Tanzimat Sonrasında Osmanlı Devleti’nde Kumar Yasalarının Gelişimi

Çalışmanın temel gayesi Osmanlı Devleti’nin Tanzimat sonrasında kumarla ilgili yapmış olduğu hukukî düzenlemeleri irdelemek olarak tanımlanır. Bu meyanda kumar sorunlarına çözüm bulmak amacıyla konulan yasaklar, verilen cezalar ve tüm hukukî düzenlemelere karşın alınan sonuçlar değerlendirilmiştir. Kumar yasağına ve cezalarına yönelik halkın tutumlarına ilişkin kanıtlar da ortaya konulmuştur. Dolayısıyla araştırma dinen, ahlaken ve hukuken suç sayılan kumarın engellenmesi için yasal uzantıları ve verilen cezaların etkinliğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Osmanlı’daki kumar düzenlemeleri daha ziyade yasaklayıcı bir yapıya sahiptir. Bunun nedeni kumarın dinî ve ahlaki olarak yasak olmasıdır. Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde kurumların ve hukuk sisteminin modernleşmesi yolunda önemli adımlar atılırken devlet, kumarı engellemek amacıyla bir dizi düzenleme yapmıştır. Öncelikle 1851 tarihli Ceza Kanunu’na suç sayılan kumara yönelik esaslar konulmuş, bilahare 1858 tarihli Ceza Kanunu ile kumar ve piyangoya yasak getirilmiştir. Yapılan düzenlemelere karşın vilayet yöneticileri ve halk, kanunların kumarla ilgili maddelerinin daha sert bir yaptırıma sahip olmasını talep etmişlerdir. Ancak Hükûmet kumarla ilgili maddelerin yeterli olduğu gerekçesiyle mevcut yasayı değiştirmemiştir. Keza 1869 tarihli Askerî Ceza Kanunu’na askerlerin kumar oynaması halinde verilecek cezalar, 1845 ve 1907 tarihli Polis Nizamnâmesi’ne de polisin kumarla ilgili alması gereken önlemlerle ilgili esaslar konulmuştur. Çalışmada Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivlerindeki belgeler esas alınmıştır.

Development of Gambling Laws in the Ottoman State following the Tanzimat Reform Era

The main purpose of this study is defined as to examine the legal arrangements made with respect to gambling by the Ottoman State following the Tanzimat Reform Era. In this respect, this study evaluated the outcomes obtained as a result of the bans imposed, punishments inflicted, and all legal arrangements for solving the gambling problems. Proofs related to the attitudes of the public towards the gambling prohibition and punishments were also presented. Therefore, the research aimed to reveal the legal extensions for preventing gambling, which is considered a crime religiously, morally, and legally, and the effectiveness of the bans imposed. Gambling arrangements in the Ottoman State had a rather proscriptive structure. The reason of this was that gambling was forbidden religiously and morally. While important steps were taken in the modernisation of the institutions and legal system during the Tanzimat Reform Era and Constitutional Monarchy Period, the State arranged to prevent gambling. Initially, principles related to gambling, which was deemed a crime, were enacted in the Penal Law dated 1851; afterwards, gambling and lottery were banned with the Penal Law dated 1858. Despite the arrangements made, provincial administrators and public demanded that articles of the laws related to gambling have a stronger sanction. However, the government did not change the existing law for the reason that the articles related to gambling were sufficient. Likewise, provisions were inserted into the Military Penal Law dated 1869 about the penalties to be imposed to the soldiers who gambled and into the Police Ordinances dated 1845 and 1907 about precautions that police forces needed to take related to gambling. Documents in the Presidential State Archives were based in the research.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Divan-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğundaki Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d),
(Dosya/Gömlek) 35/225, (Cemaziyelevvel 986/Temmuz-Ağustos 1578). Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO),
2326/174390, s. 01-01, 02-01, (15 Nisan 1320/28 Nisan 1904). 3318/248796, s. 01, 01, (9 Mayıs 1324/22 Mayıs 1908). 3448/258593, s. 01,01, (23 Teşrinisani 1324/6 Aralık 1908).
