XVI. Yüzyılda Ayntab'da Toplumsal Kontrol Aracı Olarak Mahalle Halkının Rolü

Toplumsal kontrol kavramı, toplumsal sapma olarak ifade edilen davranışlara karşı toplumsal bir tepkidir. Osmanlı şehirlerinde mahalle, sadece fiziki bir birim değil aynı zamanda toplumsal kontrolün sağlanmasına katkıda bulunan sosyal bir üniteyi ifade etmektedir. Bu çalışmada XVI. yüzyılda mahalle ve mahalle halkının, toplumsal kontrol aracı olarak üstlendiği rol, Ayntab şehri bağlamında buraya ait şer'iye sicillerinden hareketle incelenmiştir. Mahkeme kayıtlarından elde edilen bilgiler, mahalle halkının toplumsal kontrol aracı olarak önemli bir işleve sahip olduğunu göstermektedir.

Information on the Role of the Neighborhood Residents as a Social Control Mechanism in Ayntab in the 16th Century

The concept of social control involves a social reaction against behaviors regarded as social deviation. In Ottoman cities the neighborhood meant not only a physical unit but also a social unit contributing to maintaining social control. In this study, the role that the neighborhood and neighborhood residents had as a social control mechanism in the 16th Century was in-vestigated within the context of the city of Ayntab by making use of the city's seriye records (şer'iye sicili). The information obtained from court records demonstrated that the neighbor-hood resident had a crucial function as a mechanism of social control.

