BİR ARKETİP OLARAK YILAN

Öz Carl Gustav Jung tarafından geliĢtirilen arketip kavramı bilim insanları tarafından günümüzde özellikle halk anlatılarının kahramanlarının çözümlenmesi sırasında kullanılmaktadır. Ġlk örnek anlamına gelen arketip sözcüğü ilksel imge ve prototip gibi sözcüklerle de karĢılanmaktadır. Ortak bilinç dıĢı tarafından üretilen arketipler insanlığın on binlerce yıllık tecrübesi sonucu ortaya çıkmıĢlardır. Bu yönleriyle insanlığa ait tipik deneyimlere verilen tepkiler bağlamında düĢünülebilecek olan arketipler mekân, zaman ve kültür ayırmaksızın tüm insanlık için ortak özellikler göstermektedir. Gündelik hayatta simge Ģeklinde karĢılaĢılan arketipler insanoğlunun özellikle anlamlandırmakta zorlandıkları varlıkları sembolize etmektedir. Fantastik özellikler gösteren arketipler mitoloji ve dinle de yakın iliĢki içerisinde olup mitik ve dinî metinlerde de arketiplere çokça rastlanmaktadır. Arketipler arasında sıkça karĢılaĢılan hayvan simgelerinden biri de tüm dünyada Ģifa ve ölümsüzlükle iliĢkilendirilen yılandır. Yılan, kabuğunu değiĢtirip yaĢamını sürdürebildiği için insanlar arasında ölümsüz olarak kabul edilmiĢtir. Yine ölüler mekânı olan yer altında da yaĢayabiliyor oluĢu nedeniyle yılan, insanlar tarafından hep olağanüstü olarak kabul edilmiĢtir. Bu çalıĢmada genelde dünya, özelde de Türk insanı için büyük önem arz eden yılanın arketipsel bağlamda çözümlemesi gerçekleĢtirilerek bir arketip olarak kabul edilip edilemeyeceği değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Jung, arketip, ilk imge/ilksel imge, yılan

