Türkiye’de Göç ve Görsel Kültüre Yansımaları (1960-1980)

Türkiye’de 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesiyle yaşanan iktidar değişikliği, yeni anayasa ve ekonomi alanında yaşanan değişimler toplumsal dinamikler bağlamında önemli sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Sanayileşmenin de tesiriyle 1950’lerden itibaren kırsal nüfusun kentlere göçünde artış gözlenmiş, neticesinde büyük kentlerdeki nüfus hızla büyümüş, gecekondulaşma başlamıştır. Dolayısıyla Türkiye’de göç hareketlerinin ortaya çıkardığı şehir sorunlarının ilki konut alanında görülmektedir. 1950’lerde büyük şehirlere göçenler yerleşmek için başlarda merkezden uzak, derme çatma sayılabilecek küçük konutlar inşa etmişlerdir. 1960’lardan sonra ise bir mahalle görüntüsüne kavuşan yerleşimler, şehirlerde köy yaşam tarzının sürdürüldüğü alanlar haline gelmiştir. İç göç dendiğinde, iş imkânları sağlayan kurumların çoğunlukla şehirlerde veya onların çevresinde bulunması, elde edilen kazancın köylerden yüksek olması, şehir hayatının dinamizmi, eğitim, eğlence, sağlık gibi imkânların görece üstün ve fazla oluşu nüfusu şehirlere çeken temel unsurlardır. İç göçün ortaya çıkardığı ekonomik sorunlardan birincisi ise şehre göç eden nüfusun sanayileşme sürecinde yaratılan iş imkânlarının üstünde oluşu, şehirlerdeki işsizlik oranının sürekli artış göstermesidir. Çalışma boyunca ele alınan örneklerde göçmenlerin büyük kentlerde karşılaştıkları kültürel çatışmalar, toplumsal sınıflar arasındaki farklar, belli başlı figürler ve sembollerle aktarılmıştır. Öte yandan 1961 yılından işçi alımının sonlandırıldığı 1970’lere kadar yaklaşık 1 milyon Türkiyeli işçi yurt dışında çalışmıştır. Dış göçü ana eksenine koyan ve sorunsallaştıran filmlerin ve plastik sanat örneklerinin 1970’lerden itibaren artmaya başladığı görülmektedir. Tüm bu değişim ve dönüşümler görsel kültürü etkisi altına almış, göçler, gecekondu mahallelerinde gündelik yaşam, dış göç gibi olgular sinema ve resim gibi alanların konu repertuvarına girmiştir. Bu çalışma kapsamında 1960 – 1980 arasında söz konusu olguların Ertem Göreç, Halit Refiğ, Duygu Sağıroğlu, Ömer Lütfi Akad, Ertem Eğilmez, Türkan Şoray ve Tunç Okan gibi yönetmenlerin filmleri ve Nedim Günsür, Nuri İyem, Hanefi Yeter, Nil Yalter, Gülsün Karamustafa gibi sanatçıların üretimlerine etkileri incelenecektir

Migration in Turkey and its Reflections on Visual Culture (1960-1980)

