Tanzimat Döneminde İktidar Oyunları: Bâbıâlî ve Hıdiv İsmail

Mehmed Ali Paşa İsyanı, Osmanlı Devleti'nin XIX. yüzyılda karşılaştığı en önemli sorunlar arasında yer alır. İsyanın ana fikrinin, Mısır'da bağımsız bir devlet kurmak olduğunu söylemek, yanlış sayılmaz. Yüzyılın ilk yarısındaki bu isyanın ardından bağımsız Mısır düşüncesi, Mısır'ı idare eden Mehmed Ali ailesinin temel hedefi olur. Mehmed Ali Paşa'nın torunu Hıdiv İsmail döneminde bağımsız Mısır ideali, oldukça kuvvetli şekilde yeniden canlandırılır. Tanzimat Dönemi'nde, Hıdiv'in bağımsızlık yönündeki çabalarını, Bâbıâlî engellemeye çalışacaktır. Başka bir ifade ile Hıdiv ile Bâbıâlî arasındaki rekabet, bürokratik iktidarın gücünün ve sınırlarının da test edildiği bir mücadele şeklini alacaktır. İktidara ilişkin kavga, Tanzimat Dönemi'nde Bâbıâlî'nin, Osmanlı siyasetinin esas aktörü olduğunu da gözler önüne serecektir. Böylece yüzyılın ilk yarısında tamamen Sarayın kontrolü altında olan Mısır Meselesi'ne, 1860'lı yıllarda Bâbıâlî tarafından el konulması, Tanzimat'la birlikte iktidarın adresinin de değiştiğini işaret edecektir.

Tricks to Gain Power during the Tanzimat Period: The Sublime Porte and Khedive İsmail

Mehmed Ali Paşa's Rebellion in Egypt can be regarded as one of the biggest problems of the Ottoman Empire faced in the 19th century. The main inspiration for the Mehmed Ali Mu-tiny can be said to be the creation of an independent Egypt. After his rebellion in the first half of the century, the idea of an independent Egypt was transferred to his successors. Dur-ing the reign of Mehmed Ali's grandson, Khedive İsmail, the holy ideal of a free Egypt was strongly revived. The Sublime Porte tried to prevent İsmail's efforts for independence during the Tanzimat Period. That is to say, the competition between Khedive and the Sublime Porte gradually turned into a strug-gle testing the power and limits of the Sublime Porte. This struggle for power proved that the Sublime Porte was the main actor in Ottoman politics. The fact that the Egyptian Question, which used to be controlled by the Palace in the first half of the 19th century, was now being handled by the Porte itself strongly indicated that the center of power during the Tanzimat Era had shifted from the Palace to the Porte.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM.) 441/15, 441/17
BOA., Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi ( HAT.)
829/37501A, 829/37501B, 829/37503C, 829/37503D, 830/37509A, 831/37557A, 833/37560F
BOA., Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı Dosya Envanteri (HR. SYS.) 9/58, 10/18, 44/26, 488/2, 940/3, 940/5
BOA., Eyalet-i Mümtâze İradeleri / İrade-Mısır (İ. MTZ. 05) 21/865, 21/867, 21/868, 21/870, 21/873, 21/885, 21/895, 21/898
BOA., Yıldız Esas Evrakı (Y.EE) 41/6, 90/13, 90/20, 91/29.
Osmanlıca Gazete ve Dergiler
Basiret
Kevkeb-i Şarkî Terakkî
3. Araştırmalar
Adalı, Hasan (1968). "Documents pertaining to the Egyptian Question in the Yıldız Collection of the Başbakanlık Arşivi, İstanbul", P. M. HOLT (ed.), Political and Social Change in Modern Egypt, London: Oxford Uni. Press.
Ahmad, Jamal Muhammad (1960). The Intellectual Origins of Egyptian Nationa- lism, London: Oxford Uni. Press.
Altundağ, Şinasi (1988). Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı, Mısır Meselesi, 1831- 1841, I. Kısım, Ankara: TTK Yayınları.
Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (çev. İskender SAVAŞIR), İstanbul: Metis.
Anderson, J.N.D. (1968). "Law Reform in Egypt: 1850-1950", P. M. HOLT (ed.), Political and Social Change in Modern Egypt, London: Oxford Uni. Press.
Baer, Gabriel (1968). "Social Change in Egypt: 1800-1914", P. M. HOLT (ed.), Political and Social Change in Modern Egypt, London: Oxford Uni. Press.
Beydilli, Kemal (1999). "Osmanlı ve Avrupa Devletleri Arasında İttifâklar ve Siyâsî Ahlâk, 1790-1856", İ. SOYSAL (yay.haz.), Çağdaş Türk Diplomasi- si: 200 Yıllık Süreç, Ankara: TTK Yayınları.
Bosworth, R.J. (1999). "İtalya ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu", Marian KENT (ed.), Osmanlı İmparatorluğu'nun Sonu ve Büyük Güçler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Bullard, Sir Reader (1961). The Middle East: A Political and Economic Survey, London: Oxford Uni. Press.
Crabbs, Jack A. (1984). The Writing of History in Nineteenth Century Egypt: A Study in National Transformation, Cairo: The American Uni. Press in Cairo.
Deighton, H.S. (1968). "The Impact of Egypt on Britain: A Study of Public Opinion", P. M. HOLT (ed.), Political and Social Change in Modern Egypt, London: Oxford Uni. Press.
Dunn, Diane Robinson (2006). The Harem, Slavery and British Imperial Culture: Anglo-Muslim Relations in the Late Nineteenth Century, Manchester: Manchester Uni. Press.
Fahmy, Khaled (1997). All the Pasha's Men: Mehmed Ali, His Army and the Ma- king of Modern Egypt, London: Cambridge Uni. Press.
_____, (2002). "Mutiny in Mehmed Ali's New Nizamî Army, April-May 1824", Jane Hathaway, (ed.), Mutiny and Rebellion in the Ottoman Empire, Wis- consin: Wisconsin Uni. Press.
_____, (2003). "Ulus ve Asker Kaçakları: Mehmet Ali'nin Mısır'ında Zorunlu Askerlik", Eric Jan Zürcher, (der.), Devletin Silahlanması: Ortadoğu'da ve Orta Asya'da Zorunlu Askerlik, 1775-1925, (çev. M. Tanju Akad), İstan- bul: Bilgi Üni. Yay.
Gellner, Ernest (2007). Milliyetçiliğe Bakmak, (çev. S. COŞAR v.d.), İstanbul: İletişim.
Gershonı, Israel-James P. Jankowski (1986). Egypt, Islam and the Arabs: The Se-arch for Egyptian Natinhood, 1900-1930, New York: Oxford Uni Press.
Gibb, Hamilton A.R. (1962). Studies on the Civilization of Islam, London: Rout-ledge and Keagan Paul Ltd.
Goldschmidt, Arthur (1988). Modern Egypt: The Formation of a Nation State, Colorado: Westview Press.
Hill, Richard (1959). Egypt in the Sudan, 1820-1881, London: Oxford Uni. Press.
Hirszowicz, L. (1972). "The Sultan and the Khedive, 1892-1908", Middle Eastern Studies, vol.8, no.3: 287-311.
Hourani, Albert (1970). Arabic Thought in the Liberal Age, 1798-1939, London: Oxford Uni. Press.
_____, (1992). A History of the Arab Peoples, New York: Warner Books.
Hunter, F. Robert (1984). Egypt under the Khedives, 1805-1879, Cairo: The Ame-rican University in Cairo Press.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal (1982). Son Sadrazamlar, IV cilt, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Jankowski, James (1980). "Ottomanism and Arabism in Egypt, 1860-1914", The Muslim World, vol. 70: 226-259.
_____, (2000). Egypt: A Short History, Oxford: Oneworld.
Kelidar, Abbas (1993). "The Political Press in Egypt, 1882-1914", Charles Tripp (ed.), Contemporary Egypt Through Egyptian Eyes, Essays in Honour of P.J.Vatikiotis, London: Routledge.
Kreiser, Klaus (1997). "Public Monuments in Turkey and Egypt, 1840-1916", Muqarnas, vol. 14: 103-117.
Kutluoğlu, Muhammed H. (1998). The Egyptian Question, 1831-1841, İstanbul: Eren.
Marlowe, John (1964). The Making of the Suez Canal, London: The Cresset Press.
Marsot, Afaf Lütfi al-Sayyid (1986). A Short History of Modern Egypt, London: Cambridge Uni. Press.
Mitchell, Timothy (2001). Mısır'ın Sömürgeleştirilmesi, (çev. Zeynep ALTOK), İstanbul: İletişim.
Peri, Oded (2005). "Ottoman Symbolism in British Occupied Egypt, 1882-1909", Middle Eastern Studies, vol.41, no.1: 103-120.
Rood, Judith Mendelsohn, (2002), "Mehmed Ali as Mutinous Khedive: The Roots of Rebellion", Jane Hathaway, (ed.), Mutiny and Rebellion in the Ot-toman Empire, Wisconsin: Wisconsin Uni. Press.
Rowlatt, Mary (1962). Founders of Modern Egypt, Bombay: Asia Publishing House.
Sattin, Anthony (1988). Lifting the Veil: British Society in Egypt, 1768-1956, Lon-don: J.M.Dent and Sons Ltd.
Sayyid, Afaf Lütfi (1968). Egypt and Cromer: A Study in Anglo-Egyptian Relations, London: John Murray.
Shaw, Stanford J.-Ezel Kural SHAW (2000). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c.II, (çev. Mehmet HARMANCI), İstanbul: E Yayınları.
Sinoue, Gilbert (1999). Kavalalı Mehmed Ali Paşa: Son Firavun, (çev. Ali Cevat AKKOYUNLU), İstanbul: Doğan Kitap.
Smith, A.D. (2004). Millî Kimlik, (çev. B.S.ŞENER), İstanbul: İletişim.
Sonbol, Amira (1998). The Last Khedive of Egypt: Memoirs of Abbas Hilmi II, London: ITHACA.
Stewart, Desmond (1969). Great Cairo: Mother of the World, London: Rupert-Hart Davis.
Vatikiotis, P.J. (1961). The Egyptian Army in Politics, Bloomington: Indiana Uni. Press.
Yapp, M.E. (1987). The Making of the Modern Near East, 1792-1923, London: Longman.