Cumhuriyetin İlk Dönemlerinde Mahalli Bir Banka: Akseki Ticaret Bankası

Bankalar, yerine getirdikleri fonksiyonlar gereği ekonominin önemli kurumlarından birisidir. Osmanlı Devleti’nde bankacılık faaliyetleri yabancılar tarafından yürütülürken II. Meşrutiyet Dönemi, milli bankacılık çalışmalarının başladığı bir dönem olmuştur. Milli Mücadele ve sonrasında yerel sermayeli bankacılık girişimleri, geçmiş dönemin birikimiyle devam ederek Cumhuriyetin yeni iktisadi anlayışı ile şekillenmiş ve ülke genelinde çok sayıda mahalli banka kurulmuştur. Söz konusu mahalli bankalardan birisi de Akseki Ticaret Bankası'dır. Akseki Ticaret Bankası farklı meslek gruplarından oluşan 322 kişi tarafından kurulmuştur. Banka kurucularının büyük çoğunluğunu Akseki’den İzmir’e göçmüş olan Aksekili tüccarlar oluşturmuştur. Bu sebeple bankanın adının başındaki Akseki ismi de buradan gelmiştir. Bununla birlikte İzmir ve civarında yaşayan ancak Aksekili olmayan tüccar ve esnaf da bu kurucular arasında yerini almıştır. Bankanın kurucular kurulu “Müessisler” başlığı altında belirtilen altı kişiden oluşmuştur. Banka; Aydın ve Ödemiş'e şube, Bayındır'a da acente açmıştır. II. Dünya Savaşı'nın koşullarından olumsuz olarak etkilenen Akseki Bankası faaliyetlerini 1959 yılına kadar sürdürmüştür. Kurulduğu bölgedeki çiftçilere ve ihracatçılara uygun şartlarda kredi sağlamak amacıyla kurulan banka, bölgenin ekonomik gelişimine ve yerel sermayenin teşekkülüne önemli katkı sağlamıştır. Çalışmada; Akseki Ticaret Bankası'nın kuruluş amacı, ortaklık yapısı, sermaye yapısı, kar dağıtımı, gibi konular ile banka ana sözleşmesinde ve bilanço ile kar-zarar tablolarında yer alan ve önemli görülen konular incelenmiştir.

An Attempt for a Local Bank in the Early Periods of the Republic: Akseki Trade Bank

CTAD, Year 15, Issue 29 (Spring 2019), pp. 317-338. Banks are one of the important institutions of the economy due to their functions. While banking activities in the Ottoman Empire were conducted by foreigners, Second Constitutional Era was a period in which the national banking activities started. After War Of Independence, the national capital banking initiatives were shaped by the new economic understanding of the Republic continuing with accumulation of past, and many local banks were established throughout the country. One of the local banks in question is Akseki Ticaret Bankası. The bank, which was established to provide loans to farmers and exporters in the region in favorable conditions, made a significant contribution to the economic development of the region and the formation of national capital. The bank which was founded in with 322 partners continued. The majority of the Bank's founders were composed of Akseki merchants, who had migrated from Akseki to İzmir. For this reason, the name Akseki at the beginning of the bank, was also coming from there. Although he lived in İzmir and its vicinity, there were also merchant and tradesman who were not from Akseki. The founders board of the Bank consists of six people who are mentioned under the title of "Founders (Müessisler)".The bank opened a branch to Aydın and Ödemiş and an agency to Bayındır. Akseki Bank, which was negatively affected by the conditions of World War II, continued its activities until 1959. The bank, which was established to provide loans to farmers and exporters in the region in favourable conditions, has made a significant contribution to the economic development of the region and the formation of local capital. In this study, the subjects such as establishment purpose, partnership structure, capital structure, profit distribution of Akseki Ticaret Bankası and important issues in balance sheet and profit/loss statements of the articles of association of the bank were examined.

