Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Basınına Yönelik Önemli Bir Dava: Akşam Gazetesi Davası

Millî Mücadele’yi desteklemesinin yanı sıra Cumhuriyet modernleşmesinin de yanında bir tavır alması sebebiyle Türk basınında önemli bir yeri bulunan Akşam gazetesi, 1927 yılında, kamuoyunun da büyük bir ilgi gösterdiği üç davaya konu olmuştu. Bu davalar sırasıyla, genç bir kızın intiharına yönelik yazının müstehcen bulunması, yayımlanan bir karikatürün Türk kadınlığına hakaret olarak algılanması ve mahkemedeki savunma sırasında savcılık makamının itibarının zedelenmesi iddiaları üzerine açılmıştı. Davalar zaman içerisinde tek bir dava olarak birleştirilmiş ve bu süreçte gazetenin kurucuları Necmeddin Sadık, Ali Naci, Kâzım Şinasi ile sorumlu müdür Senih Muammer ve karikatürist Râtib Tahir Beyler yargılanmışlardı. Savcılık iddianamesinde, gericilik de dâhil olmak üzere sanıklar aleyhine sert ifadeler kullanılmış ve dava sırasında Râtib Tahir Bey dışındaki gazeteciler tutuklanmıştı. İddialara karşılık basın özgürlüğü temasını da içeren kapsamlı bir savunma yapılmasına karşın, sanıklar intihar olayından beraat etmekle birlikte karikatür ve savcılığa hakaret konularından suçlu bulunarak para ve hapis cezalarına çarptırılmışlardı. Gazeteciler kararın ardından kefaletle serbest bırakılırken mahkemenin kararı kısa bir süre sonra bozulmuş ve yeniden görülen dava sonucunda sanıkların cezaları tecil edilmişti. Bu çalışmada, Akşam gazetesi davası tarihsel araştırma yöntemi çerçevesinde incelenmiştir. Bu bağlamda davanın seyri kamuoyundaki yansımalarıyla birlikte değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, dönemin basını karşılaştırmalı bir şekilde irdelenmiş ve gerekli ikinci el kaynaklara başvurulmuştur.

An Important Case towards Turkish Press in the Early Republican Period: The Newspaper Akşam Case

Akşam Newspaper that has an important place in the Turkish press due to its stance on the Republican modernization along with its support to National Struggle was the subject of three cases that attracted great attention of the public in 1927. These cases were respectively opened due to considering a young girl’s suicide as obscene, perceiving a published caricature as an insult to the Turkish women and damaging the reputation of the prosecution office during a defense in the court. The cases were joined as Akşam newspaper case in time and the founders of the newspaper Necmeddin Sadık, Ali Naci, Kazım Şinasi along with the managing director Senih Muammer and the caricaturist Ratib Tahir were put on trial. Severe statements including reactionarism against the defendants were made in the bill of indictment of the prosecution, and the journalists other than Ratip Tahir were arrested during the case. The defendants were acquitted of the suicide case but found guilty due to the caricature and the insult to the prosecution and got fined and were sentenced to prison despite a comprehensive defense including the theme of the freedom of press against the allegations. The journalists were released on bail following the decision but the court reversed the judgment after a short while and deferred the punishments of the defendants as a result of the trials heard again. In this study, the case of Akşam newspaper has been examined within the framework of historical research method. In this regard, the course of the case has been evaluated along with its reflections on the public opinion. The press of the era has been studied by comparing and the required second hand sources have been accessed within this study

