Cezayirli Muhacirlerin Osmanlı Tabiiyetine Geçmesinin Türk-Fransız İlişkilerine Yansıması (1848-1914)

Uzun yıllar idari bakımdan Beylerbeyi, Paşalar, Ağalar ve Dayılar Devri olmak üzere dört farklı şekilde Osmanlı yönetiminde kalan Cezayir, Fransız işgalinden sonra “protesto altında bulunan mahaller” olarak görülmüş, Osmanlı Devleti’ne sığınan Cezayirli muhacirler de bu çerçevede değerlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet Kanunun çıkarılmasında Mora muhacirleriyle birlikte Cezayirli muhacirlerin de etkisi büyük olmuş ancak Cezayirli muhacirlerin tabiiyet meselesi Doğu Akdeniz coğrafyasında nüfuz kazanmak isteyen Fransa’yı oldukça rahatsız etmiştir. Fransa’nın Osmanlı Devleti’ne göç eden Cezayirliler konusunda ilk yıllarda uyguladığı sessizlik politikası sonraki yıllarda bölgede meydana gelen olaylar ve bu kişilerin Osmanlı tabiiyetine geçmeleri nedeniyle yerini muhacirlerin Osmanlı tabiiyetine geçişinin önlenmesi yönünde aktif bir politikaya bırakmıştır. Tüm bu değişim/dönüşümler sonucu iki ülke ilişkileri Birinci Dünya Savaşı’na kadar Cezayirli muhacirler temelli inişli çıkışlı bir sürece sahne olmuştur. Çalışmada, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler esas alınarak, bu süreç içinde Osmanlı Devleti’ne gelen Cezayirli muhacirlerin kimler olduğu, hangi dönemde kaç kişinin geldiği, gelen kişilere nasıl bir sözleşme imzalatıldığı, hangi bölgelere yerleştirildiği, bu kişilerin geçimlerini nasıl sağladığı, bulundukları bölge yöneticileri ile iletişimlerinin nasıl olduğu, Bâb-ı Âlinin bölge yöneticileri ile muhacirler konusunda ne gibi yazışmalar yaptığı, Fransa’nın muhacirlerle ilgili değişen söylemleri ve Cezayirli muhacirlerin Fransız vatandaşı olması yönünde uyguladıkları politikalar gibi temel sorular cevaplandırılmaya çalışılmıştır

Reflection of the Naturalization of the Algerian Refugees by the Ottoman State on the Turkish-French Relations (1848-1914)

