Akdeniz Anlaşmaları ve Türkiye’deki Uygulamaları

İkinci Dünya Savaşı öncesinde yaşanan İspanya İç Savaşı’nda, revizyonist ve anti-revizyonist blokların birbirleriyle olan mücadelesi nedeniyle Akdeniz’de deniz haydutluğu olayları yaşanmıştır. Ağustos 1937’de Çanakkale Boğazı önünde, Sovyetler Birliği’nden İspanya’daki Cumhuriyetçilere yardım getiren iki geminin batırılmasıyla Türkiye de deniz haydutluğundan etkilenmiştir. Deniz haydutluğuna karşı, Eylül 1937’de yapılan Nyon ve Cenevre Anlaşmalarına Türkiye de katılmış, “Akdeniz Anlaşmaları” kapsamında İngiliz savaş gemilerine iki liman tahsis etmiştir. Akdeniz Anlaşmaları gereğince, bütün karasularında denizaltı, gemi ve uçakların deniz haydutluğuna karşı tedbir alması gerekirken, Türkiye sadece Çanakkale Boğazı ile Gökçeada ve Bozcaada’nın karasularında denizaltılara karşı tedbir almıştır. Türkiye’nin bu şekilde tedbir almasında deniz gücünün kapasitesi belirleyici olmakla birlikte, İtalya ile bir çatışma ortamı yaratmak istememesi de etkili olmuştur. Anlaşmalardan sonra deniz haydutluğu olayları Batı Akdeniz’de engellenemezken, Çanakkale Boğazı önünde ve Ege Denizi’nde bir daha yaşanmamıştır. Bunun nedeni, Anlaşmalarla alınan tedbirler değil, Sovyetler Birliği’nin İspanya’daki Cumhuriyetçilere yaptığı yardımı Boğazlar yerine, Fransa üzerinden göndermeye başlamış olmasındandır. Türkiye, 1938 sonunda İngiltere ile birlikte Anlaşmalardan çekilmek istemiş; ancak İngiltere Batı Akdeniz’de devam eden deniz haydutluğu nedeniyle bunu uygun görmemiştir. Çekoslovakya ve Arnavutluk işgallerinin hemen sonrasında ise, Türkiye bütün imzacı devletlerden önce davranarak, 8 Nisan 1939’da Akdeniz Anlaşmalarından çekilmiştir. Türkiye, İkinci Dünya Savaşının hemen öncesinde, “ihtiyatlı ve acele” bir politika izleyerek, Akdeniz Anlaşmalarından kaynaklanabilecek çatışma ortamlarından sakınmak istemiştir.

