Birinci Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal Paşa’nın 16’ncı Kolordu Komutanlığı ve Muharebelerinin Harp Prensipleri Bakımından Değerlendirilmesi

Birinci Dünya Savaşında Osmanlı coğrafyasının her köşesinde mücadeleler verilmiş, açılan cephelerde şiddetli muharebeler yapılmıştır. Savaşın ilk yıllarında stratejik ve askerî açıdan çok önem verilen cephelerden biri olan Kafkas Cephesi’nde ise savunmayı aksatan bazı durumlar ortaya çıkmıştır. Harekâtı zor kılan arazi şartlarına olumsuz hava koşulları eşlik etmiş ve lojistik faaliyetler aksamıştır. Bu olumsuz durumun muharebeye etkisini azaltmak ve Kafkas Cephesi’nde Rus saldırılarına karşı koyan 3’üncü Ordu Komutanlığı’nı desteklemek amacıyla Başkomutanlık Vekâletinden verilen bir emirle 2’nci Ordu ve 16’ncı Kolordu Komutanlığı karargâhları Kafkas Cephesi’ne kaydırılmıştır. Muş ve Bitlis’i işgal eden Rusların daha güneye inmesinin engellenmesi ve işgal edilen yerlerin kurtarılması düşüncesiyle yapılan bu planın uygulanabilmesi için tecrübeli bir komutana ihtiyaç doğmuştur. Çanakkale’deki komutanlığıyla dikkat çeken Miralay Mustafa Kemal ideal bir aday olarak görülmüş ve 16’ncı Kolordu Komutanı olarak atanmıştır. Göreve miralay rütbesiyle başlayan Mustafa Kemal, 16’ncı Kolordu Komutanlığı karargâhını Silvan’da konuşlandırmıştır. Kolorduya bağlı 5 ve 8’inci Tümenler ile yapılan başarılı harekâtlar sonucunda Bitlis ve Muş işgalden kurtarılmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın cepheyi teftişinde topçu gözetleme ve ateş mevzilerini araziyi uzaktan görülebilecek yerlere konuşlandırması ve tahkimata önem vermesi harekâtın başarısına çok büyük katkıda bulunmuştur. Bu harekâtların bölgedeki lojistik imkânların yetersizliğine rağmen başarı ile sonuçlanması, harekâtlarda yapılan geri çekilme hareketleri ve oyalama muharebeleri Mustafa Kemal Paşa’nın halkla bütünleşmesi ve milis güçler oluşturulması yönündeki gayretleri, Millî Mücadele dönemindeki karar verme süreçlerine tecrübe olarak yansımıştır. Bu çalışmanın amacı, Kafkas cephesinde önemli bir görev alan 16’ncı Kolordu Komutanlığının askerî teşkilatlanması, muharebeleri ve bu muharebelerin Mustafa Kemal’e kazandırdıkları ile Millî Mücadele dönemine yansımalarını ele alıp, harekâtı harp prensipleri kapsamında değerlendirmektir.

An Evaluation on Mustafa Kemal Pasha's 16th Corps Command and his Battles with respect to the Principles of Warfare

During the World War I, struggles were fought in every corner of the Ottoman geography, and fierce battles were fought on the fronts opened. In the first years of the war, one of the fronts that was given great strategic and military importance the Caucasian front. In the Caucasian front, some situations have arisen that hinder the defense. The land conditions that made the operation difficult were accompanied by adverse weather conditions and logistics activities were disrupted. In order to reduce the impact of this negative situation on the battle and to support the 3rd Army Command, which resisted the Russian attacks in the Caucasus front, the headquarters of the 2nd Army and 16th Corps Command were transferred to the Caucasian front with an order from the Deputy Commander-inChief.An experienced commander was needed for the implementation of this plan, which was made with the idea of saving the occupied places and preventing the Russians who occupied Muş and Bitlis from going further south. Drawing attention with his command in Çanakkale, Colonel Mustafa Kemal was seen as an ideal candidate and was appointed as the Commander of the 16th Corps. Mustafa Kemal, who started his duty with the rank of miralay, deployed his 16th Corps headquarters in Silvan. As a result of successful operations with 5th and 8th Divisions of the Corps, Bitlis and Muş were liberated from the occupation. During his inspection of the front, Mustafa Kemal Pasha's deployment of artillery surveillance and firing positions in places that can be seen from afar and giving importance to fortification contributed greatly to the success of the operation. The successful conclusion of these operations despite the insufficiency of logistical facilities in the region, the withdrawal movements and the battles of distraction during the operations, Mustafa Kemal Pasha's efforts to integrate with the people and to form militia forces were reflected in the decision-making processes during the National Struggle period.The purpose of this study is to cover the military organization of the 16th Corps Command, which has an important role in the Caucasian front, the battles and the reflections of these battles on Mustafa Kemal and the reflections of these battles on the National Struggle period, and to evaluate the operation within the scope of the principles of warfare

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 512-109.
Dahiliye Nezareti İrade-i Umumiye Müdüriyeti (DH.İ.UM), 4-29; 82-1.