Algeria, which was subjected to the Ottoman administration under four different forms – namely era of Beylerbeylik [Governorship], Pashas, Aghas and Deys – was regarded as “locales under protest” after the French occupation, and the Algerian immigrants seeking refuge in the Ottoman State were considered within this framework. Algerian immigrants played an important role in Ottoman State’s enacting of the Law of Naturalization along with the immigrants arriving from the Peloponnese; however, the matter of nationality of Algerian immigrants highly incommoded France, who was in pursuit of acquiring influence in the Eastern Mediterranean geography. The politics of quietude that France adopted towards the Algerians taking refuge in the Ottoman State in the first years later gave rise to active politics in preventing them from becoming Ottoman subjects due to events occurring in the region and their becoming Ottoman subjects. In consequence of these changes/transformations, relations between the two countries had become a fluctuating stage dominated by the Algerian immigrants until the First World War. This study aims to find answers to the basic question as to the identities of the Algerian immigrants in this process, the period and number of Algerians immigrated to the Ottoman State; the type of contracts they signed with the government; the regions in which they settled; how they made their living; their communication with the local administrators; correspondences between the Sublime Porte and the local administrators on the immigrants and the changing discourses of the French authorities concerning the immigrants, as well as their policies implemented towards offering French nationality to the Algerian immigrants relying on the documents at the Ottoman Archives Division of Turkish Presidential State Archives.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD) 16-72-1-1
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 105-7830-3-1; 153-11408-1-2; 153-11408, 2-1; 194-14487, 1-1; 194-14487, 2- 1; 211- 15803, 2-1; 309- 23119, 1-1; 309- 23123, 1-2; 349-26103, 1-2; 1113- 83434-2-1; 1113-83434-3-1; 1113-83434-4-1; 3941-295504-1-1; 3941-295504-4- 1 Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT) 60-71-5-1.
Cevdet Dahiliye (C.DH) 284-14153-1-1
Dahiliye Nezareti İdare (DH.İD) 61-2-67-1-1; 85-12-2-1, 2
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT) 65-6-7-1; 1527-116-1-1; 1532-41-1-1; 60-71-4-1; 60-71-5-1; 60-71-6-1
Hariciye Nezareti Tahrirat (HR-TH) 78-16-4-1.
İrade-i Dahiliye (İ.DH) 60-983-77622-1
İrade-i Hariciye (İ.HR) 338-21887-1-1; 338-21888-1-1.
Yıldız Esas Evrakı (Y.EE) 7-21-2-3; 7-21-2-4; 11-23-2-2; 11-23-2-3; 11-23-2-4; 11-23-2-6; 40-3-5-1; 40- 3-3-1; 41-133-1-1.
Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y.PRK.KOM.) 4-83-1-1.
Yıldız Resmi Maruzat Evrakı, (Y.A.RES) 49-39-1-1; 49-39-2-1; 49-39-3-1.
Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD) 8-8-2-2. Resmî Yayınlar (1939) Düstur Tertip 1, Cilt 6. Devlet Matbaası, Ankara.
(2010) Osmanlı Belgelerinde Cezayir Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., Ankara. Kitaplar, Makaleler ve Tezler
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (1793-1908) (1978) Cilt III, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
Tevfik Kamil (1927) Hukuk-u Düvel-i Hususiye, Kader Matbaası, Ankara.
Mahmud Fuad (1312) Tabiiyet, Nişan Berberyan Matbaası, İstanbul.
Reşat Ekrem (1934) Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300- 1920 ve Lozan Muahedesi, Türkiye Matbaası, İstanbul.
ACARTÜRK Ertuğrul - KILIÇ Ramazan (2011) Osmanlı Devletinde Kapitülasyonların İktisadi ve Siyasi Perspektiften Analizi, H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 2, s. 1-21.
AKPINAR Mahmut (2014) Osmanlı İmparatorluğu’nda Hariciye Nezareti'nin Kuruluşu ve Dış Politikanın Kurumsallaşması, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt XXIX, Sayı 1, s. 58-95.
AKYILMAZ Gül (1999) Osmanlı Devleti’nde Egemenlik Kavramının Gelişimi, Selçuk Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 1-2, s. 129-159.
ARMAOĞLU Fahir (1997) 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi, TTK Basımevi, Ankara.
BİRSEN Kemaleddin (1936) Devletler Hususi Hukuku. Cilt I. İstanbul.
BUZPINAR Tufan (1997) Suriye’ye Yerleşen Cezayirli Muhacirlerin Tabiiyeti Meselesi (1847-1900), İslam Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, s. 91-106.
CALVO Charles M. (1896) Le Droit İnternational: Théorique et Pratique et Pratique, Cilt II, 5’inci Baskı. Libraire nouvelle de Droit et de Jurisprudence, Paris.
DANİŞMEND İsmail Hami (1972) İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
DURSUN Davut (1993) Cezayir, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, s. 499-500.
EMEKLİER Bilgehan (2011) Thomas Hobbes ve John Locke’un Güvenlik Anlayışlarının Karşılaştırmalı Bir Analizi, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Cilt 7, Sayı 13, s. 99-123.
Fraşerli Mehdi (1325) İmtiyâzât-ı Ecnebiyenin Tatbikat-ı Hazirası, Cemil Matbaası, Samsun.
GEDİKLİ Fethi (1992) Mithat Paşa’nın Suriye Layihası, Divan Cilt 2, s. 169- 189.
HUSREVYAN Hamayak (1329) Hususi Hukuk-u Düvel, Edeb Matbaası, Dersaadet.
Hasan Sırrı (1326) Hukuk-u Hususiye-i Düvel, Mahmud Bey Matbaatı, Dersaadet.
KARAL Enver Ziya (1995) Osmanlı Tarihi, Cilt VII, 5. Baskı TTK. Yay., Ankara.
------------------------- (1999) Osmanlı Tarihi, Cilt IX, 2. Baskı, TTK Basımevi, Ankara.
MERAY Seha L. (1947) Devletlerarası Hukukta Milliyetler Prensibi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, s. 295-310.
ROUSSEAU Jean Jacques (1895) The Social Contract, Çev. Henry J. TOZER, Chorles Scribner’s Sons, New York.
SAYLAN Kemal (2015) Hüseyin Rıza Paşa’nın 1888 Tarihli Layihasına Göre Suriye-Lübnan Bölgesi'nin Sorunları ve Çözüm Önerileri, A.
Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Sayı 54, s. 537- 560.
SERBESTOĞLU İbrahim (2011) Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi [OTAM] Sayı 29, s. 193-214.
--------------------------------- (2010) Osmanlı Devleti’nde Tabiiyet, Doktora Tezi. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Samsun.
SEYİTDANLIOĞLU Mehmet (2002) Yenileşme Dönemi Osmanlı Devlet Teşkilâtı, Türkler Ansiklopedisi Cilt 13, s. 561-576.
[SEVİĞ] Muammer Raşid (1928) Hukuk-u Hususiye-i Düvel, İlhami-Fevzi Matbaası, İstanbul.
-------------------------------- (1947) Devletler Hususi Hukuku. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul
TAŞBAŞ Erdal (2011) Osmanlı Topraklarına Yapılan Göçler ve Muhacirin-i İslamiye Komisyonu. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Antalya.
TEKİNALP Gülören (1973) Tabiiyetin Genel İlkeleri ve 1964 Tarihli Türk Vatandaşlık Kanunu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 38, Sayı 1-4, s. 483-497.
WEİSS André (1892) Droit İnternational Privé, Cilt I, Librairie du Recueil Général des Lois et des Arréts, Paris.
YORULMAZ Şerife (2015) Osmanlı-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Osmanlı Topraklarında Açılan Fransız Kültür Kurumları ve Bunların Meşruiyet Kazanması (19. yüzyıl - 20. yüzyıl başları), Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi [OTAM], Sayı 11, s. 697-768.