PDF

___

(2010) TBMM Albümü-1920-2010 Cilt 1-1920-1950, TBMM Basın ve Halkla İlişikler Müdürlüğü Yayınları No 1, 2. Basım, Ankara.
Düstur
Resmî Ceride
T.B.M.M. Zabıt Ceridesi
Süreli Yayınlar
Akşam
Cumhuriyet
Hâkimiyet-i Milliye
Hayat
İkdam
Karagöz
Milliyet
Papağan
Son Saat
Vakit
Kitaplar, Makaleler ve Tezler Ali Naci Karacan Hayatı ve Başyazıları (t.y.) Milliyet Yayınları 4.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (1997) Cilt II (1906-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II (2012) Atatürk Araştırma Merkezi, 9. Basım, Ankara.
Türk Parlamento Tarihi-TBMM-II. Dönem 1923-1927 (1995) Cilt II, Haz. Kâzım ÖZTÜRK, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No 1, Ankara.
ACABEY Mehmet Beşir (2013) Basın Özgürlüğü ve Bu Özgürlüğün Bir Sınırı Olarak Kişilik Hakkı, E-Journal of Yasar University, Cilt 8, Özel Sayı (Armağan), Ekim, s. 1-54.
ALİM BARAN Tülay (1999) İstanbul Basınında Cumhuriyetin İlanına Tepkiler ve Yorumlar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XV, Sayı 44, Temmuz, s. 627-643.
AVCI Cemal (2000) III. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1927-1931), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
AYBARS Ergün (1998) İstiklal Mahkemeleri, Milliyet Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
BENGİ Hilmi (2016) İstiklâl Mahkemelerinde Yargılanan Gazeteciler, İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu, Yayına Haz. Aynur Yavuz Akengin, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s. 345-407.
DEMİREL Yurdal (2016) Şark İstiklâl Mahkemesinde Görülen Bir Dava: ‘Gazeteciler Davası’, İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu, Yayına Haz. Aynur Yavuz Akengin, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s. 299-343.
DUVERGER Maurice (1986) Siyasi Partiler, Çev. Ergun Özbudun, Bilgi Yayınevi, 3. Basım, Ankara.
GÜNEŞ İhsan (2017) Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri (1919-1935), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
İSKİT Server (1943) Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınlarından 2.
KAPANİ Münci (1997) Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, 9. Basım, Ankara.
KAVAKLI Nurhan (2005) Bir Gazetenin Tarihi: Akşam, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
KIŞLALI Ahmet Taner (2000) Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, 8. Basım, Ankara.
KİLİ Suna - GÖZÜBÜYÜK A. Şeref (1985) Türk Anayasa Metinleri-Senedi İttifaktan Günümüze, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
KOLOĞLU Orhan (1993) Akşam, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 1, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını, İstanbul, s. 167.
------------------------- (1985) Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 68-93.
KORKMAZ Ender (2011) Mondros Mütarekesi Döneminde Sansür, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Yıl 10, Sayı 19-20, s. 29-55.
KORKMAZ Fahrettin (2005) Tarihsel Süreçte Türkiye’de Basın Özgürlüğü, Atatürk Üniversitesi Yayınları No 951, Ankara.
MAZICI Nurşen (1996) 1930’a kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt V, Sayı 18, s. 131-154.
ORAL Fuat Süreyya (t.y.) Cumhuriyet Basın Tarihi 1923-1973, Ankara. Serkan TUNA, Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Basınına Yönelik …
ÖZBEY Mustafa – BAYKAL Hülya – BAYKAL Tan (2016) Basın Yönetiminde Sansür-Mütareke Dönemi Basını, Minel Yayın, Ankara.
ÖZBUDUN Ergun (1977) Siyasal Partiler, , Ankara Hukuk Fakültesi Yayınları No 409, 2. Basım, Ankara.
ÖZEK Çetin (1978) Türk Basın Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul.
ÖZKAYA Yücel (1993) Türk Basınında Cumhuriyetin İlânının Öncesi ve Sonrası, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt III, Sayı 11, s. 279-310.
ÖZKORKUT Nevin Ünal (2002) Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 51, Sayı 3, s. 65- 84.
ŞAPOLYO Enver Behnan (1971) Türk Gazeteciliği Tarihi ve Her Yönü İle Basın, Güven Matbaası.
ŞENTÜRK Ayşegül (2011) Necmettin Sadık Sadak Gazeteci ve Siyasi Kimliği (1890- 1953), T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Isparta.
TOPRAK Zafer (2004) Türkiye’de ‘Sol Faşizm’ Ya da Otoriter Modernizm 1923-1946, Toplum ve Bilim, Sayı 100, (Bahar), s. 84-99.
---------------------- (2014) Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
--------------------- (2017) Türkiye’de Yeni Hayat, İnkılap ve Travma 1908-1928, Doğan Kitap, İstanbul.
TUNAYA Tarık Zafer (1980) Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, 4. Bası, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul.
--------------------- (1995) Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, , Arba Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
TURAN Murat (2017) CHP Yönetiminin Dünya Partileriyle İlişkileri –Yaklaşım, Yöntem ve Tercihler- (1923-1950), Libra Kitap, İstanbul.
YILMAZ Mustafa-Yasemin Doğaner (2007) Cumhuriyet Döneminde Sansür (1923- 1973), Siyasal Kitabevi, Ankara.
Ansiklopedi AnaBritannica
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Devirler/İsimler/Eserler/Terimler