___

  • Arşiv Belgeleri
  • Milli Kütüphane-Ankara
  • Gaziantep Şer'iye Sicilleri
  • 1 (937-946/1531-1539)
  • 2 (948/1541)
  • 4 964-978/1557-1570)
  • 6 (980/1572)
  • 7 (995/1587)
  • 8 (997-999/1589-1590)
  • 42 (1004-1005/1595-1597)
  • 46 (967-968/1560-15619
  • 133 (983-984/1575-1576)
  • 161 (945-948/1539-1541)
  • 163 (951-965/944-1558)
  • 164 (976-978/1569-1570)
  • 165 (980-984/1572-1576)
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)-İstanbul
  • Tapu-Tahrir Defterleri (TT).
  • BOA. TT. 186 (943/1536) .
  • BOA. TT. 373 (950/1550) .
  • Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKGM.KKA)
  • Tapu-Tahrir Defterleri (TT).
  • TKGM.KKA. TT. 161 (982/1574).
  • TKGM.KKA. TT. 313 (982/1574).
  • Kaynak, Araştırma ve İnceleme Eserleri
  • Abacı, Nurcan (2001). Bursa Şehri'nde Osmanlı Hukuku'nun Uygulanması (17. Yüzyıl). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • _____, (2005). "Osmanlı Kentlerinde Sosyal Kontrol: Araçlar ve İşleyiş. Şinasi Tekin'in Anısına Uygurlardan Osmanlıya. İstanbul: Simurg Yay. 101-111.
  • Altınöz, İsmail (1999). "Dulkadir Eyaletinin Kuruluşunda Antep Şehri (XVI. Yüzyıl)". Cumhuriyetin 75. Yılına Armağan Gaziantep. Ed. Yusuf Küçük- dağ. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Yay. 89-146.
  • _____, (2009). Dulkadir Eyâletinin Kuruluşu ve Gelişmesi. Kahramanmaraş: Ukde Yay.
  • Akman, Mehmet (2004). Osmanlı Devleti'nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren Yay.
  • _____, (2002). "Osmanlı Hukukunda Kasâme". Türkler XIII. Ankara: Yeni Tür- kiye Yay. 789-794.
  • Apaydın, H.Yunus (2002) "Kefalet". Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXV. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 169-177.
  • Aslan, Nasi (2005). İslâm Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Ankara. İlahiyat Yay.
  • Aslantürk, Zeki. Tayfun Amman. (2001). Sosyoloji-Kavramlar Kurumlar Süreçler Teoriler. İstanbul. Çamlıca Yay.
  • Atar, Fahrettin (1991). İslâm Adliye Teşkilâtı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
  • Beydilli, Kemal (2000). "İmam-Osmanlı Devleti'nde İmamlık". Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XXII. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 181-186.
  • Bayındır, Abdülaziz (2002). "Örneklerle Osmanlı'da Ceza Yargılaması". Türkler X. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 69-82.
  • Canbakal, Hülya (2009). 17. Yüzyılda Ayntâb Osmanlı Kentinde Toplum ve Siya- set. İstanbul: İletişim Yay.
  • Çadırcı, Musa (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri'nin Sosyal ve Eko- nomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Celâl-zâde Mustafa (1990). Selim-Nâme. Haz. Ahmet Uğur. Mustafa Çuhadar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • Çınar, Hüseyin (2000). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayntab Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Durumu. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
  • Darkot, Besim ve Hikmet Turhan Dağlıoğlu (2001). "Ayntab". İslâm Ansiklopedi- si. C. II. Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yay. 64-67.
  • Doğan, İsmail (2000). Sosyoloji-Kavramlar ve Sorunlar. İstanbul: Sistem Yay.
  • _____, (2002). "Korumacılığın Geleneksel Kent Kültüründen Çıkarması Gereken Dersler". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 35 (1-2): 15-23.
  • Dönmezer, Sulhi (1999). Sosyoloji. İstanbul: Beta Yay.
  • Emecen, Feridun (1999). "Osmanlılarda Yerleşik Hayat Şehirliler ve Köylüler". Osmanlı. C. IV. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 91-97.
  • Ergenç, Özer (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kuru- mu Yay.
  • _____, (1981). "Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler". VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 1265-1274.
  • _____, (1984). "Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine". Osmanlı Araştırmaları IV. İstanbul. 69-78.
  • Gündüz, Mustafa (2005). Ahlâk Sosyolojisi. Ankara: Anı Yay.
  • Heyd, Uriel (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law. Ed. Vic- tor Louis Ménage. Oxford Clarendon Press.
  • Hoca Sadettin Efendi (1992). Tacüt-Tevarih. C. III. Haz: İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • İçli, Gönül (2005). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Anı Yay.
  • Juynboll, Theodoor Willem (2001). "Kefâlet". İslâm Ansiklopedisi. C. VI. Eskişe- hir: Milli Eğitim Bakanlığı Yay. 535.
  • Kıvrım, İsmail (2009). "Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)". Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8 (1): 231-255.
  • Kuban, Doğan (1968). "Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler" Vakıflar Dergisi VII: 53-73.
  • Kuru, Baki, Ramazan Arslan ve Ejder Yılmaz. (2005). Medenî Usul Hukuku. 16. Baskı. Ankara: Yetkin Yay.
  • Ortaylı, İlber (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Özcan, Tahsin (2001). "Osmanlı Mahallesi: Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi". Marife I: 129-151.
  • Özdeğer, Hüseyin (1988). Onaltıncı Asırda Ayıntâb Livâsı I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
  • _____, (1996). "Gaziantep". İslâm Ansiklopedisi. C. XIII. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 466-469.
  • Özkalp, Enver (2005). Sosyolojiye Giriş. Bursa: Ekin Yay.
  • Peirce, Leslie (2005). Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı'da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet. Çev. Ülkün Tansel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
  • Sevim, Nidayi (2009). Medeniyetimizde Toplumsal Dayanışma ve Sadaka Taşları. İstanbul: Kitap Dostu Yay.
  • Şafak, Ali (1977). Mezheblerarası Mukâyeseli İslâm Ceza Hukuku. Erzurum: Ata- türk Üniversitesi Yay.
  • Şen, Cemalettin (1996). İslam Hukukunda Kasâme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Şükrî-i Bitlisî (1997). Selîm-Nâme. Haz. Mustafa Argunşah. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
  • Taşkömür, Hikmet (1995). "Osmanlı Mahallesi'nde Beşeri Münasebetler". Mes- ken ve Mesken Mimarimiz. İstanbul: Ensar Neşriyat. 43-48.
  • Tok, Özen (2005). "Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği)". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18: 155-173.
  • Yel, Ali Murat. Mustafa Sabri Küçükaşçı (2003). "Mahalle". İslâm Ansiklopedisi. C. XXVII. Ankara: Diyanet Vakfı Yay. 323-326.