VARLIK VE MEŞRUİYET KAYNAĞI OLARAK DİN VE İNANCIN DEVLET VE TOPLUM İÇİNDEKİ YERİ: OSMANLI DEVLETİ ÖRNEĞİ

Öz İnsan topluluklarını idare etmek üzere teşkil edilmiş olan idari ve siyasi yapılar, hitap ettikleri topluluğun maddi ve manevi değerlerini dikkate almak ve buna göre politikalar üretmek durumunda olmuşlardır. Toplumun inançları, gelenekleri, sosyal ve ekonomik yaşam tarzları, onları idare eden zümrenin kendi selametleri açısından önemsedikleri alanlar olmuş ve yöneticiler bu olgulara uygun idare ve söylem geliştirmişlerdir. Altı yüz yılı aşkın bir süre boyunca geniş topraklara hükmeden Osmanlı Devleti de bu realiteyi görmüş, halkın beklentilerini karşılamak üzere o halkın değerlerini ve yaşam biçimlerini dikkate almış ve meşruiyeti sağlama amacına uygun bir söylem ve icraat geliĢtirmiĢtir. Osmanlı hanedanı ve halkı Türk ve Müslüman olduğu için de Osmanlı idarecileri ve devlet adamları, Türk ve Ġslam meĢruiyet kaynaklarını kullanmaya yönelmiĢlerdi. Bu kaynaklardan en etkili olanı, döneminin yaĢam ve düĢünce anlayıĢı itibariyle din olmuĢtu. Dolayısıyla Osmanlı idarecileri, devletin bekasını sağlamak ve topluma düzen vermek amacıyla dini kavramları, fikirleri, ritüelleri ve kurumları çokça kullanmıĢ ve bu öğeleri siyasetin, bürokrasinin ve toplumu ilgilendiren çeĢitli sosyal ve ekonomik yapıların içine yerleĢtirmiĢlerdi. Dini değerlerin devlet ve siyaset üzerindeki tesirlerini ortaya koymayı hedefleyen bu makalede Osmanlı Devleti’nin siyasi, idari, ekonomik ve sosyal alanlarda kullandığı değerler anlatılmakta; toplumun içinde zamanla geliĢen ve olgunlaĢan, devlet ile toplum arasındaki iliĢkilere yansıyan dini unsurlardan örnekler verilmiĢ ve bu örnekler değerlendirilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, MeĢruiyet, Din, Ġslam