The change of power experienced with the military intervention of May 27, 1960, Turkey, the new constitution and the changes experienced in economy has revealed important results in the context of social dynamics. With the effect of industrialization, an increase has been observed in the migration of the rural population to the cities as from the 1950s; as a result, the population in big cities has grown rapidly and squatting has started. Therefore, the first city problem caused by the migration movements in Turkey was observed in the housing field. In the 1950s, those who migrated to big cities initially built small houses away from the center, which could be considered as makeshift. After the 1960s, the settlements, which had the appearance of a neighborhood, have become areas where village life style was maintained in cities. Considering the internal migration, the main factors that attract the population to cities are the fact that the institutions, which provide job opportunities are mostly located in or around the cities; the earnings are higher than the villages; the dynamism of city life; the relative superiority of opportunities such as education, entertainment and health. The first of the economic problems caused by internal migration is the fact that the population migrating to the city is higher than the job opportunities created during the industrialization process and that the unemployment rate in the cities is constantly increasing. In the examples discussed throughout the study, the cultural conflicts that immigrants encountered in big cities, the differences between social classes are explained with the main figures and symbols. On the other hand, from 1961 until the 1970s when recruitment was terminated, nearly 1 million Turkish workers have worked abroad. It is observed that films and plastic art examples that put external migration on its main axis and problematize it have started to increase as from the 1970s. All these changes and transformations have influenced the visual culture, and phenomena such as migration, daily life in slums, external migration have entered the subject repertoire of fields such as cinema and painting. Within the scope of this study, effects of these phenomena on the films of directors such as Ertem Goreç, Halit Refiğ, Duygu Sağıroğlu, Ömer Lütfi Akad, Türkan Şoray and Tunç Okan and the productions of artists such as Nedim Günsür, Nuri İyem, Hanefi Yeter, Nil Yalter, Gülsün Karamustafa between 1960 and 1980 will be examined.