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi; Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu (BDH)
Klasör (Kls.) 4446, Dosya (Dos.) 75, Fihrist (Fih.) 3.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 3-1.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 3-2.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 3-3.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 5-2.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 5-3.
Kls. 4446, Dos.75, Fih. 5-4.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 6-2.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 12-5.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 12-7.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 2-10.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 8-1.
Kls. 4452, Dos.97, Fih. 9.
Kls. 4466, Dos. H-1, Fih. 1-18 a.
Kls. 4466, Dos. H-1, Fih. 1-19.
Kls 4466, Dos. H-12, Fih.1.
Kls.4466, Dos. H-12, Fih.1-24.
Kls. 4466, Dos.H-14, Fih.1-12.
Kls. 4466, Dos.H-15, Fih.1-14.
Kls. 4466, Dos.H-16, Fih. 1-7 a.
Kls. 4466, Dos.H-16, Fih. 1-8.
Kls. 4466, Dos. H-16, Fih. 1-3.
Kls. 4466, Dos. H-16, Fih. 1-4.
Kls. 4466, Dos. H-18, Fih. 1-6.
Kls. 4466, Dos. H-18, Fih. 1-6a.
Kls. 4466, Dos. H-18, Fih. 1-10 a.
Kls. 4466, Dos. H-18, Fih. 1-11.
Kls. 4466, Dos. H-18, Fih. 1-25.
Kls. 4466, Dos. H-27, Fih. 1-22.
Kls. 4466, Dos. H-27, Fih. 1-23.
Kls. 4466, Dos. H-27, Fih. 1-23 a.
Kls. 4466, Dos. H-29, Fih. 1-7.
Kls.4466, Dos. H-29, Fih. 1-4.
Kls.4466, Dos. H-29, Fih. 1-4 a.
Kitaplar, Makaleler ve Tezler Askeri Yönüyle Atatürk (1981) Atatürk Serisi Yayınları Seri No:14, GATA Basımevi, Ankara.
Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi-Kafkas Cephesi 2’inci Ordu Harekâtı (1916-1918) (1978) Genelkurmay Basımevi, Cilt II.,Kısım II, Ankara.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ve Harbe Girişi (1991) Genelkurmay Basımevi, Cilt II, Ankara.
Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi-Kafkas Cephesi 3’üncü Ordu Harekâtı, Cilt I (1993) Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi-Kafkas Cephesi 3’üncü Ordu Harekâtı, Cilt II (1993) Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesinde Sağlık Hizmetleri (2011) Genelkurmay Basımevi, Ankara.
FM-100-5 Operations (1993) Headquartes Department of the Army, Washington, DC.
AKÇORA E. Öz - KAYA Mehmet (2015) Bingöl ve Bitlis’in Birinci Dünya Harbindeki Yeri ve Önemi, Bingöl Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, s. 9-28.
AKSOY Mete (2017) Savaşçının Dokuz İlkesi, , Historia Kitap, 2. Basım, İstanbul.
AKYÜREKLİ Mahmut (2016) Kürtlerle Türkler Bin Yıllık Geçmişin Kısa Tarihi, Şenyıldız Matbaacılık, İstanbul.
ALLEN Edward David William – MURATOFF Paul (1966) Kafkas Harekâtı 1828-1921 Türk Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
ARI Kemal (1997) Birinci Dünya Savaşı Kronolojisi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
[ATATÜRK] Mustafa Kemal (2011) Anafartalar Muharebelerine Ait Tarihçe, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
--------------------------------------- (2016) Talim ve Terbiye Hakkında Program (16’ncı Kolordu Komutanı Mustafa Kemal), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
BEYSANOĞLU Şevket (1986) Atatürk’ün Diyarbakır’daki Kafkas Cephesi Komutanlığı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 2, Sayı 5, (Mart), s. 487- 503.
CEBESOY Ali Fuat (1981) Sınıf Arkadaşım Atatürk, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
CLAUSEWİTZ Carl von (2019) Savaş Üzerine, Çev. Selma Koçak,Doruk Yayıncılık, İstanbul.
ÇAKMAK Fevzi (2005) Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi (1935 Yılında Harp Akademisinde Verilen Konferanslar), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
ÇAKMAK Ferdi (2019) Türk İstiklal Harbi’nde Kütahya-Eskişehir Muharebeleri (10-24 Temmuz 1921), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,Milli Savunma Üniversitesi Alpaslan Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
ÇALIŞLAR İpek (2018) Mustafa Kemal Atatürk Mücadelesi ve Özel Hayatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
ÇALIŞLAR İzzettin (2007) Orgeneral İzzettin Çalışlar’ın Not Defterinden On Yıllık Savaş Günlüğü, Yay Haz. İzzettin Çalışlar- İsmet Görgülü, Güncel Yayıncılık, İstanbul. Department of Defence (2018) USA Joint Operation, Joint Publication 3.0, Joint Pubs.
