Osmanlıya gelen Kırım ve Kafkasya göçmenlerinin sorunları

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen Kırım Savaşı ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı esnasında ve sonrasında Rusya’nın işgal ettiği veya güvenlik zaafiyetine uğrayan yerlerden kitlesel göçler gerçekleşmiştir. Göçlere muhatap olan yüz binlerce insan gerek yol boyunca, gerekse geçici iskân bölgelerinde büyük sıkıntılara maruz kalmışlardır. Göçmenlerin söz konusu sıkıntıları iskân edilmelerinden sonra da kısmen devam etmiştir. Bu makalede, Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlının nispeten güvenli bölgelerine gelen göçmenlerin yaşadıkları sıkıntılar vurgulanarak, devletin bu sıkıntıları ortadan kaldırmak maksadıyla aldığı tedbirler üzerinde durulmuştur. Söz konusu döneme dair çalışmalarda ağırlıklı olarak sayısal veriler işlendiğinden, bu yazıda daha çok göçmenlerin çektikleri sıkıntılara ayrıntılı bir şekilde yer verilmesi uygun görülmüştür.

PDF

___

a. Arşiv Kaynakları

BOA, A. MKT. MHM-192/33, 02 S 1277/20 Ağustos 1860.

BOA, A. MKT. MHM-326/89, 16 L 1281/14 Mart 1865.

BOA, A. MKT. NZD -314/65, 20 ZA 1276/10 Haziran 1860.

BOA, A. MKT. NZD–281/8, 27 N 1275/01 Mayıs 1859.

BOA, A. MKT. NZD-315/3, 26 ZA 1276/16 Haziran 1860.

BOA, A. MKT. NZD–330/4, 21 R 1277/05 Kasım 1860.

BOA, A. MKT. NZD–381/55, 25 CA 1278/29 Kasım 1861.

BOA, A. MKT. UM-374/77, 03 R 1276/31 Ekim 1859.

BOA, A. MKT–1325/46, 22 ZA 1295/18 Kasım 1878.

BOA, Y. MTV-8/45, 01 RA 1299/21 Ocak 1882.

BOA, DH. MKT-1325/23, 11 ZA 1295/07 Kasım 1878.

BOA, DH. MKT–1333/95, 08 Z 1297/11 Kasım 1880.

BOA, DH. MKT–1334/99, 12 CA 1298/11 Nisan 1881.

BOA, DH. MKT–1335/78, 28 CA 1298/27 Nisan 1881

BOA, DH. MKT-1336/51, 12 B 1298/09 Haziran 1881.

BOA, DH. MKT–1336/78, 06 Ş 1298/03 Temmuz 1881.

BOA, DH. MKT-1392/119, 22 R 1304/17 Ocak 1887.

BOA, DH. MKT–1454/83, 27 M 1305/15 Ekim 1887.

BOA, DH. MKT–1454/86, 27 M 1305/15 Ekim 1887.

BOA, DH. MKT–1464/103, 04 RA 1305/20 Kasım 1887.

BOA, DH. MKT-1586/21, 19 CA 1306/21 Ocak 1889

BOA, DH. MKT–1749/28, 21 Z 1307/07 Ağustos 1890.

BOA, DH. MKT-1324/47, 09 L 1295/07 Ekim 1878.

BOA, İ. DH–65063, 02 CA 1297/12 Nisan 1880.

BOA, MV -225/12, 24 RA 1299/13 Şubat 1882.

BOA, Y. A. HUS–159/33, 17 M 1295/21 Ocak 1878.

BOA, Y. A. HUS–159/43, 18 C 1295/19 Haziran 1878.

BOA, Y. A. HUS-162/53, 14 L 1296/01 Ekim 1879.

BOA, Y. A. HUS-163/77, 19 S 1297/01 Şubat 1880,

BOA, Y. A. HUS–164/8, 13 R 1297/24 Şubat 1880.

BOA, Y. A. HUS–165/66, 29 Ş 1297/06 Ağustos 1880.

BOA, Y. A. HUS-169/30, 03 S 1299/24 Aralık 1881.

BOA, Y. A. HUS–175/25, 25 S 1301/25 Aralık 1883.

BOA, Y. A. HUS–175/26, 14 M 1301/14 Kasım 1883.

BOA, Y. A. HUS-175/29, 15 M 1301/15 Kasım 1883.