Dahiliye Emniyet-i Umûmiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH.EUM.EMN.), 39/18, s. 001, (9 Teşrinievvel 1329/22 Ekim 1913). 39/18, s. 005, 008, (18 Teşrinisani 1329/1 Aralık 1913). 39/18, s. 003, (16 Teşrinievvel 1329/29 Ekim 1913). 72/2, s. 003, (29-30 Kanûnusani 1329/11-12 Şubat 1914). 72/2, s. 008-10, (20 Şubat 1329/5 Mart 1914). 72/2, s. 15, 17, 20, 22, (29 Nisan 1330-1 Mayıs 1330/12 Mayıs 1914-14 Mayıs 1914).
Dahiliye Emniyet-i Umûmiye Muhasebe Kalemi Evrakı (DH.EUM.MH.), 117/18, (9 Kanûnusani 1331/22 Ocak 1916). 131/64, s. 002, (20 Mayıs 1332/2 Haziran 1916). 68/70, (10 Teşrinievvel 1329/23 Ekim 1913). 68/82, (24 Zilkade 1331/25 Ekim 1913). 71/85, s. 1, (25 Teşrinisani 1329/8 Aralık 1913).
Dahiliye Emniyet-i Umûmiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR.), 2/38, s. 001, (22 Ağustos 1325/4 Eylül 1909). 2/38, s. 001, (22 Ağustos 1325/4 Eylül 1909). 2/59, s. 001-002 (tarihsiz).
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Kısm-ı Adli Kalemi (DH.EUM.KADL.), 04/39, 003, (19 Kanunuevvel 1326/1 Ocak 1911). 2/52, s. 003, (12 Kanûnuevvel 1326/25 Aralık 1910). 04/39, 003, (1 Kanûnusani 1326/14 Ocak 1911.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Üçüncü Şube (DH.EUM. 3.Şube), 24/48, s. 009, (16 Kanûnuevvel 1333/16 Aralık 1917). 24/48, s. 004, (31 Kanûnusani 1333/31 Ocak 1917). 24/48, s. 006, (6-12 Kanûnusani 1334/ 6-12 Ocak 1918). 24/48, s. 009, (16 Kanûnuevvel 1334/16 Aralık 1918).
Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD.), 89-1/2, 2-1, (Rebiülevvel 1329/Mart 1911). 89-1/2, 2-7, 2-8, (15 Ağustos 1326/28 Ağustos 1910). 89-1/2, 2-2, 2-3, 2-6, (10 Ağustos 1326/23 Ağustos 1910).
Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 851/73, s. 001, 001, (27 Nisan 1320/10 Mayıs 1904). 6/38, s. 01,01-2, 02, 01, 03-01, (27 Şubat 1308/11 Mart 1893). 744/70, s. 12,01, 13, 02, (31 Kanûnusani 1322/13 Şubat 1907).
Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT.), 322/19, (16 Cemaziyelahir 1276/10 Ocak 1860). İrade Hususi (İ.HUS.), 150/71, s. 01, (29 Zilhicce 1324/12 Şubat 1907.
Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL.), 110/84, 1-1, (10 Rebiülevvel 1276/7 Ekim 1859). 127/66, (3 Zilkade 1277/13 Mayıs 1861).
Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilâyât Evrakı (A.MKT.UM.), 420/99, (H-27-01-1277/15 Ağustos 1860).
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 207/64, (H-17-07-1277/29 Ocak 1861).
Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD), 657/58, s. 008, (10 Teşrinievvel 1329/23 Ekim 1913). 2364/001, s. 01, (16 Kanunuevvel 1319/30 Aralık 1903). 657/58, s. 006, (5 Teşrinievvel 1329/18 Ekim 1913). 657/58, s. 008, (10 Teşrinievvel 1329/23 Ekim 1913). 657/58, s. 4, (20 Teşrinisani 1329/3 Aralık 1913). 657/58, s.10-12, (10 Teşrinievvel 1329/23 Ekim 1913). 657/58, s.14-16, (21 Teşrinievvel 1329/3 Kasım 1913). 2838/30, s. 1-3, (16 Ağustos 1916). 2838/30, s. 38, 40, 42, (17 Kasım 1916). 2838/30, s. 4-6 (7 Zilkade 1334/5 Eylül 1916). 2839/12, s. 1, (11 Aralık 1917).