PDF

___

ALEKSEYEV, Nikolay Alekseyeviç, (2013), Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, (Çeviren: M. Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
ANOHİN, Andrey Viktoroviç, (2006), Altay Şamanlığına Ait Materyaller, (Çeviren: Z. Karadavut- J. Meyermanova), Konya: Kömen Yayınları.
ARMUTAK, Altan, (2004), “Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi: II. Sürüngenler, Balıklar, ve Mitolojik Hayvanlar”, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, XXX, 2: 143-157.
AYBERK, A. Erhan, (2014), Marka Kişiliği Çerçevesinde Arketip Yaklaşımı Yoluyla Reklamlarda Hikâye Anlatımı, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
BAPAEVA, Janyl Myrza, (2013), Tuva Şamanizmi, Konya: Kömen Yayınları.
BAŞAR, Zeki, (1978), Halk Hekimliğinde ve Tıp Tarihinde Yılan, Ankara: Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Yayınları, Kalite Matbaası.
BAŞTÜRK, Faruk, (2009), Marka Kişilik Kuramında Arketip Yaklaşımı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar, (2010), Tıp Tarihi, İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği.
BAYAT, Fuzuli, (2010), Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ankara: Ötüken Neşriyat.
BEYDİLİ, Celal, (2015), Türk Mitolojisi (Ansiklopedik Sözlük), Ankara: Yurt KitapYayın.
CAMPBELL, Joseph, (2013), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (Çeviren: S. Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ÇALIŞKAN, S., (1998), “Literary Representations of the Snake Woman Motif: A Comparative Analysis", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XV, 2:91-103.
ÇIBLAK, Nilgün, (2007), “Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XVI, 1: 185-196.
DEMİR, Müge, (2016), “Şamanizm‟de Hastalık Kavramı ve Tedavi Yaklaşımları”, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, VI, 1: 19-24.
ELİADE, Mircea, (1999), Şamanizm, (Çeviren: İ. Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
ELİADE, Mircea, (2009), Dinler Tarihine Giriş, (Çeviren: L. Arslan), Ankara, İmge Kitabevi.
FERBER, M., (1999), "Serpent", A Dictionary of Literary Symbols. Cambridge: Cambridge University Press, s. 185-190.
FORDHAM, Frieda, (2015), Jung Psikolojisinin Ana Hatları, (Çeviren: A. Yalçıner), İstanbul: Say Yayınları.
GÜLEGÜL, Gülşah, (2012), Türk Folklorunda Yılan, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
HALL, Calvin S.-Nordby, Vernon J., (2016), Jung Psikolojisinin Ana Çizgileri. (Çeviren: E. Gürol), İstanbul: Cem Yayınevi.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, (1975), İnanç Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, (1993), Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, (1994), İslâm İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
HOELLER, Stephan A., (2004), Bilinmeyen Jung. (Çeviren: S. Soner), Ege Meta Yayınları.
İBN FAZLAN, (2016), Seyahatnâme, (Çeviren: R. İeşen), İstanbul: Bedir Yayınevi.
İÇÖZ, Fulya, (2008), Masalda Cadı: “Ötekinin” Arketipi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
İNAN, Abdülkadir, (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
JUNG, Carl Gustav, (2016a), Analitik Psikoloji Sözlüğü, (Çeviren: N. Nirven), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
JUNG, Carl Gustav, (2016b), Analitik Psikoloji Üzerine İki Deneme, (Çeviren: İ. H. Yılmaz), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
JUNG, Carl Gustav, (2017), Dört Arketip, (Çeviren: Z. Aksu Yılmazer), İstanbul: Metis Yayınları.
JUNG, Carl Gustav, (2018), Anılar, Düşler, Düşünceler. (Yayına Hazırlayan: A. Jaffe), (Çeviren: İ. Kantemir), İstanbul: Can Sanat Yayınları.
KALAFAT, Yaşar- MAKAS, Zeynelabidin, (t.y.). Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları Azerbaycan-Doğuanadolu, Samsun: Eser Matbaacılık.
KARADAVUT, Zekeriya, (2010), “Kırgız Masallarında Mitolojik Unsurlar”, Millî Folklor, 85: 71-80.
KARAKAŞ, Rezan, (2013) “Siirt Efsane ve Halk İnanışlarında Yılan Miti”. Folklor/Edebiyat, XIX, 73: 49-62.
KUTMAN, Hatice Nilay, (2006), Televizyon Reklamlarında Kullanılan Arketipler ve Otomobil Reklamlarındaki Uygulamaları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, İstanbul.
MAHMUD, Kaşgarlı, (2013), Divanü Lûgat-it Türk I-II-III-IV, (Çeviren: B. Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MANT, Sevda, (1998), Halk Sanatında "Şahmaran", Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
ÖRNEK, Sedat Veyis, (2014), İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Ankara: BilgeSu.
PERRİN, Michel, (2015), Şamanizm, (Çeviren: B. Arıbaş), İstanbul: İletişim Yayınları.
POTAPOV, Leonid Pavloviç, (2012), Altay Şamanizmi, (Çeviren: M. Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
SAVAŞ, Sezgin, (2016), Arketipsel İmgelerin İkna Boyutu ve Türk Reklamlarında Görülme Sıklığı Üzerine Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
STEVENS, Anthony, (1999), Jung, (Çeviren: A. Çayır) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
ŞENER, Gül, (2015), Tv Reklamlarındaki Arketipsel Karakterler Üzerine Bir Model Testi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
UĞURLU, Seyit Battal, (2008), “Çağdaş Türk Edebiyatında İahmeran İmgesi: Arketipsel Bir Yaklaşım”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül 2007, Bildiriler: Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri, (Yayına Hazırlayan: Z. Dilek ve diğerleri), IV, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1691-1718.
YEŞİL ŞAHİN, Sinem, (2015), “Tomris Uyar‟ın „İahmeran Hikâyesi‟ Adlı Öyküsüne Metinlerarası Bir Yaklaşım”, Millî Folklor, 106: 47-57.
YEŞİL, Yılmaz, (2014), Türk Dünyasında Geçiş Dönemi Ritüelleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
YEŞİL, Yılmaz, (2015), Türk Sözlü Anlatılarında Şekil Değiştirme, Ankara: KalemKitap Yayınları.
YILAR, Ömer, (2016), Şahmaran (Metinlerarası Çözümlemeler), Ankara: Pegem Akademi.
YILDIRAN, Neşe, (2001), “Yakın Doğu Sembolizminde Akrep, Yılan: Akrep-Adam ve İahmeran”, Folklor/Edebiyat, VII, 27: 5-22.
YILDIRIM, Seyfullah, (2012), Kazak Türk Folklorunda Epik Anlatmalar, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
YÖNDEMLİ, Fuat, (2006), Hayat Ağacı Ejder Yılan, Konya: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
YUSUF Has Hâcib, (1998), Kutadgu Bilig-II, (Çeviren: R. R. Arat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.