Türk ve Moğol kavimleri arasında Kırgızların demografik-etnik erime seyirleri

Kırgızlar, uzun yüzyıllar Yenisey ve Tanrıdağları (Tiyenşan) bölgesinde yakın coğrafî çevrede iki asker millet (Türkler ve Moğollar) arasında yaşamak zorunda kalmıştır. Tatbik edilen her türlü askerî, demografik ve kültürel baskıya, bütün gücüyle direnen ve bu hâkimiyeti kabullenmek istemeyen bir kavmin tarihî seyri araştırmamızda ele alınmıştır. Dolikosefal, brakisefal ve mongoloid ırkların sırasıyla etkisine maruz kalan Kırgızların etnik yönden var olma mücadelesi, dönemlerine göre tespit edilmeye çalışılmıştır. Brakisefal ve mongoloid ırkın derin izlerini bedenlerinde taşıyan Kırgızların, askerî-ültürel-etnik baskılarla dize getirilmeleri ve günümüze farklı bir fizyonomiyle nasıl ulaştıkları mevcut çalışmayla ortaya konulmak istenmiştir.

PDF

___

Aristov, Nikolay A. (1895). “Opıt Vıyasenniya Etniçeskogo Sostava Kirgiz-Kazahov Bolşoy Ordı i Kara-Kirgizov...”. JS Vip. III-IV. S. Peterburg: ZİRGO Yay. 277-456.

Aristov, Nikolay A. (1896). “Zametki ob Etniçeskom Sostave Tyurskih Plemen Narodnostey Svedeniya ob İh Çislennosti”. JS Vip. III-IV. S. Peterburg: İİOLEAE Yay. 1-96.

Aristov, Nikolay A. (2001). Usuni i Kırgızı ili Kara-Kırgızı. Bişkek: İlim Yay.

Bartold, Vasiliy V. (1898). Oçerk İstorii Semireçya, Pamyatnaya Knijka Semireçenskogo Statist. Komiteta. C.II. Senpeterburg.

Bartold, Vasiliy V. (1997). “Kara-Kıtaylar”. Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter. Bişkek: Soros Fondu Yay. 87-93.

Baytur, Anvar (1992). Kırgız Tarıhının Leksiyaları. C.II. Bişkek: Uçkun Yay.

Bey Şi, Tszi (2005). Kazakstan Tarihı Turalı Kıtay Derektemeleri. C.I. Almaata: Dayk Pres Yay.

Bernştam, Aleksandr N. (1991). “Kırgız Mamleketinin Öz Erkindigi Üçün Küröşü”. Kırgızdar. C. II. Bişkek: Kırgızistan Yay. 261-279.

Bernştam, Aleksandr N. (1998). İzbrannıe Trudı po Arheologii, İstorii Kırgızov i Kırgızstana. C.I-II. Bişkek: Soros Fondu Yay.

Biçurin, Monah Ya. (1829). İstoriya Pervih Çetıreh Hanov iz Doma Çingisova. Spb.: Karla Kraya Matbaası.

Biçurin, Monah Ya.(1950). Sobranie Svedeniy o Narodah, Obitavşih v Sredney Azii v Drevnie Vremena. C. I-II. Moskva-Leningrad: Akademi Nauk Yay.

Butanayev, Viktor Ya & İ. İ. Butanayeva (2002). Yene-Say Kırgızdarı. Bişkek: Soros Fondu Yay.

Chavannes, Edouard (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. Çev. M. Koç. İstanbul: Selenge Yay.

Coldoşev, Akcol (2005). Orto Kılımdagı Altay, Yene Say, Tengir Too Kırgızdarının Tarıhı. Oş: MEB Yay.

Dunhu (Gauçı) (1999). Dunhu (Gauçı). Kurastırgan: K. Salğarulı. Almaata: Sanat Yay.

Düen Lien, Çen (1998). “Siunnu Mamleketi Tusındağı Dinglinder”. Kurastırğan: K. Salğarulı. Tanım Tarmaktarı. Almaata: Sanat Yay. 121-141.

