20. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya’nın Kentsel Gelişimi (1908-1950)

20. yüzyılın başlarında Antalya, nüfusu yirmi beş binden az, küçük bir liman kentiydi. Bu dönemde Antalya en temel kentsel altyapıdan bile mahrumdu ve harap görünümü nedeniyle imparatorluğun en çok ihmal edilmiş kentleri arasında gösteriliyordu. I. Dünya Savaşı’yla başlayan uzun savaş yılları kentin görünümünü daha da kötüleştirmişti. Buna rağmen Antalya 1920’li yıllardan sonra dikkate değer bir dönüşüm sürecine girdi. Bu dönüşümün ardında kent meselelerine duyarlı bir kamuoyunun yükselişi ile genç Cumhuriyet’in köktenci modernleşme projesi vardı. Bu çalışmada, 20. yüzyılın ilk yarısında Antalya’nın kentsel gelişimi incelenmiştir. Çalışmada Cumhuriyet’in kent reformlarının Antalya üzerindeki mekânsal etkileri, genç Cumhuriyet’in kentsel altyapıyı geliştirmeye ve Yenikapı semti ile Karaalioğlu Parkı’nın merkezinde yer aldığı modern bir kent inşa etmeye yönelik çabaları ele alınmıştır

Urban Development of Antalya in the First Half of the 20th Century (1908-1950)

At the beginning of the 20th century, Antalya was a small port city with a population of less than twenty-five thousand. In this period, Antalya was deprived of even the most basic urban infrastructure and was considered one of the most neglected cities of the empire due to its devastated appearance. The long war years that started with the First World War worsened the city’s appearance further. Yet, Antalya has experienced a remarkable transformation process after the 1920s. Behind this transformation were the rise of a sensitive public opinion on urban issues and the fundamentalist modernization project of the young Republic. In this article, the urban development of Antalya in the first half of the 20th century has been examined. In the study, the spatial effects of the urban reforms of the Republic on Antalya, and the efforts of the young Republic to develop the urban infrastructure and to build a modern city, where Yenikapı district and Karaalioğlu Park are in the centre, has been discussed.

PDF

___

Arşiv Kaynakları T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Dâhiliye Nezareti İdare (DH. İD.), 60-4.
Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiyye Evrakı Ekleri (DH. İ. UM. EK.) 90-70.
Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü (DH. UMVM.) 75-26, 97-38, 98-29, 107-1, 133-61, 137-72, 148-8.
Haritalar, 2234.
Yıldız Mütenevvi Evrak (Y. MTV. ), 183-163. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA. 30.10-188.288.2.
BCA. 230-9.33.1.
BCA. 230-9.34.1.
Resmî Yayınlar Konya Vilayet Salnamesi (KVS.)
Def’a 27 (1314) Konya.
Def’a 28 (1317) Konya.
Def’a 29 (1322) Konya.
Def’a 30 (1332) İstanbul.
Süreli Yayınlar
Antalya (1339-1927), (1939-1945),(1957), (1963).
Akdeniz (1341).
Belediyeler Dergisi (1935).
Çağlayan (1936).
İleri (1951), (1955), (1956).
Maşrık-ı İrfan (1325).
Resmi Antalya (1930-1937).
Ruzname-i Ceride-i Havadis (1285).
Sadâ-yi Millet (1328).
Tanin (1326).
Tasvir-i Efkâr (1325-1326).
Türk Akdeniz (1938)
Kitaplar, Makaleler ve Tezler
ADISON Mazlum (2013) Antalya’nın Kara Günleri, Yay. Evren DAYAR, Kent Müzesi Yayınları, Antalya.
AK Mehmet (2014) Antalya’da İdari Yapı ve Nüfus (1915), Adalya, Cilt XVII, s. 305-350.
AKPINAR İpek (2014) The Rebuilding of İstanbul Revisited: Foreign Planners in the Early Republican Years, New Perspectives on Turkey, Vol. 50, No.50, s. 59-92.
AKTÜRE Sevgi (1975) 17. Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortasına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci, METU JFA, Cilt 1, Sayı 1, s. 101-128.
BOZDOĞAN Sibel (1999) Türk Mimari Kültüründe Modernizm: Genel Bir Bakış, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Ed. Sibel BOZDOĞAN, Reşat KASABA, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
------------------------- (2008) Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür, Çev. Tuncay BİRKAN, Metis Yayınları, İstanbul. CHATZİPETROU Panag. (1969) Istoria Tis Attaleias Tis Mikras Asias Apo Tis Ktiseos Aftis Mechri Tou 1922, Αthina.
CUİNET Vital (1892) La Turquie d'Asie: Géographie Administrative, Statistique (Geographie Administrative; Statistique Descriptive et Raisonnee de Chaque Province de l'Asie Mineure), Paris.
DAYAR Evren (2010) Antalya’da Kültürel ve Toplumsal Hayat (1923-1932), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Antalya, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
------------------- (2017) Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Antalya, Toplumsal Tarih, Sayı 285, s. 44-54.
------------------- (2017) Antalya’da Lisan-ı Millet’in İlk Temsilcilerinden Akdeniz Gazetesi (1925-1926), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 13, Sayı 26, s. 181-207.
------------------- (2020) Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Antalya Kaleiçi ve Çevresi, METU JFA, Vol. 37, No. 2, s. 59-84.
DİNÇ Güven (2019) Antalya’ya Elektriğin Gelişi ve Şehrin Aydınlatılması (1910-1936), Antalya Kitabı II, Ed. Bedia KOÇAKOĞLU, Palet Yayınları, Konya.
DÖRTLÜK Kayhan (2001) Trajedik Bir Yokediliş Öyküsü Melteme Kurban Giden Surlar, Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Külürel Miras, Ed. Haluk SEZGİN, TAÇ Vakfı Yayınları, İstanbul.
GÜÇLÜ Muhammet (1997) XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya. -------------------------- (2008) II. Meşrutiyet Döneminde Antalya’nın Coğrafi ve İktisadi Vaziyeti, Ekinci Matbaa, Antalya.
-------------------------- (2013) Antalya Saat Kulesi’nin İnşası, TAÇ, Sayı 1, EkimAralık, s. 38-41.
-------------------------- (2018) Antalya 1932, Er Yayıncılık, İzmir. HASTAOGLOU-MARTINIDIS Vilma (2015) Doğu Akdeniz Kentlerinde Liman İnşaatının Kartografyası: 19. Yüzyıl Sonunda Teknik ve Kentsel Modernleşme, Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, Çev. Neyyir Berktay, Ed. B. Kolluoğlu, M. Toksöz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s. 95-121.
HIRSCHFELD Gustav (1874) Vorläufiger Bericht über eine Reise im Südwestlichen Kleinasien I, Berlin.
KILINÇ Kıvanç (2012) Öncü Halk Sağlığı Projelerinin Kamusal Mekânı Olarak Sıhhiye, Ankara’nın Kamusal Yüzleri: Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezler, Ed. Güven Arif SARGIN, İletişim Yayınları, İstanbul.
LYNCH Kevin (2020) Kent İmgesi, Çev. İrem BAŞARAN, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
MINTZKER Yair (2012) The Defortification of the German City, 1689-1866, Cambridge University Press, Cambridge.
MOĞOL Hasan (1997) Haritalarla Antalya, Mehter Yayınları, Ankara.
MONTANARI Armando (1988) A Modern Perspective: The Recent Development of Port Cities in Southern Europe, Mediterranean Historical Review, Cilt 3, Sayı 1, s. 166-185.
ONAT Burhanettin (2000) Bir Zamanlar Antalya: Bir Antalya Sevdalısının Kaleminden, İstanbul.
ÖNER Mehmet Hikmet (1936) Antalya Kaleleri, Çağlayan, 15 Birinci Teşrin, Cilt 1, Sayı 10.
PARİBENİ Roberto - ROMANELLİ Pietro (1914) Studii e Ricerche Archeologiche: Nell’Anatolia Meridionale, Accademia Nazionale dei Lincei, Cilt: 23, s. 7-274.
SARAÇOĞLU Hüseyin (1989) Akdeniz, MEB Yayınları, Ankara.
SELEKLER Adnan (2000) XX. Yüzyılda Antalya ve Antalyalılar, Antalya.
UÇUK Cahit (1995) Bir İmparatorluk Çökerken, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
ULUDAĞ Zeynep (2010) Mimarlık Tarih Yazımına Eleştirel Bakış: Cumhuriyet’in Modern Kent Peyzajını Okumak, Cumhuriyet’in Mekânları, Zamanları, İnsanları, Der. Elvan Altan ERGUT ve Bilge İMAMOĞLU, Dipnot Yayınları, Ankara.
TEKELİ İlhan (1999) Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Ed. Sibel Bozdoğan, Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
-------------------- (2006) 1920-1950 Arasında Muğla’da Olan Gelişmeler, Tarih İçinde Muğla, Muğla Belediyesi Yayınları, Muğla. VÂ-LÂ Nurettin (1944) Antalya İkinci Dünya Harbi İçinde Nasıl Güzelleşebildi?, İstanbul.