İşgal döneminde İstanbul ve Gelibolu’da Bolşevik aleyhtarı Wrangel Ordusu

Bolşeviklere karşı başlattıkları savaşı kaybeden, Beyaz Orduya mensup pek çok asker ve sivil, Rusya’nın güneyi Kırım’a kadar çekildi. Kırım’da da tutunamayan Beyaz Ordu mensupları ve siviller gemilerle, 1925 yılına kadar zorunlu ikamet edecekleri İstanbul, Çanakkale ve Çatalca sahillerine doğru kaçmak zorunda kaldı. Yaşanan bu zorunlu göç, Rus aristokrasisi için yeni bir sürgünün başlangıcıydı. Beyaz Rusların, Osmanlı Devleti’ne sığındığı günler Türkler içinde kara günlerdi. Osmanlı Devleti işgale uğramış, fiilen yıkılmıştı. Fakat Türkler, karşı karşıya kaldıkları tüm olumsuz şartlara rağmen, sürgünler için her türlü insani desteği sağladılar. Osmanlı topraklarına gelen Beyaz Ruslar burada 6 sene yaşamış, İstanbul, Gelibolu ve Çatalca’da kısa sürede küçük birer Rusya kurmuşlardı. Altı senenin sonunda çeşitli uluslar arası kuruluşlarının da yardımlarıyla dünyanın değişik yörelerine dağılan Beyaz Ruslar arkalarında, kendilerine ait kültürel unsurların yanında gündelik hayatlarına dair bazı izleri de bıraktılar. Günümüzde İstanbul’da bu izlere az da olsa rastlanabilirken, Gelibolu ve Çatalca çevresinde yerleşik olanların izleri onların çekilmesi ile birlikte hızla silinmiştir. İşte bu çalışmada çok az işlenmiş bir konu olan Beyaz Rusların İstanbul’daki sürgün yıllarına ait bilgiler, temel kaynaklara dayalı olarak yeniden gözden geçirilecek, İstanbul ve Çanakkale’nin bilinmeyen bir yönü de ortaya konacaktır.

PDF

___

Aslan, Yavuz (1997). Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Ataç, A. Muhtar (1952). Rusya Tarihi-Türkler ve Komşularıyla Münasebetleri. Ankara: Ankara Genelkurmay Basımevi.

Asiltürk, Adil (2002). “Gelibolu’da Rus Orduları”. Orkun Dergisi 58: 38-40.

Balcıoğlu, Mustafa (2000). İki İsyan Bir Paşa. Ankara: Nobel Yay.

Baran, Tulin (2005). “İstanbul’da Beyaz Ruslar ve Tombalacılarla Mücadele Derneği”. İstanbul Dergisi 52: 58–67.

Büyüktuğrul, Afif (1982). Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması. C. IV. İstanbul: Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yay.

Cebesoy, Ali Fuat (1982). Moskova Hatıraları. İstanbul: Temel Yay.

Çalışkan, Vedat ve Aydın İbrahimov (2005). “Bir Kültür Transferi Örneği: Gelibolu’da Beyaz Ruslar”. Ulusal Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı. İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yay. 223-231.

Deleon, Jak (1996). Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar. İstanbul: Remzi Kitapevi.

Doğanay, Rahmi (2001). Milli Mücadele’de Karadeniz. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Frunze, Mikhail Vasilyeviç (1978). Ukraynalı Devrimci Lider Frunze’nin Anıları Kasım 1921/Ocak 1922. Çev. Ahmet Ekeş. İstanbul: Düşün Yay.

Goncarov, Vasiliy (1998). “Goyole Pole”. Rodina (Russkoy Slavı Rossina 1 Turtsiya: 500 Let Sosedstva). 5–6: 133.

Göçmen, Muammer (2008). “Mütareke Yıllarında Beyaz Rusların İstanbul’da Sürgün Hayatları”. S.Demirel Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi 20: 215-219.

Gürsel, Haluk (1968). Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri. İstanbul: Ak Yay.

Jenkins, Hester Donaldson (1935). An Educational Ambassador to the Near East. New York: Gorgias Press.

Karadoğan, Umut C. (2007). Türk Donanması ve Faaliyetleri (1914-1925). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kocabaşoğlu, Uygur ve Metin Berge (1994). Bolşevik İhtilali ve Osmanlılar. Ankara: Kebikeç Yay.

Patrick, Mary Mills (2001). Bir Boğaziçi Macerası, İstanbul Kız Koleji (1871–1924). Çev. Şeyma Akın. İstanbul: Tez Yay.

Sander, Oral (1997). Siyasi Tarih. Ankara: İmge Kitabevi.

Sarıhan, Zeki (1996). İstiklâl Savaşı Günlüğü. C. IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Sonyel, Salahi R. (1995). Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Süer, Aydın (1997). “Gelibolu’da Ruslar”. Belleten 199: 314-354.

Şahiner, Kerime (2003). “Bolşevik İhtilalinden Sonra Türkiye’ye Gelen Wrangel Ordusu ve Faaliyetleri”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi 1: 148-159.

The “Farewell” Almanac (1924). “SPASSİBO!”. Imprimerie Babok et Fils 1: V-XLVII.

Toprak, Zafer (1992). ”İstanbulluya Rusya’nın Armağanları: Haraşolar”. İstanbul Dergisi 1: 58-59.

Üçok, Coşkun (1975). Siyasi Tarih (1789–1960). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.

Gazeteler

“Wrangel Ordularına Şiddetli Hücumlar”. İkdam. 7 Kasım 1920.

“Mültecilerin Miktarı Mütemadiyen Artıyor”. İkdam. 19 Kasım 1920.

“Kırım Muhacirleri”. İkdam. 20 Kasım 1920.

“Rus Mültecileri Akın Akın Geliyorlar”. Peyam-ı Sabah. 19 Kasım 1920.

“Türkler’e”. İkdam. 9 Aralık 1920.

Arşiv Belgeleri

ATASE Arş.,Kls.1879, Ds.12, Fhr.2

BOA. DH. EUM. AYŞ, 53/ 13–9

BOA, DH. EUM. AYŞ, 53/ 13–3

B.C.A. Bakanlar Kurulu Kararı; 18/011/47/3

B.C.A. Müdafaa-i Millîye Vekâleti Raporu; 18/51/50/1924

C.A., Fon Kodu: 30.18.1.1, Sayı:551, Tarih: 28.5.1924