Eberhard, Wolfram (1987). Çin Tarihi. Ankara: TTK Yay.

Eberhard, Wolfram (1996). Çin’in Şimal Komşuları. Çev. N. Uluğtuğ. Ankara: TTK Yay.

Eberhard, Wolfram (2000). T’o-pa ve Şa-to Devletlerinin Harici Münasebetleri. Çev. Eşref B. Özbilen. İstanbul: TDAV Yay.

Genç, Reşat (2004). Karahandar Mamleketinin Biylik Tüzülüşü. Bişkek: KTMÜ Yay.

Ginzburg, Viladimir V. (1954). “Drevnee Nasalenie Tsentralnogo Tyan-şanya, Alaya po Antropologiçeskim Dannım”. Sredneaziatskiy Etnografiçeskiy Sbornik. T. İ. İm. N. N. Mikluho-Maklaya Novaya Seriya, Tom XXI. Moskva: Akademi Nauk SSR Yay. 354-412.

Giraud, Rene (1999). Gök Türk İmparatorluğu. İlteriş, Kapgan ve Bilge’nin Hükümdarlıkları (680-734). Çev. İ. Mangaltepe. İstanbul: Ötüken Yay.

Golden, Peter B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş. Çev. Osman Karatay. Ankara: Karam Yay.

Gömeç, Saadettin (1993). “Tarihte ve Günümüzde Kırgızistan”. Yeni Forum 14(289): 36-39.

Gömeç, Saadettin (1997). Kök Türk Tarihi. Ankara: Türksoy Yay.

Gömeç, Saadettin(2000). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. Ankara: Akçağ Yay.

Gömeç, Saadettin(2006). Türk Kültürünün Ana Hatları. Ankara: Akçağ Yay.

Graç, A. D. (1968). “Pogrebalnaya Traditsiya Drevnıh Tyurkov v Sredney Azii”. Sbornik İstorii Sredney Azii, Arheologii i Etnografii. Moskova: Akademi Nauk. 207-214.

Grigoryev, Vasily V. (1873). Vostoçnıy ili Kitayskiy Turkestan. Vıp. I-II. Spb: İRGO Yay.

Grousset, Rene (1980). Bozkır İmparatorluğu. Çev. M. R. Uzmen. İstanbul: Ötüken Yay.

Grum-Grjimaylo, G. E. (1926). Zapadnaya Mongoliya i Uryanhayskiy Kray. Leningrad: İRGO Yay.

Gumilyev, Lev N. (2003a). Hazar Çevresinde Bin Yıl. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Gumilyev, Lev N.(2003b). Muhayyel Hükümdarlığın İzinde. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Gumilyev, Lev N. (2004a). Eski Türkler. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Gumilyev, Lev N. (2004b). Etnogenez Halkların Şekillenişi Yükseliş ve Düşüşü. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Gumilyev, Lev N. (2005). Hunlar. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Gumilyev, Lev N.(2006). Avrasyadan. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.

Haruzin, Alekseya (1889-1891). Kirgizı Bukeevskoy Ordı (Antropologo-Etnologiçeskiy Oçerk). Vıp. I, II. Moskva: İİOLEAE Yay.

İsmagulov, Orozak (1998). “Kazak halkının kalıptasuı”. Kazakstan Tarihı. Haz. K. Sikimbaeva vediğer. C.II. Almatı: Atamura Yay. 264-319.

Kanşın Hen & Pen Çıfın (2005). “Üysinder Men Nukisterdin Antropologiyalık Tegi”. Ejelgi Üysin Eli (Kıtay Derekteri Men Zertteuler). Audarğan: A. Moldaşulı. Urumji: KHR Şincan Halk Baspası. 125-134.

Hudyakov Yuliy S. (1990). “Yenisey Kırgızdarının Tarıhı”. Ala Too Dergisi 4: 117-141.

İzgi, Özkan (1987). Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre). Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Kabışulı, İslam (1997). Kazak Kauımı. Almatı: Jazuşı Yay.

