Denizli’de Erken Cumhuriyet İdeolojisinin Temel Taşları: Köy Mektepleri

TÜRKMEN, Kadir, Denizli’de Erken Cumhuriyet İdeolojisinin Temel Taşları: Köy Mektepleri, CTAD, Yıl 18, Sayı 35 (Bahar 2022), s. 355-393. Osmanlı Devleti’nde yüzyıllar boyunca medreseler ve sıbyan mektepleri, eğitim sisteminin temelini oluşturmuş ve ülke sathında bu yapıların inşasına büyük önem verilmiştir; ancak 19. yüzyılda adı geçen iki kuruma göre daha modern eğitim veren ibtidai, rüştiye ve idadi gibi kurumların tesis edildiği bilinir. Özellikle, II. Abdülhamid döneminde yoğun bir şekilde inşa edilen bu kurumlar, imparatorluğun yıkılmasıyla beraber Cumhuriyet’e miras bırakılmıştır. Ancak Cumhuriyet aydınları, 19. ve 20. yüzyıldaki bu yoğun imar faaliyetlerine rağmen eğitim konusundaki geri kalmışlığı hızlıca fark etmişlerdir. Yüzde yüz okur-yazar amacı güden Cumhuriyet ideolojisinde; eğitimin en ücra köşeye dâhi aktarılması hedeflenmiş ve bu gayenin hızlı bir şekilde gerçekleşmesinin ancak her köye okul inşa ederek mümkün olacağı düşünülmüştür. Bu çalışmanın başlangıcında; Erken Cumhuriyet Dönemi eğitim politikalarına ve reformlarına kısaca değinilmiş sonra okul inşasının temel alt yapısı ve bina tipleri üzerinde durulmuş akabinde bu bina tiplerinin Denizli örneklerinden olan altı mektep yapısı tanıtılmıştır. Bu yapıların; tarihleri, mimari detayları ve aslî tasarımlarının kime ait olduğuna dair çıkarımlar ve belgeler sunulmuş ve ülke genelinden örneklerle tasarım ve cephe kurgusu bakımından değerlendirmeler yapılmıştır.

Corner Stones of Early Republican Ideology in Denizli: Village Schools

TÜRKMEN, Kadir, Corner Stones of Early Republican Ideology in Denizli: Village Schools, CTAD, Year 18, Issue 35 (Spring 2022), pp. 355- 393. Madrasahs and infant schools formed the basis of the education system in the Ottoman State for centuries, and great importance was attached to the construction of these structures throughout the country. However, it is known that institutions such as primary school, middle school and high school, which gave more modern education than the two institutions mentioned, were established in the 19th century. Especially these institutions, which were built intensively during the reign of Second Abdülhamid, were inherited by the Republic upon the collapse of the empire. However, the intellectuals of the Republic quickly realized the insufficiency in education despite these intense construction activities in the 19th and 20th centuries. In the Republican ideology, which aimed one hundred percent literacy, it was targeted to transfer education even to the most remote corner, and it was thought that this goal could be realized quickly only by building a school in every village. At the beginning of this study, education policies and reforms of the Early Republican Period were briefly mentioned, then the basic infrastructure of school construction and building types were emphasized, and thereafter six school structures from Denizli, which were examples of these building types, were introduced. Inferences and documents about the dates and architectural details of these structures, and to whom their original designs belonged were presented, and evaluations were made in terms of design and facade installation with examples from all over the country.

