Gediz Nehrinden İstifade İle Menemen Ovasını Sulamaya ve Köylerine İçme Suyu Temin Etmeye Yönelik Bir İmtiyaz Teşebbüsü

Osmanlı Devleti'nde sermaye yetersizliği ve teknik bilgi eksikliği nedeni ile XIX. yüzyılın ikinci yarısında pek çok yatırım yabancılara imtiyaz verilmek suretiyle gerçekleştirilmiştir. Belirtilen dönemde tarımı geliştirmek için de pek çok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar içerisinde nehir ve göllerin ıslah edilmesi, bataklıkların kurutulması ve arazilerin modern yöntemlerle sulanması yer almaktadır. 1890'lı yıllarda Menemen ovasının sulanması için bir Fransız vatandaşı olan Mösyö Jan Verdo bir imtiyaz elde etme teşebbüsünde bulunmuştur. Mösyö Verdo kuracak olduğu sulama sistemi ile 50 bin dönümlük Menemen ovasını sulamayı ve bu ovada bulunan köylere su temin etmeyi amaçlıyordu. Mösyö Verdo'nun yapmış olduğu müracaat devletin yetkili kurullarında değerlendirilmiş, hazırlanan şartname ile mukavelename sadrazam arzı ile padişah iradesinin alınması için sunulmuş ise de imtiyaz padişah tarafından kabul edilmemiştir. Mösyö Verdo'nun imtiyaz için yaptığı müracaatın detayları ve bunun ilgili kurullardaki değerlendirilişi çalışmada değişik başlıklar altında ele alınmıştır

A Privilege Enterprise to Water the Menemen Plain and to Supply Drinking Water to Its Villages by Benefiting the Hermos River

Due to the lack of capital and technical knowledge, many investments were carried out by giving concessions to foreigners in the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. Most of the strives were carried out to develop agriculture in this period. Rehabilitation of rivers and lakes, drying the marshes and watering the lands with modern methods were among these strives. A French citizen, Monsieur Verdo, attempted to receive a granting of a privilege for irrigation of the Menemen Plain in the year 1890. Monsieur Verdo was aiming to water 50 thousand acres of land in the Menemen plain and to supply drinking water for the villages in that plain by establishing an irrigation system. The application of Monsieur Verdo was evaluated by state authorities and commissions and then the specification and contract of privilege was submitted by the grand vizier to the sultan to get an imperial rescript, but it was not accepted and the privilege was not given to Monsieur Verdo. Details of Monsieur Verdo’s application for privilege and its evaluation by the authority boards have been discussed under different headings in this study

PDF

___

BOA. İ. MVL. No: 365/16005.
BOA. İ. DH, No: 369/24447.
BOA. A. DVN, No: 121/22.
BOA. İ. MVL, No: 374/16419.
BOA. Y. PRK. TNF, No: 4/4.
BOA, BEO, No: 4/237.
BOA. BEO, No: 100/7470.
BOA. Y. A. RES, No: 67/40.
Düstur, I. Tertip, C. 5, Başvekalet Matbaası, 1937.
Düstur, I. Tertip, C. 6, Devlet Matbaası, Ankara, 1939.
Düstur, I. Tertip, C. 8, Başvekalet Matbaası, Ankara, 1943.
İmtiyazât ve Mukâvelât, C. 2, Matbayı Osmaniye, İstanbul, 1302.
Alandağlı Murat, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Göl ve Bataklık Sahalarının Islahına Dair Bir Örnek: Lapişte Göl ve Bataklığı’nın Islahı”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 653-670.
Doğan Osman-Önal Ebul Faruk,Çukurova’ya Bereket Getiren Projeler, Çamlıca Yayını, İstanbul, 2011.
Doğer Ersin,İlk İskânlardan Yunan İşgaline Kadar Menemen Ya Da Tarhaniyat Tarihi, Sergi Yayınevi, İzmir, 1998, s. 339.
Güran Tevfik, “Osmanlı Döneminin Son Döneminde Türkiye Tarımındaki Gelişmeler (1870-1914)”, V.
Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1990, s. 319-342.
Güran Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1992, s. 245-258.
Güran Tevfik, “Ziraî Politika ve Ziraatte Gelişmeler, 1839-1876”, 150. Yılında Tanzimat, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1992, s. 219-222.
Kallek Cengiz, “İmtiyazât”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2000, s. 242-245.
Köse Metin Ziya, “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Karasu (Struma) Nehri Islah Çalışmaları”,Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 533-544.
Malhut Mustafa, “20. Yüzyıl Başında “İmtiyaz” Kelimesi ile “Kapitülasyon” Kelimesinin Tarihsel Açıdan Karşılaştırmalı İncelemesi”, History Studies, 2/2, 2010, s.401-413.
Muşmal Hüseyin, “Konya Ovası Sulama Projesi Fikrinin Ortaya Çıkışı ve Proje ile İlgili Çalışmalar”,Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 411-431.
Ökçün A. Gündüz, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında İmalat Sanayii Alanında Verilen Ruhsat veimtiyazların Ana Çizgileri”, İktisat Tarihi Yazıları, Sermaye Piyasası Kurulu, Yay. No: 58, Ankara, 1997, s.57-85.
Önal Ebul Faruk- Doğan Osman,Bir Osmanlı Maden Müdürünün Kızılırmak Projesi-1848, Çamlıca Yayınevi, İstanbul, 2011.
Sırrı Süleyman,Gedüs Çayıyla Ovası’nın Sulanması Hakkında Rapordur,No:532/B-399/a, Ankara Yeni Gün Matbaası, 1340 (Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi) Thobie Jacques, “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 1985, s. 724-739.
Tuncer Harun, “Sultan Abdülmecit Devrinde Hazırlanan Kızılırmak Projesi”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 485-490.
Yılmaz Ömer Faruk,Osmanlı’nın Konya Ovası Sulama Projesi, Çamlıca Yayını, İstanbul, 2011.
Yılmazçelik İbrahim-Erdem Sevim, “II. Abdülhamit Döneminde Yeni İskan Alanlarının Oluşturulması ve Nehir, Göl ve Bataklıkların Temizlenerek Zirai Ekonomiye Kazandırılması”,Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 511-533.
Zeyrek Suat-Akman Halil, “Adana Ovasının Islahı ve Seyhan Ceyhan Nehirleri Mecralarının Tanzim Edilmesi ile İlgili Çalışmalar”, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 2, Haz. Şakir Batmaz-Özen Tok, Not Yayınları, Kayseri, 2015, s. 617-626.