Hüseyin TUFAN, Mete ÖZSEZER, Ali Efdal ÖZKUL

Kıbrıs Cumhuriyeti Dönemi’nde Suat Hayri Ürgüplü ile George Brown Arasında Kıbrıs Sorunu ile İlgili Önemli Bir Mektuplaşma

Bu çalışma 1965 yılında, Türkiye Cumhuriyeti’nin 11. Başbakanı Suat Hayri Ürgüplü ile Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı’nın Devlet Baş Sekreteri ve Ekonomik İlişkiler Bakanı George Brown arasında gerçekleşen karşılıklı mektuplaşmaya dayanmaktadır. Ürgüplü ile Brown arasındaki mektuplarda genel olarak Kıbrıs Cumhuriyeti dönemi Kıbrıs sorununun yeniden canlanması ve Ada’ya yapılan yardımlar söz konusudur. Mektuplarda Ada’ya yapılan yardımlarla ilgili çeşitli sorunlara değinilmektedir. Bu sorunlar arasında İngiltere’nin Kıbrıs’a yönelik gerçekleştirdiği yardımların Kıbrıslı Türklere ulaşmaması, Türk Hükûmeti’nin Kıbrıslı Türklere yapmak istediği yardımların ABD tarafından engellenmesi; Yunan Hükûmeti’nin Kıbrıslı Rumlara yaptığı askeri yardımlara ABD’nin tolerans göstermesi gibi konular yer almaktadır. Ayrıca mektuplarda yardımlar dışında 21 Aralık 1963 olayları sonrası Kıbrıs Türkü’nün Ada’daki durumu ve ekonomik koşulları, Sovyetler Birliği’nin Ada ile ilgilenmesi sonrası adanın “ikinci bir Küba” olma ihtimali ve Kıbrıs Sorunu’nun çözümü gibi konulara da değinildiği görülmektedir. Bu anlamda 1963 yılı sonrası Kıbrıs sorunun doruğa çıktığı dönemde, adanın iki garantör devleti olan İngiltere ve Türkiye Cumhuriyeti’nin üst düzey yöneticilerinin arasında geçen iletişim Kıbrıs tarihine yeni bir ışık tutmaktadır. Ayrıca bu mektuplaşma öncesi Suat Hayri Ürgüplü’nün Kıbrıs sorunuyla ilgilenişi ve tecrübesine çalışma içinde yer verilmektedir.

An Important Exchange of Letters on the Cyprus Case between Suat Hayri Ürgüplü and George Brown in the Republican Period in Cyprus,

This study is based on a mutual correspondence between Suat Hayri Ürgüplü, 11th Prime Minister of the Republic of Turkey with George Brown, Chief Secretary of the State Minister of Economic Affairs of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland in 1965. In the referred letters, there is a general revival of the Cyprus case during the Republican period in Cyprus and aid to the island. The letters address various issues concerning the assistance to the island. Among these problems, Britain's aid to Cyprus does not reach the Turkish Cypriots, the US government is preventing the Turkish Cypriot aid to the Turkish Cypriots; There are issues such as the US tolerance for the military aid of the Greek Government to the Greek Cypriots. In addition to the aid, it is seen in the letters that the situation of Turkish Cypriots and economic conditions on the island in the aftermath of the events of December 21, 1963, the possibility of the island becoming “a second Cuba” after the Soviet Union took care of the candidate and the solution of the Cyprus problem. In this sense, the post-1963 period, when the peak of the Cyprus problem, the island's last communication between the two guarantor states that the senior executives of the Republic of Turkey and the UK has shed new light on the history of Cyprus. Also, before this correspondence, Suat Hayri Ürgüplü's involvement and experience with the Cyprus problem is included in the study