BOA, Y. A. HUS–175/112, 25 S 1301/25 Aralık 1883.

BOA, Y. EE-44/129, 23 S 1297/05 Şubat 1880.

BOA, Y. EE-5/6, 03 C 1297/12 Mayıs 1880.

BOA, Y. MTV-2/11, 15 N 1296/02 Eylül 1879.

BOA, Y. PRK. DFE-1/20, 08 RA 1308/22 Ekim 1890.

BOA, Y. PRK. KOM-3/52, 03 CA 1299/23 Mart 1882.

b. Kitaplar ve Makaleler

Akçora, Ergünöz (1996). Geçmişten Günümüze Çeçenler. İstanbul: Turan Yay.

Akyüz, Jülide (2008). “Göç Yollarında; Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”. Bilig 46: 37-56.

Badem, Candan (2005). “Kırım Savaşı’nın Osmanlı Toplumsal Yaşamına Etkileri”. Toplumsal Tarih Dergisi 133: 64-71.

Bala, Mirza (1997). “Kırım”. İslam Ansiklopedisi. C. VI. Eskişehir: MEB Yay. 757.

Bayraktar, Hilmi (2008). “Kırım Savaşı Sonrası Adana Eyaleti’ne Yapılan Nogay Göç ve İskânları (1859-1861). Bilig 45: 45-72.

Berkok, İsmail (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul: İstanbul Matbaası.

Bilge, M. Sadık (2005). Osmanlı Devleti Ve Kafkasya, Osmanlı Varlığı Döneminde Kafkasya’nın Siyasi-Askeri Tarihi Ve İdarî Taksimâtı (1454-1829). İstanbul: Eren Yay.

Cuthell JR, David Cameron (2005). The Muhacirin Komisyonu: An Agent in the Transformation Of Ottoman Anatolia 186-1866. Dissertation. Columbia: Columbia University.

Demirel, Muammer (2005). “Kırım Savaşı’ndan Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göçmenler”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 28: 311-319.

Demirel, Muammer (2008a). “Türkiye’de Bosna Göçmenleri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12(2): 285-306.

Demirel, Muammer (2008b). “XIX. Yüzyılda Bursa’da Göçmen İskânı”. Bursa’nın Zenginliği Göçmenler. Ed. Zeynep Dörtok Abacı. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay. 31-50.

Demirtaş, Mehmet (1996). 93 Harbi Sonrası Doğu Anadolu Nüfus Hareketleri. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.

Eren, Ahmet Cevdet (1966). Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler. İstanbul: Nurgök Matbaası.

Erkan, Süleyman (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay.

Firuzoğlu, Safarov Rafik (1999). “Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğuna Göçler”. Osmanlı. C. IV. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 687-696.

Habiçoğlu, Bedri (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları. İstanbul: Nart Yay.

İpek, Nedim (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Trabzon: Serander Yay.

İpek, Nedim(1994). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Karal, Enver Ziya (1995). Osmanlı Tarihi. C. V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Karpat, Kemal (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

McCarthy, Justin (1998). Ölüm ve Sürgün (Death and Exile), Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi-1821-1922. Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Yay.

Öztürk, Adil Adnan (1998). “Sosyo-Ekonomik Yapıya Etkileri İle Rumeli’den İzmir’e Yapılan Göçler (1878-1912)”. Tarih ve Toplum Dergisi 30(178): 54-62.

Saydam, Abdullah (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Saydam, Abdullah(1999). “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti”. Osmanlı. C. IV. Ed. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 677-686.

Shaw, Stanford J. ve Ezel Kural (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. C. II. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: e Yay.

Süren, Zafer (2000). “Kafkasya’dan Göçlerde Sosyal Yapı”. Tarih ve Toplum Dergisi 34(199): 21-25.

Torun, Zehra Açicbe (2005). “Kuzey Kafkasya Halklarının Anıları”. Toplumsal Tarih 133: 72-81.

Yıldız, Berat (2006). Emigrations From the Russian Empire to the Ottoman Empire: An Analysis in the Light of the New Archival Materials. Master’s Thesis. Ankara: Bilkent University.

Yıldız, Muharrem (2006). Dünden Bugüne Kafkasya. İstanbul: Yitik Hazine Yay.

Zeyrek, Yunus (2000). “Acara ve Acaralılar”. Tarih ve Toplum Dergisi 34(199): 12-20.