DURGUN Bülent (2018) Birinci Dünya Savaşında Bitlis ve Muş’un Kurtarılması ve Mustafa Kemal Paşa’nın Rolü, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Yıl 16, Sayı 30, Ocak, Ankara, s. 77-112. Recep BÜYÜKTOLU – Oral ATEŞ, Birinci Dünya Savaşı’nda…
DÜZGÜN Hüseyin (2019) Nablus Meydan Muharebesi ve Osmanlı Ordusunun Suriye-Filistin Bölgesinden Çekilmesine Neden Olan Operatif ve Stratejik Hatalar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Milli Savunma Üniversitesi Alpaslan Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
EVSİLE Mehmet (1994) Birinci Dünya Harbinde Atatürk’ün 16’ıncı Kolordu Komutanlığı (19 Ağustos 1915-5 Mart 1917), Askeri Tarih Bülteni, Sayı 36, Ankara, s. 30-42.
----------------------- (1996) Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Aşiret Mensuplarından Oluşturulan Milis Birlikleri,Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XII, Sayı 36, s. 911-926.
FULLER John Frederick Charles(1993)The Foundations of The Science of War, Hutchson & Co (Publisher) LTD.,PaternosterRow, E.C, London.
GUZE Felix (2007), Birinci Dünya Savaşında Kafkas Cephesi’ndeki Muharebeler, Çev. Yarbay Hakkı (AKOĞUZ), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
GÜRER Abbas Cevat (2019) Atatürk’ün Yaveri (Cepheden Meclise Büyük Önder ile 24 Yıl), Der.: Turgut GÜRER, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, Ayhan Matbaası, İstanbul.
GÜRSOY Yaşar (2011) Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri CONKER, Alfa Basım Yayıncılık, İstanbul.
İLHAN Suat (1987) Harp Yönetimi ve Atatürk, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
----------------- (1990) Atatürk ve Askerlik Düşünce ve Uygulamaları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
İNAN Afet (1983) Mustafa Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
KARAL Z. Enver (1996) Osmanlı Tarihi İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı(1908-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Cilt IX, Ankara.
KINROSS Lord (2002), Atatürk-Bir Milletin Yeniden Doğuşu, Altın Kitaplar Yayınevi, 13. Basım, İstanbul.
KOCA Hüseyin (1997) Birinci Dünya Harbi’nde Van-Bitlis-Muş Hattının Önemi ve 16.Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa,Fen Edebiyat Dergisi, Sayı 11, Hatay, s.343-357.
KOCATÜRK Utkan (1984) Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Olcay Matbaası. -------------------------- (2007) Doğumundan Ölümüne Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
KUTAY Cemal (1963)Trablus-Garp’de Bir Avuç Kahraman, Neşreden: Mustafa Unan, Tarih Yayınları Müessesesi, İstanbul.
MASLOFSKİ E.V (1935) General Maslofski’nin Umumi Harpte Kafkas Cephesi Eserinin Tenkidi, Çev.: Kaymakam Nazmi, Genelkurmay Matbaası, Ankara.
ORTAYLI İlber (2018) Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK, Kronik Kitap, İstanbul.
OĞUZ Yılmaz (2008) Küreselleşen Dünyada Harp Stratejisi, Form Ofset, Ankara.
ÖĞÜN Tuncay (2015) Kafkas Cephesi’nin I.Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği, Dergâh Yayınları, İstanbul.
ÖZLÜ Hüsnü (2014) I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde 16’ncı Kolordunun Harekât Planı, Muş ve Bitlis’in İşgalden Kurtuluşu Bildirisi, 100.Yıl Münasebetiyle 1.Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu, s.387-416.
SANDERS Limon von (2019)Türkiye’de Beş Yıl Çev. Eşref Bengi Özbilen, İş Bankası Kültür Yayınları, 7. Basım, İstanbul.
SELIŞIK Salahattin (1944) Kafkas Harekât Mıntıkasında 2.Ordunun (1332) Yaz ve Sonbahar Muharebeleri, Askeri Mecmua, Askeri Matbaa, Sayı 62, İstanbul.
TEZER Şükrü (2008) Atatürk’ün Hatıra Defteri, TTK Yayınları, Ankara.
TOPÇU Yücel - ALMAÇ Ender (2014) Hava Gücünün Yükselişi ve Harp Prensipleri, Savunma Bilimleri Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, Ankara, s.1-25.
TZU Sun (2020) The Art Of War, Çev. Barış Satılmış, My Matbaacılık, İstanbul.
UCUZSATAR U. Necati (1993) Türk İstiklâl Harbi’nin Menşei ve Es asları, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
UÇAROL Rifat (2015) Siyasi Tarih (1789-2014), Der Yayınları, İstanbul.
UNAN Nimet (1945) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1919-1938), Cilt 1., Maarif Matbaası, İstanbul.
UYAR Mesut - ERICSON EdwardJ. (2020) Osmanlı Askeri Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, İstanbul.
VARLIK Ali Bilgin (2013) Askeri Tarihin Felsefesi, 21.Yüzyılda Sosyal Bilimler Dergisi, 21.Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Sayı 4, Ankara, s. 143-170.
------------------------- (2017) 5’inci Tümen Komutanlığı Tarafından 16’ncı Kolordu Komutanlığına verilen 7 Ağustos 1916 tarihli Harp Raporu, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı 140, Genelkurmay Basımevi, Ankara, s. 303-306.