The Mediterranean Agreements and their Implementation in Turkey

In the Spanish Civil War, before the breakout of World War II, Turkey became a part of the Mediterranean Agreements against the marine piracy in the Mediterranean that appeared due to the conflict between the revisionist and the anti-revisionist blocks. In August of 1937, Turkey was affected by marine piracy when two ships, which were taking provisions from the Soviet Union to the Republicans in Spain, were sunk in front of the Dardanelles. Turkey took part in the Mediterranean Nyon and Geneva Agreements against marine piracy in September 1937 and allocated two ports to British ships within the frame of these Treaties. While it was necessary for Turkey to take measures against the piracy targeted at submarines, ships and planes in all its territorial waters within the frame of these Mediterranean Agreements, it took measures only in the territorial waters of the Dardanelles, Gokceada and Bozcaada. While the capacity of the naval power was decisive in Turkey's taking such measures, its unwillingness to create an atmosphere of conflict with Italy was also effective. While the marine piracy could not be prevented in the Western Mediterranean, there was no marine piracy in the Dardanelles and the Aegean Sea. The reason for this is not the measures taken within the framework of the Agreements but the fact that the Soviet Union sent its assistance through France instead of the Mediterranean way. At the end of 1938, along with Britain, Turkey sought to withdraw from the Treaties, however, Britain did not approve of this due to the on going marine piracy in the Western Mediterrenean. Immediately after the invasions of Czechoslovakia and Albania, Turkey withdrew from the Mediterranean Agreements, on April 8, 1939, before all the other countries. Just before the World War II, with “cautious and quick” policies, Turkey sought to escape any confrontation that might originate from the Mediterranean Agreements.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon Kodu (FK):30.10, Kutu No (K):45, Dosya No (D):290, Sıra No (S):52.
30.10.219.476.10.
30.18.78.77.14.
30.18.79.81.4.
30.18.79.83.1.
30.18.79.85.9.
Resmî Yayınlar
(1937) TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 5, Cilt 19, İçtima 2, 18 Eylül 1937, TBMM Matbaası, Ankara.
(1937) Ayın Tarihi Sayı 41, s. 336; Sayı 46. s. 175, 176, 177, 209, 210, 221; Sayı:47, s. 64.
(2012) British Documents of Foreign Affairs Part:II, Series:B, Volume:34 (Turkey, January 1936-December 1937), Bethesda US.
(2012) British Documents of Foreign Affairs Part:II, Series:B, Volume:35 (Turkey, January 1938-December 1939), Bethesda US. Kitaplar ve Makaleler
AKŞİN Abtülahat (1991) Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
ALPERT Michael (2013) The Republican Army in the Spanish Civil War 1936-1939, Cambridge University Press, New York.
ARAS Tevfik Rüştü (1968) Görüşlerim 2’nci Kitap, Yörük Matbaası, İstanbul.
------------------------- (2003) Atatürk’ün Dış Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul.
ARMAOĞLU Fahir (1992) 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980 Cilt 1, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
BARLAS Dilek ve Serhat Güvenç (2014) Türkiye’nin Akdeniz Siyaseti, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
BEEVOR Antony (2006) La Guerra Civil Espanola, Critical, Barcelona.
BİRLİK Gültekin Kamil (2010) Celal Bayar’ın Başbakanlığı İsmet İnönü’den Devralması ve Bunun Siyasi Müsteşarlık üzerine etkisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 12, Sayı 46, s. 255-293.
------------------------------- (2018) İkinci Dünya Savaşı Öncesinde Akdeniz’de Yaşanan Deniz Haydutluğu Olayları ve Türkiye’ye Etkileri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 73, Sayı 1 (Ocak-Mart), s. 77- 104.
CASANOVA Julian (2010) The Spanish Republic and Civil War, Translated by Martin Douch, Cambridge University Press, Cambridge.
CORTADA James W. (1972) Ships, Diplomacy And The Spanish Civil War: Nyon Conference, September, 1937, Published by: Rubbettino Editore, II Politico, Vol. 37, No. 4, (Dicembre), pp. 673-689.
EDEN Anthony (1962) Earl Of Avon Facing The Dictators, The Riverside Press, Cambridge.
GÖNLÜBOL Mehmet (ve diğerleri) (1993) Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1990), Siyasal Kitapevi, Ankara.
GRETTON Peter (1975) The Nyon Conference - The Naval Aspect, The English Historical Review, Oxford University Press, Vol. 90, No. 354, (Jan.), pp. 103- 112.
GÜÇLÜ Yücel (2002) Nyon Conference of 1937 On the Prevention of Piratical Acts in the Mediterranean and Turkey, Belleten. Cilt LXVI, Sayı 246, s. 531- 547.
MERAY Seha L. (1963) Bazı Türk Andlaşmalarına Göre Korsanlık ve Deniz Haydutluğunun Yasaklanması, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 18, Sayı 3-4, s. 106-185.
PAYNE Stanley G. (2012) The Spanish Civil War, Cambridge University Press, New York.
SANDER Oral (1989) Siyasi Tarih, İmge Kitabevi, Ankara.
SOYAK Hasan Rıza (2006) Atatürk'ten Hatıralar, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, İstanbul.
TEKELİ İlhan - Selim İlkin (2013) Dış Siyaseti ve Askeri Stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiye’si 1. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul.
VİLAR Pierre (2007) İspanya İç Savaşı, Çev. Işık Ergüden, Dost Yayınevi, Ankara.
Gazeteler ve Dergiler
Akşam (1937) 17 Ağustos, s. 1; 19 Ağustos, s. 1; 26 Ağustos, s. 1, 4; 2 Eylül, s. 1, 4; 3 Eylül, s. 1; 6 Eylül, s. 1; 11 Eylül, s. 1; 21 Eylül, s. 2; 6 Ekim, s. 1; 8 Ekim, s. 1. Akşam (1938) 5 Şubat, s. 2.
Cumhuriyet (1937) 25 Ağustos, s. 1, 3; 9 Eylül, s. 1; 10 Eylül, s. 1; 18 Eylül, s. 1; 23 Eylül, s. 1.
Cumhuriyet (1938) 2 Şubat, s. 1; 5 Şubat, s. 1; 8 Şubat, s. 1; 15 Haziran, s. 1, 7.
Ulus (1937) 26 Ağustos, s. 1, 4; 4 Eylül, s. 1; 5 Eylül, s. 1; 9 Eylül, s. 1; 10 Eylül, s. 1; 11 Eylül, s. 1; 15 Eylül, s. 1; 18 Eylül, s. 1, 4, 5.
ATAY Falih Rıfkı (1937) Akdeniz’de, Ulus, 16 Eylül, s. 1.
---------------------- (1937) Kamutay Toplantısı, Ulus, 18 Eylül, s. 1, 5.
BELGE Burhan (1937) Konferansın Ehemmiyeti, Ulus, 16 Eylül, s. 1, 2.
NADİ Yunus (1937) Akdeniz’in Emniyeti Meselesi, Cumhuriyet, 13 Eylül, s. 1.
----------------- (1937) Akdeniz Emniyetini Korsanlıktan Korumak İçin, Cumhuriyet, 15 Eylül, s. 1.
----------------- (1937) İspanyol Çıkmazı Önünde Müsellâh Sulh, Cumhuriyet, 15 Eylül, s. 1, 3.
----------------- (1937) Nyon İtilafının Tekemmülünden Sonra, Cumhuriyet, 16 Eylül, s. 1, 3.
----------------- (1937) Mutlak Bir İhtiyaç: Milletler Cemiyetinin İslah ve Takviyesi, Cumhuriyet, 20 Eylül, s. 1.
----------------- (1937) Avrupa’nın Bir Köşesindeki Barut Fıçısı: İspanya, Cumhuriyet, 23 Eylül, s. 1.