Türk-Rum İş Gücünde Dönüşüm: Cumhuriyetin İlk Yılları

Osmanlı’da sermayenin ve emeğin büyük çoğunluğu gayrimüslim azınlıkların ve yabancıların elinde idi. Gayrimüslim azınlıklar arasında en büyük oran ise Rumlara aitti. Kurtuluş Savaşının başarıya ulaşmasından sonra bu durumun değiştirilmesini sağlayacak ekonomi politikaları uygulanmaya başlanmıştır. Cumhuriyetin ekonomi politikalarını belirleyecek olan İktisat Kongresi’nde sermayenin yanında emeğin de millîleştirilmesi yönünde bir karar alınmış, bu bağlamda Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Türkiye’ye istediği dönüşüm ortamını oluşturmada katkı sağlamıştır. Lozan Antlaşması’nın azınlık haklarına ilişkin ortaya koyduğu hükümler ve 1924 Anayasası gayrimüslim Türk vatandaşlarının haklarını güvence altına alsa da emeğin millîleştirilmesi yönünde 1923 yılından itibaren başlayan çalışmalar, çeşitli düzenlemelerle daha sonraki yıllarda da devam ettirilmiştir. Çoğunluğu mübadele uygulamasının sonucu olan göçlerle sermaye sahibi tüccar ve sanayiciler, çeşitli meslek gruplarına ait nüfus ve çeşitli iş kollarındaki işçiler Türkiye’den ayrılmıştır. Mübadele sonrası yabancı imtiyazlı şirketlerdeki idari işler ve diğer ofis işlerinde ücretli çalışanların Türk ve Müslüman unsurla ikamesi fiili ve yasal baskılarla gerçekleşmiştir. Bu baskılar serbest meslek sahibi çalışanları da kapsayacak şekildedir. Tarım kesimindeki iş gücünün çoğunluğunun da değişimi mübadele hükümlerinden kaynaklanmış, Türkiye açısından göreli birtakım olumsuzluklar yaşansa da bu olumsuzluklar kısa bir sürede giderilebilmiştir. Dolayısıyla 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Türk çalışma hayatı açısından sadece sermayedar sınıf değil çalışan sınıf açısından da tüm iş gücüne yönelik kapsamlı bir dönüşümü içermektedir. Buradan yola çıkılarak, Cumhuriyetin ilk yıllarında çalışan kesim açısından Rum iş gücünün Türk iş gücü ile değişim süreci çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Makalede bu değişim süreci Türkiye açısından; Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi belgeleri, resmî yayınlar, süreli yayınlar ile konuyla ilgili diğer kitap ve makalelerden yararlanılarak analiz edilmeye çalışılmıştır.

Transformation in the Turkish-Greek Workforce: The Early Years of the Republic

The vast majority of capital and labour were in the hands of non-muslim minorities and foreigners in the Ottoman Empire. The largest proportion of non-muslim minorities belonged to the Greeks. After the War of Independence succeeded, economic policies that would change this situation started to be implemented. In the Economic Congress which would determine the economic policies of the Republic, a decision was taken to nationalize labour as well as capital. In this context, the Turkish- Greek Population Exchange contributed to Turkey about creating the transformation atmosphere it wished. Although the provisions of the Lausanne Treaty on minority rights and the 1924 Constitution guarantee the rights of non-muslim Turkish citizens, the efforts for the nationalization of labour, which began in 1923, were continued in the following years with various regulations. Merchants and industrialists having capital, population belonging to various occupational groups and workers on various line of business had left Turkey through migrations most of which was a consequence of Population Exchange. After the Population Exchange, the substitution of wage-earners with Turkish and Muslims constituent in the administrative and other office affairs of foreign privileged companies was realized under actual and legal pressures. These pressures covered the self-employed, too. The transformation of majority of the workforce in the agriculture sector originated from the Population Exchange provisions; although there were some relative negativities in terms of Turkey, these negativities could be eliminated in a short time. Therefore, the Turkish-Greek Population Exchange of 1923 included a comprehensive transformation towards the entire workforce with respect toTurkish working life as regards not only the financier class but also the working class. Accordingly, the process of substituting the Greek workforce with the Turkish workforce from the point of the working class in the first years of the Republic forms the subject of the study. In the article, this process of transformation has been attempted to be analyzed in terms of Turkey by utilising Directorate of State Archives Republic Archive documents, official publications, periodicals and books and other articles on the subject