Kadırbayev, M. K. (1996). “Ertedegi Temir Deuri Men Zamanımızdın Şebindegi Antropologiya”. Kazakstan Tarıhı. C.I. Almata: Atamura Yay.

Kalkan, Mustafa (2005). “Kırgız Boylarının Yenisey’den Çıkarılmaları ve Coğrafî Dağılımları”. Erdem 42: 77-99.

Karayev, Ömürkul (1998). Kırgızstandın (En Bayırkı Mezgilderden XIX Kılımdın Sonuna Çeyinki) Tarıhı. Bişkek: Soros Fondu Yay.

Karayev, Ömürkul(1999). “Kırgız Halkining Etnik Tarkibi va Şakillanişi”. Kirgizlar (Manbalar, Tarih, Etnografiya). Bişkek: Soros Fondu Yay.

Karayev, Ömürkul(2008). Türkler ve Kağanlıkları. Çev. M. Kalkan. İstanbul: Bilge Kültür ve Sanat Yay.

Kıçanov, Yevgeniy & Taalaybek Beyşenaliyev (1991). “Yuan-Ming Doorundagı Kırgızdar”. Kırgızdar. C.II. Bişkek: Kırgızistan Yay. 231-251.

Kıçanov, Yevgeniy (2003). “Yuan Sulalesi Tarıhı” Kırgızdar Cönünde”. Kırgızdardın cana Kırgızstandın Tarıhıy Bulaktarı. Tüzüçüler: K. Cusayev, A. Mokeyev, D. Saparaliyev. C.II. Bişkek: KTMÜ Yay.

Klyaştorniy, Sergey G. & Tursun Sultanov (2000). Gosudarstva i Narodı Evraziyskih Stepey (Drevnost i Srednevekove). Sankt-Peterburg: Orientalia Yay.

Kulmuhammed, Muhtar (1994). Orıs Entsiklopediyalarındağı Kazak Şeciresi. Almatı: Atamura Yay.

Leakey, Lucy. S. B. (1988). İnsanın Ataları. Çev. G. Arsebük. Ankara: TTK Yay.

Lewin, Roger (2000). Modern İnsanın Kökeni. Çev. N. Özüaydın. Ankara: TÜBİTAK Yay.

Liu Mau-Tsai (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. Çev. E. Kayaoğlu ve D. Banoğlu. İstanbul: Selenge Yay.

Liyao Şi (2003). Kırgızdardın cana Kırgızstandın Tarıhıy Bulaktarı. Tüzüçüler: K. Cusayev, A. Mokeyev, D. Saparaliyev. C.II. Bişkek: KTMÜ Yay.

Malabayev C., Coldoşbayev M. (1999). Kırgız Mamleketinin Tarıhı. Bişkek: İlim Yay.

Malov, Sergey S. (1951). Pamyatniki Drevnetyurskoy Pismennosti. Moskova: Akademi Nauk Yay.

Minli, Ma (1997). “Yeni-Say Kırgızdarının Batışka Köçüşü cana Orto Aziya Kırgız Ulutunun Kalıptanışı”. Kırgızdar. C.IV. Bişkek: Soros Fondu Yay. 111-122.

Nesturh, Mihail F. (1958). Çeloveçeskie Rası. Moskova: Uçpedgiz Yay.

Okladnikov, Aleksey P. vd. (1968). İstoriya Sibiri. C.I. Leningrad: Nauka Yay.

Onat, Ayşe (1990-1991). “Eski Orta Asya Kavimlerinin Çin İle Olan İlişkileri Hakkında

Kısa Bir İnceleme”. AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi XV(26): 63-71.

Orkun, Hüseyin N. (1994). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yay.

Oşanin, Lev V. (1927). “Materialı po Antropologii Sredney Azii. Kirgizii Yujnogo Poberejya İssık Kulya”. V. V. Bartoldu Turkestanskie Duruziya, Uçeniki i Poçtatili. Taşkent: (y.a.y). 233-270.

Oşanin, Lev V. “Antropologiçeskiy Sostav Naseleniya Sintszyana i Etnogenez Uygurskogo Naroda”. Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR İnstitut İstorii. Vıp V. Akademi Nauk Yay. 39-76.