PDF

___

Kitaplar, Makaleler ve Tezler (2002) Cumhuriyet Ansiklopedisi (1923 – 2000) – 3 : 1961 – 1980, Ed. Bedirhan TOPRAK, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
ATILGAN Gökhan (2012) Türkiye’de Toplumsal Sınıflar : 1923 – 2010, 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Der. Faruk ALPKAYA ve Bülent DURU, Phoenix Yayınevi, Ankara.
BAYDAR NALBANTOĞLU Gülsüm (2005) Sessiz Direnişler ya da Kırsal Türkiye ile Mimari Yüzleşmeler, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Ed. Sibel BOZDOĞAN - Reşat KASABA, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
BELGE Murat (2002) Kültür, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, İstanbul, s.1288-1304.
BENGİ Derya (2012) Uzayda Bir Elektrik Hasıl Oldu, 1960’larda Müzikli Türkiye, Anadolu Kültür /DEPO Yayını, İstanbul.
BERKMEN Eda (2016) Kayıt Dışı, Nil Yalter, Kayıt Dışı, (ed.) Süreyyya Evren, Arter, İstanbul.
BERKSOY Funda (1998) 20. Yüzyıl Batı ve Türk Resminde Toplumsal Gerçekçilik, Bakışlar Matbaacılık, İstanbul.
BORATAV Korkut (2000) İktisat Tarihi (1908 – 1980), Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908 – 1980, Ed. Sina AKŞİN, Cem Yayınevi, İstanbul.
ÇAKIR Sabri (2011) Türkiye’de Göç, Kentleşme/Gecekondu Sorunu ve Üretilen Politikalar, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 23, s. 209 – 222.
ÇAVDAR Tevfik (2002) Cumhuriyet Döneminde Türk İktisadi Düşüncesi, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İletişim Yayınları, İstanbul.
DALDAL Aslı (2005) 1960 Darbesi ve Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik, Homer Kitabevi, İstanbul.
DOĞAN TOPÇU Aslıhan (2005) 1950 – 70 Arası Dönemde Türk Sineması’nda Filmlerde Zenginlik Temsilleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.
ERGÜN İsmet (1992) Dünden Bugüne Türkiye Ekonomisi ve İkibinli Yıllara Bir Bakış, Tarihi Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu (Dün – Bugün - Yarın), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 8 – 9 Mart 1990, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
ERKAYHAN Şafak (2008) 1960 Sonrası Almanya’da Türk Sanatçılar: Göç Ve Kültürel Kimlik, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
GİRAY Kıymet (1998) Nuri İyem, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
GÜÇHAN Gülseren (1992) Toplumsal Değişme ve Türk Sineması, İmge Yayınları, Ankara.
GÜRDAŞ Bora (2015) 1960’larda Türkiye’de Siyasi ve Toplumsal Değişimler Bağlamında Görsel Kültür, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
HEINRICH Barbara (2007) Güllerim Tahayyüllerim: Gülsün Karamustafa, Yapı Kredi Yayıncılık, İstanbul.
KALKAN Faruk (1988) Türk Sineması Toplum Bilimi, Ajans Tümer Yayınları, İzmir.
KELEŞ Ruşen (1978) Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, Gerçek Yayınları, İstanbul.
KEYDER Çağlar (2002) İktisadi Gelişmenin Evreleri, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İletişim Yayınları, İstanbul.
MAKAL Oğuz (1987) Sinemada Yedinci Adam, Türk Sinemasında İç ve Dış Göç Olayı, Marş Matbaası, İzmir.
ÖZEN Emrah (2001) Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçilik (1960 – 1966), Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi.
ÖZTÜRK Mehmet (2002) Sinemasal Kentler, Om Yayınevi, İstanbul.
PEKERMAN Serazer (2010) Otobüs: Sergels’teki Otobüs, 70’lerin Türk Sineması, Haz. Zeynep DADAK-Berke GÖL, Antalya Kültür Sanat Vakfı Yayını, s. 108-112.
SCOGNAMİLLO Giovanni (2003) Türk Sinema Tarihi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
TÜTENGİL Cavit Orhan (1984) Az Gelişmenin Sosyolojisi, Belge Yayınları, İstanbul. 544 Cumhuriyet Tarihi A
YASA İbrahim (1966) Ankara’da Gecekondu Aileleri, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayını, no 46, İstanbul.
YILDIZ Engin (2008) Gecekondu Sineması, Hayalet Kitap, İstanbul.
ZÜRCHER Erik Jan (2006) Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Süreli Yayınlar
(1975) Üç Türk Sanatçısının Açtığı “Mehmet Berlin’de” Sergisi Berlin Festivali’nde Başarı Kazandı, Milliyet Sanat, Sayı 159, s. 18-20.
COŞ Nezih (1974) Türk Sinemasında İşçi, Yedinci Sanat, Sayı 13, s. 3 – 14.
GÖNENÇ Turgay (1989) Kırk Yılın Derinliği: Nedim Günsür’ün Resmi, Gösteri, Sayı 100, s. 86-89. İnternet Kaynakları (t.b.) Nuri İyem (1915 - 2005), Lebriz İnternet Sitesi http://lebriz.com/pages/artist.aspx?section=100&lang=TR&artistID=36 &bhcp=1 (Erişim Tarihi: 19.12.2021)
(2012) Gurbet Kuşları: Altın Portakal’ın İlk En İyi Filmi, Filmloverss İnternet Sitesi https://filmloverss.com/gurbet-kuslari-altin-portakalin-ilk-en-iyi-filmi (Erişim Tarihi: 19.12.2021)
(2013) Düşler, Gerçekler, İmgeler - Modern Türk Resminde Cumhuriyet İmgesi, Pera Müzesi İnternet Sitesi, https://www.peramuzesi.org.tr/sergi/dusler-gercekler-imgeler/144 (Erişim Tarihi: 19.12.2021).
(2016) Tek ve Çok Gösterimlerinde Bugün: Bitmeyen Yol, Evrensel Gazetesi, 12 Ekim,https://www.evrensel.net/haber/292751/tek-ve-cokgosterimlerinde-bugun-bitmeyen-yol (Erişim Tarihi: 19.12.2021)
OLCAY Salim (2016) Lütfi Ömer Akad’ın Gelin’i (1973), Öteki Sinema İnternet Sitesi, https://www.otekisinema.com/goc-uclemesi-gelin-1973/ (Erişim Tarihi: 19.12.2021)
ŞENTÜRK Zeynep (2017) Dönüş: Yalnız Bir Kadının Mücadelesi, Filmloverss İnternet Sitesi https://filmloverss.com/donus-yalniz-bir-kadinin-mucadelesi/ (Erişim Tarihi: 19.12.2021)