Çanakkale Savaşlarının Ortaya Çıkardığı Stratejik Bir Zorunluluk: Osmanlı-Bulgar Hudut Tashihi Antlaşması

İstanbul'u ele geçirmeye karar veren İtilâf devletleri, Çanakkale Boğazında ve Gelibolu yarımadasında çok kanlı bir savaşı başlattılar. Bu sırada Bulgaristan tarafsız bir ülkeydi ve sahip olduğu coğrafî konumu itibariyle, stratejik açıdan değer kazanmıştı. Bunun için hem İtilaf hem de İttifak devletleri tarafından, çeşitli vaatlerle kendi cephelerine dâhil edilmeye çalışıldı. Ancak, İkinci Balkan Savaşında toprak kaybına uğrayan Bulgaristan, bu durumdan yararlanarak kayıplarını telafi etmek istiyordu. Müttefikleri ile karadan bağlantı kurabilmek ve ulaşımı sağlamak için çaba sarf eden Osmanlı Devleti, çok sınırlı bir alan üzerinde taviz vermeyi kabul etti. Dimetoka ve havalisini Bulgaristan'a bırakan Osmanlı-Bulgar Hudut Tashihi Antlaşması, 6 Eylül 1915 tarihinde imzalandı. Böylece Almanya-İstanbul arasında ulaşım sağlanmaya başladı ve bloklar arasındaki dengeler değişti. O güne kadar Gelibolu'da istedikleri ilerlemeyi sağlayamayan birleşik İngiliz-Fransız kuvvetleri, aleyhlerine gelişen bu yeni durum karşısında savaşı sürdürmenin gerçekçi olmadığını gördüler ve işgal ettikleri Arıburnu ve Seddülbahir'i tahliye ettiler.

A Strategic Obligation Caused by the Gallipoli Campaign: The Ottoman-Bulgarian Agreement on Allocation of Borders