PDF

___

AKÇA, Gürsoy - YUNUS İnce, (2015), Klasik Osmanlı Çağında Tarih Meşruiyet ve Rüya, Palet, Konya.
AKYILDIZ, Ali, (1993), Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856), Eren, İstanbul.
AVŞAR, B. Zakir, (2012), “Biat’tan Yemin’e… Kamusal Sorumluluk Üstlenenlerin Ve Temsilcilerinin And İçmesi”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, I, 10: 15- 61.
BAŞ, Eyüp, (2011), “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Din Kültürü ve Hayatı (Tarih Yazarı Neşrî’nin Anlatılarına Göre)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, LII, 2: 55-84.
BAYRAM, Selahattin (2012), “Osmanlı Devleti'nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21: 81-115.
BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), A.M (Sadaret Müteferrik), 1/65.
BOA, A.MKT.UM (Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayât), 10/5, 5 Mart 1850-20 Rebiülâhir 1266; A.MKT.UM, 12/78, 14 Nisan 1850-Gurre-i Cemaziyelâhir 1266; A.MKT.UM, 13/5, 18 Nisan 1850-5 Cemaziyelâhir 1266.
BOA, C.DH (Cevdet Dâhiliye), 64/3193.
CİDE, Ömer (2015), “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Meşruiyet Sorunu ve İlk Kaynaklara Yansıması”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II 2: 105-126.
DAVİSON, Roderic H., (1963), Reform In The Ottoman Empire 1856-1876, Princetons University Press, Princeton New Jersey.
DEMİR, Hande Seher, (2013), “Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Din-Devlet İlişkilerinin Laiklik, Sekülerizm, Teokrasi ve Din Devleti Sistemleri Kapsamında İncelenmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 3: 269-288. Düstur, Tertip I, Cilt I, 1289: 4-7.
ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
FİNDLEY, Carter V., (1980), Bureaucratic Reform In The Ottoman Empire The Sublime Porte 1789-1922, Princeton University, Princeton New Jersey.
GÖRDÜK, Yunus Emre (2015), “Aksâmu’l-Kur’ân’da “Muksem Bih” ve “Muksem Aleyh” İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43: 174-212.
GÜNEŞ, Mehmet (2014), Osmanlı Döneminde Muhtarlık ve İhtiyar Meclisi (1829- 1871), Kitabevi, İstanbul.
HALICI, Şaduman (2017), “İstanbul Hükümeti’nin Milli Mücadeleye Karşı Yeni Bir Takdiği: Sadakatnameler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 40: 625-642.
HEPER, Metin (2015), Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğubatı, Ankara.
İNALCIK, Halil (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Yapı Kredi, İstanbul.
İPŞİRLİ, Mehmet (1993), “Cuma Selamlığı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VIII, İstanbul: 90-92.
İPŞİRLİ, Mehmet (1994), “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I, (Ed. Ekmelettin İhsanoğlu), IRCICA, İstanbul.
KARAL, Enver Ziya, (2011), Osmanlı Tarihi Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
KELEŞ, Erdoğan (2005), “Tanzimat Dönemi’nde Rüşvetin Önlenmesi İçin Yapılan Düzenlemeler (1839-1858)”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIV, 38: 259-280.
KIRCA, Umut Deniz, (2010), The Furious Dogs of Hell”: Rebellion, Janissaries And Religion In Sultanic Legitimisation In The Ottoman Empire, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., (1994), Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Kubbealtı, İstanbul.
OKTAY, Tarkan, (2013), “Osmanlı Devleti’nde Merkezi Yönetim Belediye İlişkileri Ve Kullanılan Meşruiyet Kavramları: İehremaneti Örneği”, 5. Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu Merkezi Yönetim Yerel Yönetim İlişkileri: Özerklik, Türkiye Belediyeler Birliği, 21-23 Kasım 2011, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara: 431-451.
OKUMUŞ, Ejder (1999), Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi Din-Devlet İlişkisi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
ÖZTÜRK, Nazif, (1999), “Sosyal Siyaset Açısından Osmanlı Dönemi Vakıfları”, Osmanlı, V, Yeni Türkiye, Ankara: 34-43.
ÖZTÜRK, Nermin, (2002), “İlahi Dinlerde Yemin, Keffaret ve Kurban”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII, 13: 167-192.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
SARIYILDIZ, Gülden, (2002), “Tanzimat ve Osmanlı Bürokrasisinde Yemin Müessesesi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, I: 251-268.
SELVİ, Dilaver, (2016), “Fütüvvet ve Ahilik Teşkilatlarının Ahlaki İlkelerinin Oluşmasında Tasavvufun Öncülüğü”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, II, I: 1-37.
ŞEMSEDDİN SAMİ, (2006), Kâmus-ı Türki, Çağrı, İstanbul.
TANÖR, Bülent, (2015), Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi, İstanbul.
YANATMA, Servet (2007), The Deaths And Funeral Ceremonıes Of Ottoman Sultans (From Sultan Mahmud II To Sultan Mehmed VI Vahideddin), Institute for Graduate Studies in the Social Sciences, Degree of Master of Arts in History, Bogaziçi University, İstanbul.
YARCI, Güler (2013), “Osmanlı’da Yemin ve Tahlif”, Acta Turcica, Yıl V, II: 1-41.
YERLİKAYA, İlhan (1999), “Tanzimattan Önce Osmanlı Devleti’nde Belediye
Hizmetleri”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye, Ankara: 130-144.