PDF

___

BCA Fon kodu: 30.18.1.1,Yer No: 24-24-19.
BCA, Fon kodu: 30..18.1.2, Yer No: 78.73.13.
BCA, Fon kodu: 30..18.1.2, Yer No: 99.81..7.
Akseki Ticaret Bankası Esas Mukavelenamesi (1927). İzmir: Dereli Basımevi. (ATBN olarak gösterilmiştir).
Akseki Ticaret Bankası (1932). 1931 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, Kar ve Zarar Cetveli İzmir: Hafız Ali Matbaası.(ATBR olarak gösterilmiştir.)
Akseki Ticaret Bankası (1938). 1937 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Dereli Basımevi.
Akseki Ticaret Bankası (1940). 1939 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Dereli Basımevi.
Akseki Ticaret Bankası (1942). 1941 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1943). 1942 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1944). 1943 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1946). 1945 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1947). 1946 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1948). 1947 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Yeniyol Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1949). 1948 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Yeniyol Matbaası.
Akseki Ticaret Bankası (1950). 1949 Senesine Ait İdare Meclis Raporu, Mürakıp Raporu, Bilanço, İzmir: Nefaset Matbaası.
Hakimiyet-i Milliye Cumhuriyet
Akşam
AKGÜÇ Öztin (1975) Cumhuriyet Döneminde Bankacılık Alanında Gelişmeler, Türkiye Bankacılar Birliği Yayını No.71, Ankara.
ALTAY N. Oğuzhan (2010) Türkiye’de Liberal Politikaların Bankacılık Sektörüne Etkileri (1847-1979), Ege Akademik Bakış, Cilt: 10, Sayı:1, İzmir, s. 319-350.
ARTUN Tuncay (1983) Türkiye'de Bankacılık, Tekin Yayınevi, İstanbul.
ATEŞ T.-SOYAK A.(1999) Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi, Osmanlıda Günümüze Türk Finans Tarihi, C. II,Creative Yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti., İstanbul. COŞAR Nevin (2009) Türkiye'de Bankacılığın Tarihsel Gelişimi, Yıldız Teknik Üniversitesi Ekonomi Bölümü Çalışma Notları, İstanbul.
COŞKUN M. Necat ve diğerleri (2012) Türkiye'de Bankacılık Sektörü Piyasa Yapısı, Firma Davranışları ve Rekabet Analizi, Türkiye Bankalar Birliği Yayını, İstanbul.
DOĞAN Hamdi (2012) Cumhuriyet Döneminde Yerel Bankacılık: Akhisar Tütüncüler Bankası Örneği, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 18, s. 397-416.
EKMEKÇİ İbrahim (Yaz 2014) ”Akseki Ticaret Bankası”, Dergi Akseki, Sayı 16.
ERDAŞ Sadık (2018) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aksaray ve Çevresinde Yerel Bankacılık Faaliyetleri ve Aksaray Halk İktisat Bankası Örneği, Hıstory Studies İnternational Journal of Hıstory, Volume 10 Issue 3, Aprıl , s. 31-51.
ERDAŞ Sadık (2014) Modern Türk Bankacılık Tarihine Çevreden Bir Bakış: Anadolu’da Yerel Bankacılık, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt:11, Sayı:2, (Haziran 2014), Ankara, s.7-44.
GÜNDOĞDU Aysel (2014) Türkiye'de Bankacılık Sisteminin Yasal Düzenlemeleri, Seçkin Yayınları, Ankara.
HATİPOĞLU O. Gökhan (1999) Türkiye de Kapanmış Bankalar ve Kapanma Sebepleri, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İşletme Eğitimi Ana Bilim Dalı, Bankacılık Eğitimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ÖKÇÜN A. Gündüz (1971) 1920–1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No 324, Ankara.
ÖZER M. Halis (2012) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Yerel Banka Teşebbüsü: Diyarbakır Bankası (1930–1939), Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Güz 2012,Cilt:11 Sayı:42, s.382–392.
PARASIZ İlker (2009) Para-Banka ve Finansal Piyasalar, Gözden Geçirilmiş 9. Baskı, Ezgi Kitapevi, Bursa.
SARISIR Serdar (2009) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yerel Bankacılık Girişimleri: Niğde Örneği, Türklük Bilimi Araştırmaları, XXVI, S. 26, s.199-216.
ŞAHİNKAYA Serdar (1999) Sanayileşme Süreçleri ve Kalkınma-Yatırım Bankaları - Teorik Bir Çerçeve ve Türkiye Örneği, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara.
TOPRAK Zafer (2001) Osmanlı'dan Cumhuriyete Sermaye Birikimi ve Kredi Kurumlarının Evrimi 1850-1950, Active Dergisi’nin Özel Eki, Kasım-Aralık, s. 2-10.
YÜZGÜN Arslan(1982) Cumhuriyet Dönemi Türk Banka Sistemi (1923-1981), Der Yayınları, İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (1991) Cilt IV, İstanbul.
Türkiye İstatistik Kurumu (2012) İstatistik Göstergeler (1923-2011), TÜİK Yayını, Ankara. http://www.milliyet.com.tr/dededengirisimci/ege/haberdetay/15.06.2018/2688979/default.htm