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
272.0.0.11.17.76.11, Akhisar’a Gönderilecek Muhacirler Arasında Demirci ve Duvarcı Ustalarının da Bulundurulması, 11/02/1924.
272.00.00.11.17.80.9, Vodine, Karaferye ve Karacaova’daki Bağcı Ailelerin Kamilen İzmir Mıntıkası’nda İskanları ve Hemen Sevklerinin Yapılması, 29/03/1924.
272.00.00.11.18.82.12, Muhacirlerin Derhal Üretici Duruma Geçmeleri İçin Gerekli Zirai Alet ve Tohumların Mahallince Temin Edilerek Dağıtılması, 17/04/1924.
30.18.01.01.09.24.17, Sanatkâr Göçmenlere Verilecek Alet, Edevat ve Sermayeye Dair Yönetmeliğin Onayı, 30/04/1924.
Resmî Yayınlar TBMM Tutanak Dergisi (1938) Devre 5, Cilt 26, İnikat 81, 27Haziran.
TBMM Zabıt Ceridesi
(1923) Devre 2, Cilt 4, İçtima 77, 31 Aralık.
(1924) Devre 2, Cilt 5, İçtima 96, 6 Şubat.
(1928) Devre 3, Cilt 3, İnikat 54, 29 Mart.
Resmî Gazete (1926) 31 Mart
--------------- (1926) 22 Nisan
--------------- (1927) 15 Haziran
--------------- (1927) 31 Temmuz
--------------- (1928) 14 Nisan
--------------- (1932) 16 Haziran
Süreli Yayınlar (1930) Yahudiler Türkleşmelidir, Vakit, 22 Teşrinievvel.
(1930) Eyi Rum Olmak Ne Demektir?, Vakit, 23 Teşrinievvel.
(1930) Devlet Demiryollarında Kaç Gayri Türk Memur Vardır?, Vakit, 23 Kanunisani.
(1938) Barodan Soruyoruz? Baro Mecmuasının Bir Makalesinde Mazileri Tasvir Olunanlar Hala Avukat mıdırlar?, Son Posta, 3 Birincikanun.
(1938) Yahudi Avukatlar Tekzip ve Protesto Ediyorlar, Son Posta, 8 Birincikanun.
(1938) Adliye Vekili Davayı Baro İdare Meclisi’nin Halledeceğini Söylüyor Son Posta, 9 Birincikanun.
(1938) Avukatlık Kanunu Yürürlüğe Girdi Ulus, 2 İlkkanun.
(1938) Avukatlık Kanunu Hakkında Anketimiz Ulus, 3 İlkkanun.
Kitaplar ve Makaleler (1341/1925) Rumların Hicretinden Evvel ve Sonra İzmir Ahval-i İktisadiyesi, İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, Yıl 41, Sayı 5, s. 872-876.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (2006) ATAM Yayınları, Ankara. Hükûmetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (2013) Cilt 1- 24 Nisan 1920-22
Mayıs 1950, TBMM Başkanlığı Yayınları, Ankara.
AKTAR Ayhan (2004) Homogenising the Nation, Turkifying the Economy: The Turkish Experience Of Population Exchange Reconsidered, Crossing The Aeagean: An Apprisal Of The 1923 Compulsory Population Exchange Between Greece and Turkey, Studies In Forced Migration, Ed. HIRSCHON, RENEE, Volume 12, Berghahn Books, New York/Oxford, 2003/2004, p. 79-95.
-------------------- (2010) Conversion of a Country’ into a ‘Fatherland: The Case Of Turkification Examined, 1923-1934, Nationalism in te Troubled Triangle: Cyprus, Greece and Turkey, Ed. by Ayhan AKTAR and others Palgrave Macmillan, p. 21-35.
ALEXANDRIS Alexis (1992) The Greek Minority of İstanbul and Greek-Turkish Relations (1918-1974), Centre For Asia Minor Studies, Athens.
ARI Kemal (2010) Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
ATAY Falih Rıfkı (1999) Çankaya III, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.
AVCIOĞLU Doğan (2002) Millî Kurtuluş Tarihi-1838’den 1995’e Üçüncü Kitap, Tekin Yayınevi, İstanbul.
BALİ Rıfat (2017) Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri- Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İletişim Yayınları, İstanbul.
BAŞAR Ahmet Hamdi (1966) Zaferden Sonra İstanbul’da Başlayan İktisadi Savaş, Barış Dünyası, Sayı 54, s. 52-60.
BAYAR Celal (1997) Ben De Yazdım-Millî Mücadeleye Giriş, Cilt 5, Sabah Kitapları, İstanbul.
BELLİ Mihri (2006) Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi-Ekonomik Açıdan Bir Bakış, Belge Yayınları, 2. Baskı,İstanbul.
GEORGEON François (1996) Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
GÖKALP Ziya (1981) Makaleler VIII, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
GÜVEN Dilek (2005) Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
HARRİS G.S. (1975) Türkiye’de Komünizmin Kaynakları, Çev. Enis YEDEK, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
İNAN Afet (1989) İzmir İktisat Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, Ankara.
KARPAT Kemal (2015) Türk Demokrasi Tarihi- Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Temeller, Timaş Yayınları, 6. Baskı, İstanbul.
KEYDER Çağlar (1987) State and Class, First Published by Verso, LondonNew York.
KİLİ Suna - GÖZÜBÜYÜK Şeref (2006) Sened-i İttifaktan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
KONTOGIORGI Elisabeth (2003/2004) Economic Consequences Following Refugee Settlement in Greek Macedonia (1923-1932), Crossing The Aeagean: An Apprisal Of The 1923 Compulsory Populatin Exchange Between Greece and Turkey, Studies In Forced Migration, Ed. Hirschon - Renee, Volume 12, Berghahn Books, New York/Oxford, pp. 63-77.
KORALTÜRK Murat (2011) Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
NUR Rıza (2015) Lozan Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, 6. Baskı, İstanbul.
ÖKÇÜN Gündüz (1997) Türkiye İktisat Kongresi 1923- İzmir (Haberler- BelgelerYorumlar), Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Yayın No 59, Ankara.
----------------------- (1998) Yabancıların Türkiye’de Çalışma Hürriyeti, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
PALLIS Alexander Anastasius (1997) Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), Çev. Orhan AZİZOĞLU, YKY Yayınları, İstanbul.
SOYSAL İsmail (2000) Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
TEZEL Yahya Sezai (1994) Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
TOYNBEE Arnold J. (2000) Türkiye, Bir Milletin Yeniden Doğuşu II, Çev. Kasım YARGICI, Yeni Gün Haber Ajansı.
TUNÇAY Mete (1981) Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara.
YAMAN Ahmet Emin (1998) Kurtuluş Savaşında Anadolu Ekonomisi (1919-1922), Betik Yayıncılık, Ankara.