Oyanşu, Sunçi (1997). “25 Tarıh. Canı T’angname. Kırgızdar”. Kırgızdar. C.IV. Bişkek: Soros Fondu Yay. 83-92.

Ögel, Bahaeddin (1948). “Çin Kaynaklarına Göre Wu-sunlar ve Siyasi Sınırları Hakkında Bazı Problemler”. AÜDTCF Dergisi VI(4): 258-269.

Ögel, Bahaeddin(1981). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. C.II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Ögel, Bahaeddin(1991). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yay.

Ögel, Bahaeddin(1998). Ulı Hun İmperyasının Tarihı. C.I-II. Almaata: Hant hant Yay.

Özbek, Metin (1979). İnsan ve Irk. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Özbek, Metin(2003). “Antropoloji, Antropometri, Genetik, Paleantropoloji”. Antropoloji Sözlüğü. Haz. K. Emiroğlu ve S. Aydın. Ankara: Bilim ve Sanat Yay.

Roux, Jan P. (2001). Orta Asya. Tarih ve Uygarlık. Çev. L. Arslan. İstanbul: Kabalcı Yay.

Roux, Jan P.(2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Çev. A. Kazancıgil ve A. Bereket. İstanbul: Kabalcı Yay.

Runkun, Du & Go Binyan (1997). “Kırgız Ulutunun Ata Konuşu cana Alardın Batışka Köçüşü”. Kırgızdar. C.IV. Bişkek: Soros Fondu Yay. 133-146.

Şahniyazov, Kerim Ş. (1990). Kanğ Devleti ve Kanğlilar. Taşkent: Fan Neşriyatı. Salgarulı, K. (1999). Türikter (Jıujendar). Almaata: Sanat Yay.

Şi Tszi (2003). Kırgızdardın cana Kırgızstandın Tarıhıy Bulaktarı. Tüzüçüler: K. Cusayev, A. Mokeyev, D. Saparaliyev. C.II. Bişkek: KTMÜ Yay.

Siunnu (1998). Siunnu (Han Kitabınan). Kurastırğan: K. Salğarulı. Almaata: Sanat Yay.

Taşağıl, Ahmet (1991). “550-627 Yılları Arasında Töles Boylarının Coğrafi Dağılımına Bir Bakış”. M.S.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi 1: 234-243.

Taşağıl, Ahmet(1995-1999-2004). Göktürkler. C.I, II, III. Ankara: TTK Yay.

Taşağıl, Ahmet(2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: TTK Yay.

Tışanulı, Ezimhan (1997). “Bayırğı Medeniet Köginen Jark Etken Bir Şuğıla”. Kurastırğan: E. Akkoşkarov. Kazak Tarihınan. Almatı: Jalın Basması. 399-414.

Vın Şın (1997). “Bayırkı Zamandagı Kırgızdar”. Kırgızdar. C.IV. Bişkek: Soros Fondu Yay. 146-152.

Wells, Calvin (1984). Sosyal Antropoloji Açısından İnsan ve Dünyası. Çev. B. Güvenç. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Wang Yen Te (1989). Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. Çev. Ö. İzgi. Ankara: TTK Yay.

Yen Şinmen (1998). Kadimki Uygurlar. Şincan: Şincan Halk Neşriyatı.

Yenşen, Liu (1990). Budda İli Udun. Şincan: Şincan Halk Neşriyatı.

Yuan Şi (2006). Kazakstan Tarihı Turalı Kıtay Derektemeleri. C.V. Almaata: Dayk Pres Yay.

Yudin, Veniamin P. (1965). “O Rodoplemennom Sostave Mogulov Mogulistana i Mogulii i İh Etniçeskih Svyazyah s Kazahskim i Durugimi Sosednimi Narodami”. İAN KazSSR SON. Vıp III. 52-65.

Zişao, Liu (1987). Uygur Tarihi. Muharriri: Anvar Baytur. C. I/1. Şincan: Milletler Neşriyatı.