PDF

___

T.C Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA),
180-9-0-0/Genel, 95-463-1, 18.07.1908-25-12-1923
180-9-0-0/Genel – 98-475-1, 29.01.1930-17.06-1933
Anonim (1966) İlköğretim Genel Müdürlüğüne Bağlı Şehir, Kasaba, Köy İlkokulları ve Bu Okullara Ait Bazı Bilgiler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Maarif Vekâleti (1933) İlkmektep Planları Albümü, Ankara.
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (1937) Genel Nüfus Sayımı Kati ve Mufassal Neticeler: Denizli Vilayeti 20 İlkteşrin 1935, Sayı 75, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul.
AKYÜZ Yayha (2018) Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000- M.S 2018, Pegem Akademi, Ankara.
ALPATUĞ Leyla (2012) Cumhuriyet’in Mimarı Ernst Arnold Egli: Türkiye Yılları, Anılar ve Ankara İçin Yapılar, Boyut Yayıncılık, İstanbul.
ASLANOĞLU İnci (2001) Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı (1923-1938), Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
BAŞGÖZ İlhan (2004) Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Pan Yayıncılık, İstanbul.
CENGİZKAN Ali (2003) Mukbil Kemal Taş (1891-?): Bir Geçiş Dönemi Mimarı, Arredamento Mimarlık, s. 112-119.
ÇETİNTAŞ Sedat (1944) Mimar Kemalettin, Mesleği ve Sanat Ülküsü, Güzel Sanatlar, Sayı 5, s 160-173.
ERNST A. Egli (2017) Genç Türkiye İnşa Edilirken, Çev. Güven Göktan UÇER, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
GÖKSU ÖZDEN Öner (2019) Konya Merkez ve İlçelerinde Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları, Turkish Studies Social Sciences, Cilt 14, Sayı 3, 2019, s. 881-903.
KAPLUHAN Erol (2014) 1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 8, s. 123-134.
KAVAS Özgehan (2020) Mersin’de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1945) Köy Okulları Mimarisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
KODAL Tahir (2015) Cumhuriyet Döneminde Denizli (1923-1938), Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli.
KUL NURŞEN Fatma (2010) A New Approach For Defining The Conservation Status of Eerly Republican Architecture Case Study: Primary School Buldıngs in İzmir, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
----------------------------- (2011) Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları, Mimarlık Dergisi, Sayı 360, s. 66-71.
M. Cemal (1930) Yeni Mektep Hıfzısıhhası, Kanaat Kitapevi, İstanbul.
ÖZBEK Yıldıray (2013) Erken Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-45) Kayseri’de Okul Yapıları, Belleten, s. 271-302.
ÖZGÜN Selda (2000) Denizli’deki Kamu Yapıları 1839-1940, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
-------------------- (2011) Işıklı İlk Mektebi, Eumeneıa, Şeyhlü – Işıklı, Ege Yayınları, İstanbul, s. 335-342.
ÖZTÜRK Cemil (2007), Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
ÖZYİĞİT Halil (2017) Erken Cumhuriyet Dönemi Kamu Yapılarına Denizli’den İki Örnek: Baklan ve Güney Hükümet Konakları, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırma Kongresi, Ankara, s. 1-29.
-------------------- (2019) Cumhuriyet’in İlk Mektepleri: Buldan Cumhuriyet Numune Mektebi/Dört Eylül Mektebi, Türk Düşüncesi Yolunda Mehmet Akgün’e Armağan, Aktif Düşünce Yayıncılık, İstanbul, s. 676-706.
SAKAOĞLU Necdet (2003) Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
TEKELİ İlhan - İLKİN Selim (1997) Mimar Kemalettin’in Yazdıkları, Şevki Vanlı Mimarlık Yayınları, Ankara.
UZUN İRGİN Türkan - ABİDİN ZELN EL Mahmoud, Hicaz Demiryolu Genel Müdürlük Binası / Hicaz Demiryolu Müdiriyyet-i Umumiyyesi Binası Projesi Özgün Çizimleri Üzerinden Okuma, Megaron, Cilt 12, Sayı 4, 2017, 575.
ÜNAL Uğur (2015) II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
YALDIZ Esra ve PARLAK Özge (2018) Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Kamu Yapıları, İnternational Social Sciences Studies Journal, Cilt 4 Sayı 24, s 4930-4947.
YAVUZ Yıldırım (2009) İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemalettin, TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Ortak Yayını, Ankara.
“Karaçay İlk Mektep (İlkokul) – Denizli”, Türkiye Kültür Portalı, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/denizli/kulturenvanteri/karacay lk-mektep-lkokul (Erişim Tarihi: 25.06.2022)