Parti Teftiş Raporlarına Göre CHP’nin Amasya Teşkilatı

İnönü döneminde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin dışında bir başka parti olmadığı için partiyi denetleyecek bir kurum yoktu. Bu sebeple CHP Genel Merkezi, parti içi denetimi tesis etmek üzere bir takım önlemler geliştirdi. Bu kapsamda uygulanan yöntemlerden biri de bir dönem İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından da kurulmuş olan parti müfettişliğiydi. Parti illerdeki teşkilatını, Halkevi şubelerini, mahalli idareleri, halkla ilişkileri denetlemek ve bilgi edinmek amacıyla parti müfettişlerini ve milletvekillerini 6 aylığına il merkezine ve kazalarına göndermeyi uygun buldu. İncelemeye konu olan dönemde Amasya Bölge Müfettişliği görevini Erzurum Milletvekili Salim Altuğ üstlendi. Altuğ, il merkezi ve Merzifon kazası, Gümüşhacıköy kazası ve Gümüş nahiyesinde incelemelerde bulunarak gözlemlerini raporlar şeklinde parti genel merkezine gönderdi. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen bu raporlar, il merkezi ve kazaların çalışmaları, üye sayısı, halkla olan ilişkileri, idare heyetlerinin iç çalışmaları, yapılan kongrelerde halkın istek ve şikâyetleri, parti prensiplerini halka yaymak konusunda yapılan çalışmalar dikkatle gözlemlenerek hazırlanmıştır. Bu raporlar Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi tarafından hem mevcut teşkilatın durumunun düzeltilmesi hem de ilerleyen günlerde teşkilatlarda yapılması düşünülen değişiklikler için önemli bir veri olmuştur. Altuğ tarafından hazırlanan raporlar ışığında Amasya’da bulunan parti teşkilatının gelecekte nasıl şekillenmesi gerektiği hususunda düzenlemeler yapılmıştır. Raporlar dönemin ruhu itibariyle CHP’nin siyasal görüşlerinin içeriğini ve bunların halka mal edilmesi hususunda nelerden yararlandığını da ortaya koyması açısından kıymeti haizdir

Muharrem, The Organization of the Republican People’s Party (CHP) in Amasya Province according to the Party Inspectorship Reports,

Since there was no party other than the Republican People's Party (CHP) during Inönü’s presidency, there was no institution to audit the party. Therefore, the Party’s Headquarters developed some measures to establish inter-party audit. One of the methods applied in this scope was the party inspectorate, which had also been established by the Committee of Union and Progress in the past. The party found it appropriate to send the party inspectors and deputies to the provincial centre and its districts for 6 months in order to inspect the provincial organisation, community centre branches, local administrations, public relations and to obtain information. Salim Altuğ, Erzurum Deputy became the Amasya Regional Inspector in the period in question. Altuğ made investigations in the provincial centre and Merzifon and Gümüşhacıköy districts and Gümüş town, and sent his observations to the party headquarters in the form of reports. Obtained from the Turkish State Archives, these reports have been prepared by carefully observing the activities carried out in the provincial centre and districts, the number of members, their relations with the public, the internal activities of the administrative committees, the demands and complaints of the people in the congresses, and the activities carried out for spreading the party principles to the public. These reports constituted important data for the Republican People's Party Headquarters both for correcting the situation of the current organisation and for the changes planned to be made in the organisations in the coming days. In light of the reports prepared by Altuğ, arrangements were made on how the party organisation in Amasya was to be shaped in the future. The reports are valuable in terms of revealing the content of the political views of the Republican People's Party in that period and what it utilised from to have people embrace these views.

PDF

___

Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 490.01.0.0/271.1083.2
Kitaplar, Makaleler ve Tezler
(1981) Amasya, Yurt Ansiklopedisi, Gen. Koord. Yücel YAMAN, Cilt 1, Anadolu Yayıncılık, İstanbul.
TBMM Albümü 1920-2010 (2010) Cilt 1 1920-1950, Ed. Sema YILDIRIMBehçet Kemal ZEYNEL, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1, Ankara.
ALPASLAN Emrah - AYDIN Tülay (2015) CHP Parti Müfettişi Mitat Aydın’ın Teftiş Raporlarına Göre Maraş (1940-1942), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 11, Sayı 22, s.363-391.
BALCI Serdar (2014) Cumhuriyet Döneminde Amasya (1923-1950) “İdari, Siyasi, Sosyal ve Kültürel Yapı”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü, Erzurum.
ÇUFALI Mustafa (2012) Türk Parlamento Tarihi, TBMM VIII. Dönem (1946- 1950), Cilt 3, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 146, Ankara.
GÖKMAN Muzaffer (1973) 50 Yılın Tutanağı, Hürriyet Yayınları, İstanbul.
GÜLCAN Yılmaz (2001) Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946), Alfa Yayınları, İstanbul.
GÜNAY Selçuk (1990) Resmi Devlet Salnamelerine Göre (H. 1263-1334) Osmanlı İmparatorluğu’nun Seneler İtibariyle Mülki Taksimatı, Yayınlanmamış Doktora Ön Çalışması, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Erzurum.
GÜREL Cemal Necip (2009) İttihat ve Terakki ve Paramiliter Yan Kuruluşları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
KARAYAMAN Mehmet (2017) CHP Parti Müfettişleri Raporlarına Göre Uşak (1935-1950), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10, Sayı 3, (Eylül), s. 459-496.
KOÇAK Cemil (1992) Tek-Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nde Parti Müfettişliği, Tarız Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul Barosu Yayını, s. 459- 494.
KOPAR Metin (2011) CHP Teftiş Raporlarına Göre II. Dünya Savaşı Yıllarında Gaziantep, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10, Sayı 3, s. 1037-1055.
ÖZTÜRK Kâzım (1995), Türk Parlamento Tarihi, TBMM II. Dönem (1923-1927), Cilt 3, TBMM Vakfı Yayınları, No: 3, Ankara.
---------------------- (1995) Türk Parlamento Tarihi, TBMM III. Dönem (1927-1931), Cilt 3, TBMM Vakfı Yayınları, No: 10, Ankara.
ŞAHİN Güneş (2016) Chp Parti Müfettişlik Raporları’na Göre Kırşehir’de Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Hayat (1936-1947), Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl 14, Sayı 21, (Güz), s. 79-108.
ŞAHİN İlhan-EMECEN Feridun (1991) Amasya, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul, s. 1-4.
UYAR Hakkı (2012) Tek Parti Dönemi Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul.