Köy Kanunu Uygulamaları ve Köy Gezileri Çerçevesinde Kayseri Köy Merkezlerinde Modernleşme (1923-1945)

Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1945), köyde yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve kalkınmada köy-kent dengesinin kurulabilmesi amacıyla ülke düzeyinde yoğun çabaların başladığı bir dönemdir. Bu dönemde toplu ve dağınık olarak orman içi ve dışında, su kenarında, ovada, vadide, etekte, sırtta ve yamaçta yer seçmiş, nüfusu birkaç haneden yüzlü hanelere kadar farklı büyüklükte çok sayıda köy bulunmaktaydı. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ülke nüfusunun %75’inin yaşadığı bu köylerin tarımsal üretim ilişkilerini modernleşmeyle uyumlu biçimde yeniden düzenlemeyi amaçlayan, sağlığın, temizliğin, güzelliğin ve modern kültürün örneği olabilecek ve ulusal düzeydeki kalkınma ve bayındırlık çabasının köy bileşeni olarak açıklanabilecek önemli uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Ulus-devletin mekânsal bir ifadesi olarak modern bir “Cumhuriyet Köyü” haline getirilmesi için, köyün bir yandan ekonomik gelişimi, diğer yandan idari, ticari, sosyal ve zirai yaşamın mekânsalörgütlenmelerinin yeniden yapılanması amaçlanmıştır. Bu süreçte, 442 sayılı Köy Kanunu, köye imar planı yapılmasını öngörmeyen, ancak köyün idari yapısını ve sınırlarını tanımlayan, bayındırlık işleriyle ilişkili görevlerini açıklayan ve mevcut köylerin iyileştirilmesini hedefleyen önemli bir belgedir. Bu çalışma, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde özellikle mevcut köyün mekânsal organizasyonunu etkileyen çalışma ve çabaları, uygulamalardan büyük oranda etkilenen köy merkezindeki değişimi ve iyileştirmeyi anlatmayı amaçlamaktadır. Çalışmada, cumhuriyetle birlikte köylerin kalkınması ve bayındırlığına yönelik çalışmaların hız kazandığı illerimizden biri olan Kayseri örneklenmiştir. Köy Kanunu’nun uygulanması, kalkınma ve imarın sağlanması amacıyla düzenlenen geziler ve 1945’te Köyler İstatistiği verilerinde köylerin yapısını açıklayan değerlendirmeler bağlamında ildeki çalışmalar incelenmiştir.

Modernization of the Village Centers in the Kayseri Province within the Framework of the Implementation of the Village Law and Village Visits

Early Republican Period (1923-1945) is a period when intense national efforts began to improve the quality of life in villages and to establish development balance between the urban and villages. In this period, there were numerous villages, which were located in or near woods, near waterfronts, in plains, valleys and mountain sides, and whose population was at different sizes varying from a couple of houses to more than a hundred units. In the Early Republican Period, important practices were realized that aim to re-organise the agricultural production relations of these villages, where 75% of the national population were living, in line with modernization, that may be example of health, cleanliness, beauty and modern culture and that may be explained as village constituent of national development and public works. In order to make a modern “Republican Village” as a spatial representation of the nation state, the villages were purported to be developed economically as well as to restructure their spatial organizations of administrative, commercial, social and agricultural life. In this process, the Village Law numbered 442 is an important document that did not provide for making development plans for the villages, but defined the administrative structures and borders of the villages, that explained their duties related to the public works and that targeted to improve the existing villages. This study aims to explain in particular the works and efforts that affect the spatial organization of the existing villages in the Early Republican Period and the change and improvement in the village center which are affected largely by the practices. In this study, the Province of Kayseri was selected which is one of the provinces wherein the efforts in the villages for development and improvement of the public works were accelerated after the declaration of the Republic. The activities in Kayseri are examined in context of the visits organised to implement the Village Law and to ensure development and reconstruction, and the evaluations explaining the structure of the villages in the data of Statistic of Villages in 1945..

PDF

___

Kaynaklar Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
Cumhuriyet Halk Partisi, 1075-1113-3, Belge tarihi: yok, Dosya Ek 5. Büro.
Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, 199-360-16, dosya ek 237, 15.01.1937.
Resmî Yayınlar Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları-Köylerimiz (1928) Dahiliye Vekaleti, İstanbul.
Kayseri Halkevi Armağanı (1933) 29 Birinciteşrin, Yeni Matbaa, Kayseri.
Köylerimiz (1933) Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü. Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, İstanbul.
Köylerimiz Köy Kanunu Tatbik Olunan ve Olunmayan Köyler (1933) Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Müdürlüğü, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, İstanbul.
Köyler İstatistiği (1948) T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 287, Sakarya Basımevi, Ankara.
Türkiye Genel Nüfus Sayımı-1950 (1961) T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No:410, İstanbul.
Kayseri 1968 İl Yıllığı (1968) Gutenberg Matbaası, Ankara.
Süreli Yayınlar Ulus
Kayseri Vilayet Gazetesi
Kitaplar, Makaleler ve Tezler ALPTEKİN A. Şükrü (1938) Köyün Kitabı, İstanbul.
ARİF Burhan (1935) Köy Projesi, Arkitekt, Cilt 1935, Sayı 11-12.
ARSEVEN Celal Esad (2007) Şehir ve Şehircilik (1937), Tereddüd ve Tekerrür, Mimarlık ve Kent Üzerine Metinler 1873-1960, Akın Nalça, 2007, İstanbul, s. 240-241.
BOZDOĞAN Sibel (2001) Modernizm ve Ulusun İnşası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, Çev. Tuncay BİRKAN, Metis Yayınları, İstanbul.
CINKILLI Nuri (1944) Köycülük Davamızın Halline Doğru, Kayseri Vilayet Gazetesi, 27 Temmuz, s.1-2.
ÇETİN Türkan (1994-1995) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köy Sorununa Bakış: Köy Kanunu’nun Çıkarılması, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4-5, İzmir, s.39-41.
ÇETİNER Ayten (1991) Şehircilik Çalışmalarında Donatım İlkeleri, İTÜ Baskı Atölyesi, İstanbul.
DAĞLAR Yalçın (1951) Köylerimizden Örnekler, Kade Basımevi, İstanbul.
ERES Zeynep (2008) Türkiye’de Planlı Kırsal Yerleşmelerin Tarihsel Gelişimi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Planlı Kırsal Mimarisinin Korunması Sorunu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
GERAY Cevat (1974) Planlı Dönemde Köye Yönelik Çalışmalar (Sorunlar, Yaklaşımlar, Örgütlenmeler), Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara.
HOVARDAOĞLU Seda Çalışır (2014) Kayseri Oelsner-Aru Planı ve Plan Uygulama Sürecinde Yerel Yönetimlerin Rolü (1930-1965), Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 23, Sayı 1, Ocak, s. 39-55.
İNAN Afet (1933) M. Kemal Atatürk’ün Büyük Millet Meclisi Beşinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılı Açış Konuşması – 1, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin I. Sanayi Planı, Ankara Başvekalet Matbaası, Ankara.
-------------- (1978) Cumhuriyetin Ellinci Yılı için Köylerimiz, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
KANDEMİR Selahattin (1938) Köy Kalkınması Hakkında Rapor, T.C.Ziraat Vekaleti Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, Ankara.
------------------------------ (1939) Köy Bürosu memurları, köy katipleri ve Muhtarlar İçin Köy İşlerinde Kılavuz, Türkiye Basımevi, İstanbul.
KEEBLE Lewis (1964) Principles and Practice Town and Country Planning, The Estates Gazette Limited.
KELEŞ Ruşen (1986) Ernst Reuter ve Türk Kentbilimi, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Dergisi, Cilt 19 Sayı 3, s. 81-98.
OELSNER Gustav (1944) Köyler, Çev. Adnan Kolatan, Arkitekt, Sayı 11-12, s. 273.
OSMAY Sevin (1998) 1923’ten Bugüne Kent Merkezlerinin Dönüşümü, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
ÖRMECİOĞLU Hilal Tuğba (2019) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler, Belleten, Cilt 83, Sayı 297.
ÇETİN Türkan (1994-1995) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köy Sorununa Bakış: Köy Kanunu’nun Çıkarılması, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4-5, İzmir, s.39-41.
ÇETİNER Ayten (1991) Şehircilik Çalışmalarında Donatım İlkeleri, İTÜ Baskı Atölyesi, İstanbul.
DAĞLAR Yalçın (1951) Köylerimizden Örnekler, Kade Basımevi, İstanbul.
ERES Zeynep (2008) Türkiye’de Planlı Kırsal Yerleşmelerin Tarihsel Gelişimi ve Erken Cumhuriyet Dönemi Planlı Kırsal Mimarisinin Korunması Sorunu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
GERAY Cevat (1974) Planlı Dönemde Köye Yönelik Çalışmalar (Sorunlar, Yaklaşımlar, Örgütlenmeler), Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Ankara.
HOVARDAOĞLU Seda Çalışır (2014) Kayseri Oelsner-Aru Planı ve Plan Uygulama Sürecinde Yerel Yönetimlerin Rolü (1930-1965), Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 23, Sayı 1, Ocak, s. 39-55.
İNAN Afet (1933) M. Kemal Atatürk’ün Büyük Millet Meclisi Beşinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılı Açış Konuşması – 1, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin I. Sanayi Planı, Ankara Başvekalet Matbaası, Ankara.
-------------- (1978) Cumhuriyetin Ellinci Yılı için Köylerimiz, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
KANDEMİR Selahattin (1938) Köy Kalkınması Hakkında Rapor, T.C.Ziraat Vekaleti Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, Ankara.
------------------------------ (1939) Köy Bürosu memurları, köy katipleri ve Muhtarlar İçin Köy İşlerinde Kılavuz, Türkiye Basımevi, İstanbul.
KEEBLE Lewis (1964) Principles and Practice Town and Country Planning, The Estates Gazette Limited.
KELEŞ Ruşen (1986) Ernst Reuter ve Türk Kentbilimi, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Dergisi, Cilt 19 Sayı 3, s. 81-98.
OELSNER Gustav (1944) Köyler, Çev. Adnan Kolatan, Arkitekt, Sayı 11-12, s. 273.
OSMAY Sevin (1998) 1923’ten Bugüne Kent Merkezlerinin Dönüşümü, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
ÖRMECİOĞLU Hilal Tuğba (2019) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler, Belleten, Cilt 83, Sayı 297.
YASA İbrahim (1955) Köylerin İdaresinde Bazı Ana Meseleler, Mahalli İdareler Hakkında Etüdler, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Yeni Matbaa, Ankara.
YAVUZ Fehmi - KELEŞ Ruşen - GERAY Cevat (1973) Şehircilik SorunlarUygulama ve Politika, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 358, Sevinç Matbaası, Ankara.
YEŞİLKAYA Neşe G. (1999) Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İletişim Yayınları, Ankara.
ZİYA Abdullah (1933) Köy Mimarisi, Ülkü, Ağustos, s.37-41.
------------------- (1935) Köy Evleri Proje ve Yapıları için Toplu Rapor, Arkitekt, Sayı 7-8, s. 55-56.
İnternet Kaynakları 18.03.1924 tarih ve 442 Sayılı Köy Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.442.pdf. (Erişim Tarihi: 30.05.2021)