CHP Müfettişlik Raporlarında Rize, Mapavri (Çayeli) ve Pazar Halkevleri ile Halkodalarının Çalışmaları (1940-1944)

Cumhuriyet devrimlerinin halka götürülmesinin önemli bir aracı olarak kurulan Halkevleri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin bir kültür kolu olarak 19 Şubat 1932’de çalışmalarına başlamıştır. İlk etapta açılan 14 Halkevinden sonra ikinci dönem kuruluşları olarak açılan Rize, Mapavri (Çayeli), Pazar Halkevleri ve Halkodaları bütün imkânsızlıklara karşın önemli çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmada 24 Haziran 1932’de açılan Rize ve kazalarındaki Halkevleri ve Halkodalarının çalışmaları ele alınmıştır. Bu çalışmalar, öngörülen çağdaşlaşma hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlamışsa da incelediğimiz belgelerde bir takım olumsuz koşullar yüzünden çok da başarılı olamadıkları anlaşılmaktadır. Bunun en önemli nedenleri arasında maddi imkânsızlıklar, binaların faaliyetler için yetersiz kalması, üye azlığı, eğitimli ve ilgili kadroların noksanlığı, faaliyetlere katılımın yetersizliği gibi faktörler sayılabilir. Başarıyı düşüren bir başka neden ise şehrin pek çok yönden geri kalmışlığı ve bu konuda Halkevinin üzerinedüşen yükün fazlalığı olduğu da söylenmelidir. Kişisel çıkar uman bazı kişilerin olumsuz tutumları, görev almak istemeyen memurların varlığı, çeşitli nedenlerle yönetimden ayrılan kişilerin yerlerinin doldurulamayışı, Halkevlerinin faaliyetlerinin tam anlamıyla gerçekleştirilmesini engellemiştir. Yine de başta gönüllü aydınların öncülüğünde ve halkın daima yenilikten yana düşüncesinin desteği ile 1932’li yıllardan başlayarak kapatıldıkları 1950’li yıllar arasında önemli işlevler gerçekleştirdikleri görülmüştür. Bölge insanının asırlardır geri kalmışlığını ortadan kaldırmak için sosyo-kültürel kalkınmaya büyük katkı sundukları da belirtilmelidir.

Works delivered by the Community Centers and People Rooms in Rize Province, Mapavri (Çayeli) and Pazar Towns in Republican Peoples’ Party Inspectorship Reports (1940-1944)

Established as an important means of conveying the Republican revolutions to the people, the Community Centers started their activities on 19 February 1932 as a cultural branch of the Republican People’s Party (RPP). The community centers and people rooms in Rize, Mapavri (Cayeli) and Pazar, which were opened as the second-period institutions after the 14 Community Centers opened in the first phase, have carried out important activities despite all the impossibilities. In this study, the activiries of community centers and people rooms in Rize and its districts, which were opened on 24 June 1932, are discussed. Although these activities aimed to achieve the envisaged modernization goals, it is seen in the documents we examined that they were not very successful due to some adverse conditions. Among the most important reasons for this, there are factors such as financial impossibilities, insufficient buildings for activities, shortage of members, lack of educated and relevant staff, and insufficient participation in activities. It should be said that another reason that lowered the success is the underdevelopment of the city in many ways and the high burden of the Community Center on this issue. The negative attitudes of some people hoping for self-interest, the presence of civil servants who did not want to serve, and the inability to replace the people leaving the board for various reasons prevented the activities of the community centers from being fully realized. Nevertheless, it was observed that they performed important functions starting from the 1932 till the 1950s, when they were closed, under the leadership of volunteer intellectuals in particular and with the support of the people's idea that always favored innovation. It should also be noted that they have made a great contribution to socio-cultura development in order to eliminate the backwardness of the people in the region for centuries.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 490.1.0.1002.870.1.
490.1.0.1391.617.1.
490.01.698.375.1.
490.01.699.376.1.
490.01.699.378-1.
490.960-1.
490.1.0.699.376.1.
490.1.0.1002.870.1.
490.1.990.831.3.
Resmî Yayınlar T.B.M.M. Tutanak Dergisi (1951) Cilt 9, Dönem IX, Toplantı 1, T.B.M.M. Basımevi, Ankara s.741
T.C. Resmi Gazete (1951) 11 Ağustos.
CHP Halkevleri ve Halkodaları, 1932-1942.
CHF Halkevleri Talimatnamesi (1932) Hâkimiyeti Milliye Matbaası.
Süreli Yayınlar Cumhuriyet (1932) 21-22 Şubat.
Akşam (1932) 20-21 Şubat.
Kitaplar, Makaleler ve Tezler İdealist İttihatçı Bir Muallim Selim Sırrı Tarcan (Hatırat) Selim Sırrı Tarcan (2017) Haz. Erhan ÇİFCİ, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul.
AKŞİN Sina (2010) Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 11. Basım, İstanbul.
AKYÜZ Yahya (1982) Türk Eğitim Tarihi, Ankara.
ARIKAN Zeki (1999) Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi, Atatürk Yolu, Cilt 6, Sayı 23, Mayıs.
ÖZACUN Orhan (1996) Halkevlerinin Dramı, Kebikeç, Sayı 3, s. 87-95.
ARUN A. Cevdet (1998) Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Beden Eğitimi Öğretmeni Yetiştirmede Öncü Selim S. Tarcan’dan Sonra Gelen Kuşak’tan Vildan Aşır Savaşır. Beden Eğitimi ve Spor Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 20, s. 9-12.
BAŞARAN Sinan (2017) Rize Siyasi Tarihi, (1923-1950) Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Trabzon
CANDAN Nurullah - BAĞIRAN Tanju (2010) Türk Ocaklarından Halkevlerine: Türkiye’de Sporun Erken Dönem Öyküsü. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt XV, Sayı 3, Temmuz, s. 17-32.
ÇAVDAR Tevfik (2004) Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1839-1950, İmge Kitabevi, Ankara.
ÇEÇEN Anıl (2000) Atatürk’ün Kültür Kurumu. Halkevleri. Cumhuriyet Kitapları, İstanbul.
KARADAĞ Nurhan (1989) Halkevi Oyun Dağarcığı, Erdem, Cilt 5, Sayı 13, Ocak, s. 81-122.
ODABAŞ Ali (2003) Muğla Halkevi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
TOKSOY Nurcan (2007) Halkevleri. Bir Kültürel Kalkınma Modeli Olarak, Orion Kitabevi, Ankara.
----------------------- (2011) Türk Ocakları’ndan Halkevlerine, Türk Yurdu, Yıl 100, Sayı 283, Mart, s. 185-192.
ÜSTEL Füsun (2017) İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931, İletişim Yayınları, İstanbul.
YAŞAR Hakan (2010) Yurtdışında Bir Kültür Kurumu. Londra Halkevi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu, Sayı 45, Bahar, s. 177-215.
ZEYREK Şerafettin (2006) Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları, Ankara.
ZÜRCHER E. Jan (2006) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
İnternet Kaynakları Çayeli Tarihi, Çayeli Belediyesi Resmî İnternet Sitesi https://www.cayeli.bel.tr/tr/98/IS-YERI-SAATLERI/CAYELIREHBERI (Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2021).
KAR Fatih Sultan (2021) Rize Futbolunun Mihenk Taşları: Halkevispor ve Şarspor, Rize’nin Sesi, 11 Ocak, https://www.rizeninsesi.net/haber-rizefutbolunun-mihenk-taslarI-halkevispor-ve-sarspor-179111.html. (Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2021)