelen bütün bir toplumdur. Mensup olduğu milletin önemli bir tarihsel evresinde yaşamış Ömer Seyfettin’in Yalnız Efe adlı uzun öyküsü/romanı, hem yaşanan yılların hem de kökü derinlerde bulunan bir varlık mücadelesinin kanıtı niteliğindedir. Öykünün yazıldığı dönemin karamsar havasını yansıtan bu öykü, aynı zamanda ortak bilinçdışında mevcut özgürlük ve bağımsızlık iradesinin de beyannamesidir. Sosyopsikolojik bir derinliği olan bu öykünün kahraman, kötü adam, anne, animus gibi arketipler açısından incelenmesi esnasında, toplumsal bilinçdışı açısından bol malzeme barındırdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda edebî eserin tek bir yazarı yoktur, ismi geçen yazar ancak bir derleyicidir; zira öykünün yazarı bağrında yaşadığı toplumun kendisidir. Bu çalışmayla ortak bilinçdışının bir yansıması olan edebî yapıt üzerinden Türk insanının zihin haritası ve toplumsal belleği görülmeye gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arketip, Jung, Yalnız Efe

PDF

___

KAYNAKÇA Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin - Ülkücü Bir Yazarın Romanı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Bottéro, Jean (2013). Gılgamış Destanı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Campbell, Joseph (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı Yayınları Campbell, J. - Moyers, B. (2007). Mitolojinin Gücü, İstanbul: MediaCat Yayınları Camus, Albert (2012). Başkaldıran İnsan, İstanbul: Can Yayınları Çoruhlu, Yaşar (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları Eliade, Mircea (2009). Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları Fordham, Frieda (2011). Jung Psikolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Say Yayınları Frye, Northrop (2006). Büyük Şifre, İstanbul: İz Yayınları Frye, Northrop (2008). Kudretli Kelimeler, İstanbul: İz yayınları Jung, Carl G. (2006). Analitik Psikoloji, İstanbul: Payel Yayınları Jung, Carl G. (2012a). Anılar, Düşler, Düşünceler, İstanbul: Can Yayınları Jung, Carl G. (2012b). Dört Arketip, İstanbul: Metis Yayınları Kantarcıoğlu, Sevim (2009). Edebiyat Akımları, İstanbul: Paradigma Yayınları Kerényi, Carl (2012). Prometheus- İnsan Varoluşunun Arketip İmgesi, İstanbul: Pinhan Yayınları Köroğlu, Erol, (2010). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918, İstanbul: İletişim Yayınları Kudret, Cevdet (2004). Türk edebiyatında Hikâye ve Roman II, İstanbul: Dünya Yayınları Moran, Berna (2012). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları Ömer Seyfettin (2011). Bütün Hikâyeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Roux, Jean- Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, İstanbul: Kabalcı Yayınları Saydam, M. Bilgin (2011). Deli Dumrul’un Bilinci, İstanbul: Metis Yayınları Schimmel, Annemarie (2011). Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınları Stevens, Antony (1999). Jung, İstanbul: Kaknüs Yayınları