PDF

___

Arşiv Kaynakları
The National Archives of the United Kingdom (TNA), Londra, Birleşik Krallık Foreign Office (FO) 27/137
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi 030.01.10.61.16 Kitaplar, Makaleler ve Tezler
AÇIKSES Erdal - CANKUT Ayhan (2014) Kıbrıs Meselesinin Tarihsel Gelişimi ve Uluslararası Hale Gelme Sebepleri, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 9, No. 4, s. 1241-1259.
AHMAD Feroz (1996) Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayın, 2. Baskı, İstanbul.
ALASYA Halil Fikret (1988) Tarihte Kıbrıs, Kıbrıs Türk Kültür Derneği, Lefkoşa.
ALTUNBAŞ Zuhal (2010) Tarih Çalışmalarına Kaynak Olarak Vatan Gazetesi’nde Kıbrıs Sorunu (1954-1974), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
ARMAOĞLU Fahir (1983) 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Alkım yayınları, Ankara.
BABAOĞLU Resul (2014) Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kurulması ve Makarios’un Türkiye Ziyareti 22-26 Kasım 1962, Uluslararası Boyutlarıyla Kıbrıs Meselesi Ve Geleceği Uluslararası Sempozyumu, 11-13 Aralık 2014, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, s. 301-328.
BOZKURT İsmail (2001) Kıbrıs’ın Tarihine Kısa Bir Bakış, Avrupa Birliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi (Bugünü ve Yarını), Ed. İrfan Kaya ÜLGER - Ertan EFEGİL, Ahsen Yayıncılık, Ankara, s. 33-43.
COPEAUX Etienne - COPEAUS Claire Mauss (2009) Taksim! Bölünmüş Kıbrıs, çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul.
ÇAĞLAR Mehmet (2019) Kıbrıs Avrupa’nın Aile Kavgası Avrupa Konseyinde Kıbrıs Tartışmaları 1950-1974, KKTC Cumhurbaşkanlığı yayınları, Lefkoşa.
DRUŞOTIS Makarios (2007) Karanlık Yön EOKA, çev. Öztürk Yıldırımbora, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa.
ERHAN Çağrı (2008) ABD ve NATO ile İlişkiler, Türk Dış Politikası, Ed. Baskın ORAN, Cilt I, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 522-575.
ERİM Nihat (1975) Bildiğim Gördüğüm Ölçülerde Kıbrıs, Ajans Türk Matbaacılık Sanayi, Ankara.
FIRAT Melek (1997) 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Siyasal Kitabevi, Ankara.
----------------- (2008) Yunanistan’la İlişkiler, Türk Dış Politikası, Cilt I, Ed. Baskın ORAN, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 576-614; 716-768.
GAZİOGLU Ahmet (1998) Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik, Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi, Lefkoşa.
GEVGİLİLİ Ali (1973) Türkiye’de 1971 Rejimi, Milliyet Yayınları, İstanbul. GÜREL Şükrü Sina (1974) Kıbrıs Tarihi 2 (1878 – 1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslararası Politika, Kaynak Yayınları, İstanbul.
HASGÜLER Mehmet (2005) Kimin Adası? Kıbrıs’ın Akisi 1954 – 1968, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
KALLİMCİ Meliha (2017) Suat Hayri Ürgüplü Hükûmeti, Gece Kitaplığı, Ankara.
KAPCI Hikmet Zeki ve SAKİN Serdar (2015) Cumhuriyet Arşivi Işığında Yabancıların Bakış Açısıyla Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1955-1959), The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı 34, s. 137-153.
KIZILYÜREK Niyazi (2016) Bir Hınç ve Şiddet Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
KÜÇÜK Süheyla (2009) Dr Küçük’le Bir Ömür, Selen Ofset, Lefkoşa. MÜTERCİMLER Erol (2007) Kıbrıs Barış Harekâtının Bilinmeyen Yönleri Satılık Ada Kıbrıs, Alfa Yayınları, İstanbul.
ÖZDAĞ Suat (2009) Tarih Çalışmalarına Kaynak Olarak Son Posta ve Yeni İstanbul Gazetelerinde Kıbrıs Sorunu (1954-1974), Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
ÖZSEZER Mete (2016) Kıbrıs’ta Türklük Bilincinin Siyasal Sürece Etkisi, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/16, Fall, s. 79-80.
RICHTER Hein A. (2011) Çağdaş Kıbrıs’ın Kısa Tarihi 1878-2009, Çev. Ali ÇAKIROĞLU, Galeri Kültür Yayınları, İstanbul.
SARAÇOĞLU Burcu (2009) Cumhuriyet Döneminde Başbakanlar: Sosyo-Ekonomik Geçmişleri, Siyasal Düşünceleri ve Performansları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
SARIKOYUNCU DEĞERLİ Esra (2012) Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin Kıbrıs Politikası (1950- 1960), Gazi Akademik Bakış, Cilt 6 Sayı 11, s. 85-101.
TELLAL Erel (2008) SSCB’yle İlişkiler, Türk Dış Politikası, Ed. Baskın ORAN, Cilt I, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 499-521; 769-783.
ZURCHER Erik Jan (1998) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin SANER GÖNEN, İletişim Yayınları, İstanbul.
Gazeteler ve Dergiler
(1964) Bozkurt, 27 Mart.
(1965) Bozkurt, 17 Şubat; 24 Şubat; 21 Mart; 24 Mart; 31 Mart.