Yıldız Resmî Maruzat (Y.A.RES.), 132/3, s. 4, 1, (7 Temmuz 1321/20 Temmuz 1905). 132/3, s. 1-1, 2-1, (1 Cemaziyelahir 1323/3 Ağustos 1905). 132/3, s. 3-1, (14 Temmuz 1321/27 Temmuz 1905).
Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK.), 256/50, s. 1-1, 2-1, (9 Rebiülahir 1326/11 Mayıs 1908).
Yıldız Perakende Evrakı Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ZB), 2/56, (5 Cemaziyelevvel 1301/3 Mart 1884).
Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB), 1/62, s. 1-4, (29 Cemaziyelevvel 1275/4 Ocak 1859). Resmî Yayınlar
(1287/1870) Askerî Ceza Kanunname-i Hûmayunu, Düstûr-i Askerî, Mekteb-i Fûnun-u Harbiye-i Şahane Matbaası, İstanbul.
(1289) Ceza Kanunnâme-i Hümâyunu, Düstur Tertip I, Cilt I, 28 Zilhicce 1274/9 Ağustos 1858, Matbaa-yı Amire.
(1335) Polis Nizamnâmesi, Düstur Tertip I, Mütemmim, Hilal Matbaası, 15 Muharrem 1269-8 Recep 1325, Dersaadet, Zilkade.
(1295) Düstur Cûz-i Rabi, Maarif Nezaret-i Celilesinin Ruhsatıyla, Matbaayı Amire, İstanbul. Kitaplar, Makaleler ve Tezler
Ahmed Lütfi (1304) Mir’at-ı Adalet Yahud Tarihçe-i Adliye-i Devlet-i Aliye, (Naşiri; Kitapcı Ohannes), Matbaa-i Nişan Berberyan, İstanbul.
AKGÜNDÜZ Ahmet (1986) Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay., Diyarbakır.
AKGÜNDÜZ Said Nuri (2016) Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunun Kaynakları, dergİabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi), Güz, Cilt 4, Sayı 8, s.1-16.
BARDAKOĞLU Ali (2002) Kumar, İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, s. 364-367.
BAŞOĞLU Tuncay (2011) Ta’zîr, İslam Ansiklopedisi, Cilt 40, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, s. 198-202.
ÇEBİTÜRK Hakan (2009) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e “Polis” Mevzuatı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış, Sakarya.
DİKİCİ Ali (2014) II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Miras Kalan İç Güvenlik Anlayışı ve Polis Teşkilatı, Türk İdare Dergisi, Sayı 479, s. 91-122.
ERDEM Fazıl Hüsnü ve COŞKUN Vahap (2009) Askeri Yargı ve Askeri Vesayet, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 20-21, s. 87- 136.
ERDİNÇLİ İhsan (2019) Yenileşme Dönemi İstanbul’unda Meyhaneler ve Meyhanecilik (1826-1908), (Basılmamış Doktora Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
---------------------- (2020) Yasaklardan Modern Denetime: Osmanlı Devleti’nin İçki Tüketimine ve Meyhânelere Yaklaşımı, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 16, Sayı 31, Bahar, s.1-32.
FOUCAULT Michel (2007) İktidarın Gözü, Çev. Işık ERGÜDEN, 2. Baskı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
---------------------- (2013) Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali KILIÇBAY, 5. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.
GEORGEON François (2000), İmparatorluktan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşamak Toplumsallık Biçimleri ve Cemaatlerarası İlişkiler (18.-20. Yüzyıllar), Çev. Maide Selen, İletişim Yay., İstanbul, s. 41-136.
GÖKÇE Orhan (2016) Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri, Genç Hukukçular Hukuk Okumaları, Birikimler –V, (Edt. M. Balcı), Hukuk Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 27-35.
GÜMÜŞ Musa (2013) Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları, Tarih Okulu, Cilt XIV, İlkbahar-Yaz, s. 163-200.
HALLER H. Mark (1991) Policy Gambling, Entertainment, and the Emergence of Black Politics: Chicago from 1900 to 1940, Journal of Social History, Vol. 24, Nr. 4, s. 719-739.
KILINÇ Ahmet (2015) Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Uygulanan Kürek Cezasının Hukuki Tahlili, Belleten, Cilt 79, Sayı 285, Ağustos, s. 531-558.
KIRLI Engin (2010) Tanzimat Sonrası Fuhuş Hadisesine Yaklaşımda Yaşanan Değişim, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, 2, s. 39-51.
