Bozdağ Cephesi’nde Efeler ve Kumandanlık Meselesi

I. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında İtilaf Devletleri’nin Türk varlığınayönelik faaliyetleri Anadolu’da büyük bir infialin oluşmasına neden oldu.İşgallerin başlamasıyla beraber Türk Milleti’nin vatan savunmasında birliktehareket etme şuuru ortaya çıktı. Bu durum, işgallere karşı Anadolu’da Kuva-yıMilliye Hareketi’nin doğmasına zemin hazırladı. Bağımsızlık mücadelesininverildiği yerlerden biri olan Bozdağlar silsilesi, tarihî olduğu kadar siyasî vestratejik bakımdan da büyük bir öneme sahiptir. Yunan kuvvetlerinin bu hattıgeçerek Ödemiş-Alaşehir bölgesinden taarruza geçmesi, Batı Anadolu’nuntamamen elden çıkması anlamına geliyordu. Bu nedenle bölgede kurulacak bircephe ve bu cephenin elde tutulması Türk İstiklal Mücadelesi için oldukçaönemliydi. Bozdağ Cephesi adını verdiğimiz bölge, Birgi ile Salihli arasındakicoğrafyayı içine almaktaydı. Burada, Postlu Mestan Efe ve cepheye sonradankatılan Sarı Efe ile birlikte hareket eden Mursallı İsmail Efe ile Keleş Efe’ninkuvvetleri bulunmaktaydı. Batı Anadolu’da, düzenli bir ordu halindebulunmayan Kuva-yı Milliye içinde, “Efe”lerin ve “Zeybek”lerin büyük rolü vardı. Efe ve zeybeklerden meydana gelen Bozdağ Cephesi’nde oluşturulan Kuva-yıMilliye’nin cephedeki kumandanlığının kimde kalacağı meselesi de en azcephenin kurulması kadar büyük bir önemi haizdi. Bu çalışmada, BatıAnadolu’daki Millî Mücadele için oldukça büyük bir önemi olan BozdağCephesi ve bölgede ortaya çıkan kumandanlık meselesi üzerinde durulacaktır.