Having decided to seize Istanbul, the Entente powers waged a very bloody war over the Dardanelles and the Gallipoli Penin-sula. During this time Bulgaria was a neutral state and had strategic value through its geographical position. For this rea-son, both the Entente and the Central powers tried to include Bulgaria in their respective fronts with various promises. Bul-garia had lost territories during the Second Balkan War and wanted to recover its losses by taking advantage of this situa-tion. The Ottoman State, which was striving to ensure trans-portation and establish land connection with its allies, accept-ed to make concessions on a very limited area. The Ottoman-Bulgarian Border Relocation Agreement, which left Didy-moteicho and its vicinities to Bulgaria, was signed on 6th Sep-tember 1915. In this way, transportation started to be estab-lished between Germany and Istanbul, and the balance be-tween the blocks began to alter. English-French forces, which, until then, had been unable to advance over Gallipoli in the way they wished, came to see that it was unrealistic to sustain the war in the face of this recent situation developing against them. They therefore evacuated Ariburnu and Sedd el Bahr, which they had previously invaded.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul:
BOA, Belge-1, Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odası, D.No: 25, G.No: 8, 29 Cemaziyülevvel 1333 (14 Nisan 1915).
BOA, Belge-2, Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odası, D.No: 13, G.No: 12, 16 Ramazan 1332 (8 Ağustos 1914).
BOA, Belge-3, Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. Şube, D.No: 3, G.No: 8, 16 Muharrem 1333 (4 Aralık 1914).
BOA, Belge-4, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 50, G.No: 128, 13 Rebi- yülahır 1333 (28 Şubat 1915).
BOA, Belge-5, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus, D.No: 64, G.No: 14, 13 Re- biyülahır 1333 (28 Şubat 1915).
BOA, Belge-6, Dahiliye Emniyet-i Umumiye 1. Şube, D.No: 2, G.No: 70, 5 Şevval 1333 (16 Ağustos 1915).
BOA, Belge-7, Dosya Usulü İrâdeler Tasnifi, D.No: 8, G.No: 108, 15 Zilhicce 1333 (24 Aralık 1915).
BOA, Belge-8, Ali Fuad Türkgeldi Evrakı, D.No: 6, G.No: 9, 20 Şevval 1333 (31 Ağustos 1915).
BOA, Belge-9, Meclis-i Vükelâ Mazbataları, D.No: 241, G.No: 120, 4 Zilkade 1333 (13 Eylül 1915).
BOA, Belge-10, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 56, G.No: 161, 16 Zilka- de 1333 (25 Eylül 1915).
BOA, Belge-11, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 56, G.No: 264, 24 Zilka- de 1333 (3 Ekim 1915).
BOA, Belge-12, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri, D.No: 78, G.No: 18, 27 Zilkade 1333 (6 Ekim 1915).
BOA, Belge-13, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 56, G.No: 338, 1 Zilhicce 1333 (10 Ekim 1915).
BOA, Belge-14, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 57, G.No: 204, 23 Zil- hicce 1333 (1 Kasım 1915).
BOA, Belge-15, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, D.No: 79, G.No: 30, 28 Zilkade 1333 (7Ekim 1915).
BOA, Belge-16, İrâde. Meclis-i Umumi, D.No: 10, G.No: 1334/M-12, 5 Muhar- rem 1334 (13 Kasım 1915).
BOA, Belge-17, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, D.No: 45/-2, G.No: 4, 9 Muharrem 1334 (17 Kasım 1915).
BOA, Belge-18, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, D.No: 40, G.No: 1, 15 Safer 1334 (23 Aralık 1915).
BOA, Belge-19, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, D.No: 45/-2, G.No: 20, 20 Safer 1334 (28 Aralık 1915).
BOA, Belge-20, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 92, G.No: 289, 22 Mu- harrem 1337 (3 Kasım 1918).
BOA, Belge-21, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye, D.No: 88/-3, G.No: 4/11, 22 Muharrem 1334 (30 Kasım 1915).
BOA, Belge-22, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 57, G.No: 32, 7 Zilhicce 1333 (16 Ekim 1915).
BOA, Belge-23, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 66, G.No: 15, 17 Rama- zan 1334 (18 Temmuz 1916).
BOA, Belge-24, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 66, G.No: 130, 4 Şevval 1334 (4 Ağustos 1916).
BOA, Belge-25, Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi, D.No: 66, G.No: 168, 10 Şevval 1334 (10 Ağustos 1916).
BOA, Belge-26, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Ekleri, D.No: 12, G.No: 64, 11 Safer 1334 (19 Aralık 1915).
Bayur, Yusuf Hikmet (1983). Türk İnkılâbı Tarihi. C.III. Kısım: 2. Ankara: TTK Yay.
_____, (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, C.III. Kısım: 1. Ankara: TTK Yay.
Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri 1913-1938 (2002). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
Cemal Paşa (1959). Hatıralar. Haz. Behçet Cemal. İstanbul: Selek Yay.
Çanakkale Tahliyesi (ÇT) (1333). (Amiral John de Robeck ile Amiral Rosselyn Wemyss'ın Raporları). Çev. Hüsameddin. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Düstur (1336). 2.Tertip. C. 7. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Halil Menteşe'nin Anıları (HMA) (1986). İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay.
Hamilton, Ian S. M. (1920). Gallipoli Diary. Vol. I. London.
İnönü, İsmet (1985). Hatıralar. C.I. Yay. Haz. Sabahattin Selek. Ankara: Bilgi Yay.
Kurat, Akdes Nimet (1970). Türkiye ve Rusya. Ankara: AÜ. DTCF Yay.
Macleod, Jenny (2005). Gelibolu'nun Öteki Yüzü. Çev. Sinem Hocaoğlu. İstan- bul: Güncel Yay.
Mustafa Kemal (1990). Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe. Yay. Uluğ İğde- mir. Ankara: TTK Yay.
Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri (OBÇM) (2005). C.II. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
Sanders, Liman von (2007). Türkiye'de Beş Sene. Çev. Osmanlı Askeri Tarih Encüme- ni Tercüme Heyeti. Yay. Haz. Muzaffer Albayrak. İstanbul: Yeditepe Yay.
Tuncoku, Mete (1990). "Çanakkale Muharebeleri'nde Bir Rus Kruvazörü: As- kold". Çanakkale
Muharebeleri 75 nci Yıl Armağanı. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yay. s. 119-134.
Türkgeldi, Ali Fuad (1987). Görüp İşittiklerim. Ankara: TTK Yay.