KÖKSAL Ülkü (2015) II. Meşrutiyet Dönemi’nde ve Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trabzon Polis Mektebi, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı 19, s. 139-166.
Kur’an-ı Kerim Meâli (2011) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
KURNAZ ŞAHİN Feyza (2019) I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Kumarın Yaygınlaşması ve Osmanlı Devleti’nin Aldığı Tedbirler, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 41, s. 405-426.
---------------------------------- (2020) II. Meşrutiyet Döneminde İstanbul’da Sosyal Bir Problem Olarak Kumar İlleti, Belleten, Cilt 84, Sayı 301, Aralık, s. 1143- 1174.
--------------------------------- (2021) Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Sosyal Bir Probleme Çözüm Arayışları: Kumarla İlgili Müzakereler ve Yasal Düzenlemeler, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Açılışının 100. Yılı: Osmanlı’dan
Cumhuriyet’e Türkiye’de Demokrasi Uluslararası Sempozyumu, Cilt 1, ATAM Yay., Ankara, s. 453-488.
LUDWIG Monika - KRÄPLİN Anja - BRAUN Barbara - KRAUS Ludwig (2012) Gambling Experiences, Problems, Research and Policy: Gambling in Germany, Addiction, Nr. 108, s. 1554–1561.
McKIBBIN Ross (1979) Working-Class Gambling in Britain 1880-1939, Past & Present, Nr. 82, s. 147-178.
NİZAMOĞLU Yüksel (2013) Yanya Vilayetinin Durumuna Dair Hazırlanan Layihalar ve Sonuçları, OTAM, Sayı 33, s. 197-228.
ORFORD Jim (2012) Gambling in Britain: The Application of Restraint Erosion Theory, Society for the Study of Addiction, Nr. 107, s. 2082–2086.
ÖZCAN Abdülkadir (2013) Zaptiye, İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, s. 128-130.
ÖZEK Çetin (1963) Türk Ceza Hukukunda Kumar Suçu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 29, Sayı 1-2, s. 121-156.
SEDİROĞLU Serdar Cem (2019) I. Balkan Savaşı’nın Doğu Harekât Alanında Osmanlı Şark Ordusu’nun Harp Tarihi Bağlamında Analizi, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 9, Sayı 17, s. 605-633.
SÖNMEZ Ali (2005) Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 37, s. 259-275.
ŞAHİN Gürsoy (2017) İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
------------------- (2019) I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Romanya İle İlişkilerinde Mukabele-i Bilmisil Uygulamaları, Türkiye-Romanya İlişkileri Geçmiş ve Günümüz: Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler, Cilt I, ATAM Yay., Ankara, s. 381-422.
ŞENTOP Mustafa (2005) Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, s. 647-672.
TANER Tahir (1999) Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku, Tanzimat I, MEB Yay., İstanbul, s. 221-232.
TEMEL Mehmet (1998) İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
TIZLAK Fahrettin (2006) Osmanlı Toplumuna Şans Oyunlarının Girişi, XV. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 4, 3. Kısım, TTK Yayını, Ankara, s. 1876-1900.
TOPRAK Zafer (2012) Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul.
TUNÇAY Mete (1993) Türkiye’de Piyango Tarihi ve Milli Piyango İdaresi, Milli Piyango İdaresi Yayını, Ankara.
VALLEUR Marc (2015) Gambling and Gambling-related Problems in France, Society for the Study of Addiction, Nr. 110, s. 1872-1876.
YAĞAR Hasan (1988) Mevzuat Metinlerinde Polis Teşkilatında Yapı ve Görev (1845- 1923), (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
YAKUT Esra (2006) Tanzimat Dönemi’ne Kadar Osmanlı Hukuku’nda Taziri Gerektiren Suçlar ve Cezaları, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 2, Güz, s. 25-40.
YILMAZ Fikret (2015) Siyaset, İsyan ve İstanbul (1453-1808), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Siyaset ve Yönetim I, Cilt II, İstanbul, s. 122-173.
YOLAL Mesut (2018) Osmanlı Devleti’nde Şans Oyunları ve Kumar (1800-1923), (Basılmamış Doktora Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
YOLYAPAN Aydoğan (2000) Osmanlı Devletinde Askeri Yargının Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 9-10, s. 145-168.