The Efe Groups and the Question of Command on the Bozdağ Front

During and after World War I, the activities of the Entente Powers against the Turkish presence caused a major indignation in Anatolia. With the commencement of the occupations, the consciousness of the Turkish nation to act together in the defence of the motherland emerged. This situation led to the emergence of National Forces in Anatolia against occupations. The Bozdag sequence, which is one of the places where the struggle for independence was given, is of great importance in terms of history as well as politically and strategically. The attack of Greek forces from Odemis-Alasehir region by passing this line meant the loss of Western Anatolia completely. For this reason, a front to be established in the region and the retention of this front was very important for the Turkish Independence Struggle. The region called the Bozdag Front covered the area between Birgi and Salihli. Here were the forces of Mursallı Ismail Efe and Keles Efe who acted together with Postlu Mestan Efe, and Sari Efe who joined the front later. In Western Anatolia, Efes and Zeibeks had a great role in the National Forces, which was not a regular army. The question of who would be the commander of the National Forces, which was formed in the Bozdag Front formed by Efes and Zeibeks, was as important as the establishment of the front. This study will focus on the Bozdag Front, which is of great importance for the National Struggle in Western Anatolia, and the issue of the command that emerged in the region.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüd Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE)
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
Türkiye Büyük Millet Meclisi Mikrofilm Arşivi
Meclis-i Mebusân Zabıt Ceridesi, Devre: 4, (12 Ocak-18 Mart 1336).
TBMM Gizli Celse Zabıtları, (24 Nisan 1920 – 21 Şubat 1921), I, Ankara, 1980.
Harp Tarihi Vesikaları Dergisi
İkâz Gazetesi
Çerkes Edhem’in Hatıraları (1962) Dünya Gazetesi Yay. İstanbul.
Türk İstiklâl Harbi - Batı Cephesi (1994) Cilt II, Kısım 1, Gnkur. HTD, Ankara.
Türk İstiklâl Harbi - Batı Cephesi (1965) Cilt II, Kısım 2, Gnkur. HTD. Ankara.
(Yunan) Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti Harp Tarihi Dairesi Başkanlığı [T.Y.] 1919-1922 Küçük Asya Seferinin Özetlenmiş Tarihi (KASÖT), Gnkur. HTD, (Yayınlanmamış Daktilo Metni).
ADIVAR Halide Edip (1994) Türk’ün Ateşle İmtihanı, İstanbul.
AKIN Veysi (1997) Millî Mücadele Fikrinin Doğuşu, Türk Yurdu, Sayı 122, Ekim, s. 7-10.
ALTAY Fahrettin (1970) On Yıl Savaş (1912-1922) ve Sonrası, İnsel Yay. İstanbul.
APAK Rahmi (1990) Garp Cephesi Nasıl Kuruldu?, TTK, Ankara.
ARIBURNU Kemal (1975) Millî Mücadele’de İstanbul Mitingleri¸ Ankara.
AŞKUN Vehbi Cem (1963) Sivas Kongresi, İ. A. Kitabevleri, İstanbul.
Atatürk’ün Millî Dış Politikası (1994) Cilt I, Kül. Bak. Ankara.
Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannâmeleri (1991) (haz. Nimet Arsan), Cilt IV, AAM, Ankara.
AVCI Orhan (1998) Türk Millî Mücadelesi Tarihinde Kuva-yı Milliye Devri, Askeri Tarih Bülteni, Sayı 45, Ağustos, s. 79-111.
AYDINEL Sıtkı (1993) Güneybatı Anadolu’da Kuva-yı Milliye Hareketi, Kül. Bak. Yay. Ankara.
Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuva-yı Milliye Hatıraları (1967) Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yay. Ankara.
BAYAR Celal (1968) Ben de Yazdım, Cilt VIII, İstanbul.
CEBESOY Ali Fuad (1953) Millî Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul.
COŞKUN Alev (1997) Kuva-yı Milliye’nin Kuruluşu, Çağdaş Yay. İstanbul.
ÇETİNKAYA Ali (1993) Millî Mücadele Hatıraları, AAM, Ankara.
DAYI Sinever Esin (1998) Nazilli Kongresi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. Erzurum.
DURSUNOĞLU Cevat (1998) Millî Mücadele’de Erzurum, Erzurum Kitaplığı, İstanbul.
ERGİL Doğu (1981) Millî Mücadelenin Sosyal Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara.
ERTÜRK Hüsamettin (1957) İki Devrin Perde Arkası, İstanbul.
GOLOĞLU Mahmut (1969) Sivas Kongresi, Ankara.
GÖKBİLGİN Muzaffer Tayyip (1959) Millî Mücadele Başlarken, Cilt I, İş Bank. Yay. Ankara.
GÖKÇEN Salim (2003) Bozdağ’ın İşgali ve Ali Rıza Paşa Hükûmeti’nin İstifası, ATAM Yay, Ankara.
GÖRGÜLÜ İsmet (1993) 10 Yıllık Harbin Kadrosu (1912 - 1922), TTK, Ankara,.
GÜRLER Hamdi (1994) Kurtuluş Savaşı’nda Albay Bekir Sami (Günsav), ATASE, Ankara.
İNCEDAYI Cevdet Kerim (1991) Türk İstiklâl Mücahedesi Konferansları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (AAMD), Sayı 21, Temmuz, s. 639-691.
KAYGUSUZ Bezmi Nusret (1955) Bir Roman Gibi, İzmir.
KURAN Ercüment (1997) Millî Mücadele’de Anadolu Eşrafı, Türk Yurdu, Sayı 122, Ekim, s. 43-45.
KUTAY Cemal (1987) Millî Mücadelemizin Gerçek Öncüleri ve Arkadan Gelenler (İlk Beşler ve Sonrası), Türk Dünyası, Sayı 5, Mayıs, s. 30-35.
KUTAY Cemal (1990) Çerkes Edhem Dosyası, Cilt I, Boğaziçi Yay. İstanbul.
Mehmed Arif (1340) Anadolu İnkılâbı / Mücahedât-ı Milliye Hatıratı (1335-1339), İstanbul.
MISAILIDIS Kostas T.Y. Küçük Asya Seferi, Gnkur. HTD, (Yayınlanmamış Daktilo Metni).
Miralay Bekir Sami Günsav’ın Kurtuluş Savaşı Anıları (1994) Cem Yay. İstanbul.
NIDER Konstantinos T.Y. Küçük Asya Harekâtı, Gnkur. HTD, (Yayınlanmamış Daktilo Metni).
ORBAY Rauf (1993) Siyasi Hatıralarım, Cilt I, Emre Yay. İstanbul.
ÖZALP Kâzım (1988) Millî Mücadele, Cilt I, TTK, Ankara.
ÖZBEK M. Avni (1986) Zeybek, İslam Ansiklopedisi, Cilt XIII, MEB, İstanbul, s. 545-546.
ÖZKAYA Yücel (1992) Kuva-yı Milliye, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (AAMD), S.24, Temmuz, s. 451-480.
SELÇUK İlhan (1976) Yüzbaşı Selahattin’in Romanı, Cilt II, İstanbul.
SELEK Sabahattin (1968) Anadolu İhtilâli, Cilt I, Burçak Yay. İstanbul.
STEINHAUS Kurt (1973) Atatürk Devrimi Sosyolojisi, Sander Yay. İstanbul.
SÜRGEVİL Sabri (1984) İzmir’in İşgali, I. Uluslararası Atatürk Sempozyumu, (21- 23 Eylül 1987 Bildirileri, AAM Yay, Ankara, s. 1075-1098.
TANSEL Selahattin (1991) Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt I, MEB. Yay. İstanbul.
TEKELİ İlhan - İLKİN Selim (1989) Ege’deki Sivil Direnişten Kurtuluş Savaşı’na Geçerken Uşak Heyet-i Merkeziyesi ve İbrahim (Tahtakılıç) Bey, TTK, Ankara.
TOY Erol (1970) Türk Gerilla Tarihi, Giray Yay. İstanbul.
VOLKAN Vamık - ITZKOVITZ Norman (1998) Ölümsüz Atatürk, Bağlam Yay., İstanbul.
YAVUZ Behiç Galip (1998) Ödemiş’in Tarihi, Ödemiş.
YETKİN Sabri (1997) Ege’de Eşkıyalar, Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul.