RİSKİN İNŞASI VE SOSYAL KONTROLÜN TIBBİLEŞTİRİLMESİ BAĞLAMINDA DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU: HÜRRİYET GAZETESİ ÖRNEĞİ

Öz Toplumsal normlara uyum; sapmanın kontrolü, yani sosyal kontrol mekanizmaları çerçevesinde gerçekleşmektedir. Günümüzde bu mekanizmanın temel kaynaklarından biri tıp alanı ve tıp bilgisi haline gelmiştir. Sosyal kontrolün tıbbileştirilmesi kapsamında tıbbileştirilen alanlardan biri Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğudur (DEHB). Sağlık alanında uzman kişiler dışındaki bireyler, farklı kanallar aracılığıyla tıbbi bilgiye erişmekte ve bu bilginin üretim süreçlerine müdahil olmaktadır. Bu bilginin yeniden üretildiği alanlardan biri medyadır. Bu çerçevede çalışma kapsamında, 1997-2020 yılları arasında Hürriyet Gazetesinin internet sayfasında yer alan 135 DEHB haberi analiz edilmiştir. Başlıklar, yayın yılı ve haber kaynağı temelinde gerçekleştirilen nicel analizde SPSS 25 programı; haber içerikleri ve içerik frekansları temelinde gerçekleştirilen nitel ve nicel analizde ise MAXQDA 20 programı kullanılmıştır. DEHB haberi sayısı, en fazla haberin yayınlandığı 2013 yılına kadar artış, sonrasında düşüş eğilimi göstermiştir. Kaynak kullanımı açısından, haberlerin büyük çoğunluğu (%75,6) Türkiye, dış kaynakların büyük çoğunluğu (%88,2) ise ABD kaynaklıdır. Haber başlığı ve genel içerikler temelinde değerlendirildiğinde en fazla görülen kategori, DEHB’ye ve onun yaratabileceği tehlikelere dikkat çeken ‘tehlike / uyarı / hastalık’ kategorisidir. Haber içeriklerinde DEHB, daha çok biyomedikal bir perspektiften ele alınmaktadır. İçerik kategorilerinde en fazla tekrarlanan kategorinin ‘risk’ olduğu görülmektedir. Risk Toplumu kuramı bağlamında değerlendirildiğinde, bir hastalığın ‘öngörülebilir’ sonuçlarının öne çıkarılması kapsamında, riskin inşası söz konusu olmaktadır. Haber içeriklerinde yer alan, hastalık konusunda bireylerin, ailelerin suçlanmamasının gerekliliğine ilişkin ifadeler çerçevesinde ortaya çıkan, ‘hastalığın onaylanması’ kategorisi ile birlikte değerlendirildiğinde, risk inşasının, sosyal kontrol mekanizmasının bir parçası olduğu görülmektedir. Haberler aracılığıyla DEHB olan kişileri bekleyen riskler tanımlanmakta, kişinin kendi durumundan dolayı suçlu olmadığı, teşhisi ve tedaviyi yani ‘hasta rolünü’ kabul etmesinin zararın engellenmesi yolunda gerekli olduğu ortaya konmaktadır. Bu çerçevede sosyal kontrol tıbbileştirilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

DEHB, Risk Toplumu, Sapmanın Tıbbileştirilmesi, Sosyal Kontrol

PDF

___

ABEYSİNGHE, Sudeepa ve White, Kevin (2010). "Framing disease: The avian influenza pandemic in Australia". Health Sociology Review, 19(3): 369–381. https://doi.org/10.5172/hesr.2010.19.3.369
AKALTUN, İsmail, ve Ayaydın, Hamza (2019). "Çocuk Psikiyatrisi Polikliniğine Çeşitli Nedenlerle Başvurmuş, Akıllı Telefon Bağımlılığı Olan Ergenlerin Aldığı Psikiyatrik Tanılar". Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 16(2): 193–196. https://doi.org/10.35440/hutfd.512504
AKGÜN, Nihal Melisa, Tufan, A. Evren, Yurteri, Nihal, ve Erdoğan, Ayten (2011). "Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Genetik Boyutu". Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(1): 15–48.
ATALAY, Selin (2020). "Tıbbileştirme ve farmasötikalizasyon bağlamında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Türkiye’de Web 2.0 içerikleri üzerinden bir değerlendirme". Içinde Medenı̇yet bağlaminda sosyolojı̇k çalişmalar (ss. 84–114). Ankara: İKSAD Yyayınevi.
ATILGAN, Semra (1992). "Türk Basınında Finans Problemleri". Marmara İletişim Dergisi, (1): 317–346.
AYDOĞAN, Derya (2013). "Türkiye’de dijital gazetecilik: Habertürk ve Hürriyet gazeteleri örneği". The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 3(3): 26–40.
BACHMANN, Christian J., Wijlaars, Linda P., Kalverdijk, Luuk J., Burcu, Mehmet, Glaeske, Gerd, Schuiling-Veninga, Catharina C. M., ... Zito, Julie M. (2017). "Trends in ADHD medication use in children and adolescents in five western countries, 2005– 2012". European Neuropsychopharmacology, 27(5): 484–493. https://doi.org/10.1016/j.euroneuro.2017.03.002
BALLARD, Karen, ve Elston, Mary Ann (2005). "Medicalisation: A Multi-dimensional Concept". Social Theory and Health, 3(3): 228–241. https://doi.org/10.1057/palgrave.sth.8700053
BARKER, Kristin K. (2010). "The Social Construction of Illness, Medicalization and Contested Illness". Içinde C. E. Bird, P. Conrad, A. M. Fremont, ve S. Timmermans (Ed.), Handbook of Medical Sociology, Sixth Edition (ss. 147–162). Nashville: Vanderbilt University Press.
BEAU-Lejdstrom, Raphaelle, Douglas, Ian, Evans, Stephen J. W., ve Smeeth, Liam (2016). "Latest trends in ADHD drug prescribing patterns in children in the UK: Prevalence, incidence and persistence". BMJ Open, 6(6): 1–8. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2015-010508
BECK, Ulrich (2011). Risk Toplumu, Başka Bir Modernliğe Doğru. İstanbul: İthaki Yayınları.
BELL, Susan E., ve Figert, Anne E. (2012). "Medicalization and pharmaceuticalization at the intersections: Looking backward, sideways and forward". Social Science and Medicine, 75(5): 775–783. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2012.04.002
BENDELOW, Gillian (2010)." Emotional Health : Challenging Biomedicine or Increasing Health Surveillance ?" Critical Public Health, 20(4): 465–474. https://doi.org/10.1080/09581596.2010.518382
BİEDERMAN, Joseph, Faraone, Stephen V., Weber, Wendy, Russell, Ronald L., Rater, Michael, ve Park, Kenneth S. (1997). "Correspondence between DSM-III-R and DSM- IV attention- deficit/hyperactivity disorder". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36(12): 1682–1687. https://doi.org/10.1097/00004583- 199712000-00016
BİRRER, Richard B., ve Tokuda, Yasuharu (2017). "Medicalization: A historical perspective". Journal of General and Family Medicine, 18(2): 48–51. https://doi.org/10.1002/jgf2.22
BUSFİELD, Joan (2006). "Pills, power, people: Sociological understandings of the pharmaceutical industry". Sociology, 40(2): 297–314. https://doi.org/10.1177/0038038506062034
BUSFİELD, Joan (2017). "The concept of medicalisation reassessed". Sociology of Health and Illness, 39(5): 759–774. https://doi.org/10.1111/1467-9566.12538
CLARKE, Juanne N. (2011). "Magazine portrayal of attention deficit/hyperactivity disorder (ADD/ADHD): A post-modern epidemic in a post-trust society". Health, Risk and Society, 13(7–8): 621–636. https://doi.org/10.1080/13698575.2011.624178
CONRAD, Peter (1975). "The Discovery of Hyperkinesis : Notes on the Medicalization of Deviant Behavior". Social Problems, 23(1): 12–21.
CONRAD, Peter (1979). "Types of medical social control". Sociology of Health & Illness, 1(1): 1–11. https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep11006751
CONRAD, Peter (1992). "Medicalization and Social Control". Annual Review of Sociology 18: 209–232.
CONRAD, Peter (2007). The Medicalization of Society: On The Transformation of Human Conditions Into Treateable Disorders. Baltimore: The John Hopkins University Press.
CONRAD, Peter, & Bergey, Meredith R. (2014). "Social Science & Medicine The impending globalization of ADHD : Notes on the expansion and growth of a medicalized disorder". Social Science & Medicine, 122: 31–43. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2014.10.019
CONRAD, Peter, ve Potter, Deborah (2000). "From Hyperactive Children to ADHD Adults : Observations on the Expansion of Medical Categories". Social Problems, 47(4): 559–582.
COŞKUN, Furkan, Tamam, Lut, ve Demirkol, Mehmet Emin (2020). "Erişkin Tip Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nda Kronotip ve Klinik Özellikler". Dicle Tıp Dergisi, 7: 312–323. https://doi.org/10.5798/dicletip.755717
DARROW, William W. (2015). "The Decline and Disorganization of Public Health in the United States: Social Implications". The International Journal of Social Quality, 5(2): 29–45.
DAVİS, Joseph E. (2010). "Medicalization, Social Control, and the Relief of Suffering". Içinde W. A. Cockerham (Ed.), The New Blackwell Companion to Medical Sociology (ss. 211–241). Singapore: Blackwell Publishing.
DEAN, Mitchell (1999). "Risk, calculable and incalculable". Içinde D. Lupton (Ed.), Risk and Sociocultural Theory, new directions and perspectives (ss. 131–159). New York: Cambridge University Press.
DİNGWALL, Robert (2008). "Peter Conrad , The Medicalization of Society : On the Transformation of Human Conditions into Treatable Disorders". Society, 45(4): 382– 384. https://doi.org/10.1007/s12115-008-9100-x
DOLGİN, Janet L. (2005). "The Evolution of the “ Patient ”: Shifts in Attitudes About Consent , Genetic Information , and Commercialization in Health Care." Hofstra Law Review, 34(1): 137–183.
Dördüncü Kuvvet Medya. (y.y.). Tarihinde 23 Kasım 2019, adresinden erişildi http://www.dorduncukuvvetmedya.com
Ekberg, Merryn (2007). "The parameters of the risk society: A review and exploration". Current Sociology, 55(3): 343–366. https://doi.org/10.1177/0011392107076080
En popüler haber siteleri belirlendi. (2008). Tarihinde 25 Aralık 2020, adresinden erişildi https://www.haber7.com/medya/haber/342762-en-populer-haber-siteleri-belirlendi
Ercan, Eyüp Sabri, Bilaç, Öznur, Uysal Özaslan, Taciser, ve Rohde, Luis Augusto (2015). "Is the prevalence of ADHD in Turkish elementary school children really high?" Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 50(7): 1145–1152. https://doi.org/10.1007/s00127-015-1071-9
ERŞAN, Erdal E., Doǧan, Orhan, Doǧan, Selma ve Sümer, Haldun (2004). "The distribution of symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder and oppositional defiant disorder in school age children in Turkey". European Child and Adolescent Psychiatry, 13(6): 354–361. https://doi.org/10.1007/s00787-004-0410-2
ERSOY, Ruhi (2014). "Modernizm- Postmodernizm Bağlamında Geleneksel Tıp Uygulamalarının Güncelliği Üzerine Bir Değerlendirme". Millifolklor, 26(101): 182–192.
EWALD, François (1991). "Insurance and Risk". Içinde G. Burchell, C. Gordon, ve P. Miller (Ed.), The Foucault Effect: Governmentality Studies (ss. 197–210). Chicago: The University of Chicago Press.
FOX, Nick (1999). "Postmodern Reflections on “Risk”, “Hazards” and Life Choices". Içinde D. Lupton (Ed.), Risk and sociocultural theory: new directions and perspectives (ss. 12–33). New York: Cambridge University Press.
FUREDİ, Frank (2006). "The End of Professional Dominance". Society, 43(6): 14–18. https://doi.org/10.1007/BF02698479
FUREDİ, Frank (2007). Culture of Fear Revisited: Risk-taking and the Morality of Low Expectation. New York: Continuum.
Gazete Tirajları. (y.y.). 23 Kasım 2019 tarihinde http://gazetetirajlari.com/HaftalikTirajlar.aspx adresinden erişildi.
GERHARDT, Chloe (1995). "Critisizms of biomedicine". Içinde G. Moon ve R. Gillespie (Ed.), Society and Health: An Introduction To Social Science For Health Professionals (ss. 78–91). London, New York: Routledge.
GİDDENS, Anthony (2018). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Gillespie, Rosemary, ve Gerhardt, Chloe (2005). "Social dimensions of sickness and disability". Içinde G. Moon ve R. Gillespie (Ed.), Society and Health: An Introduction to Social Science for Health Professionals (ss. 77–93). Taylor & Francis e-Library.
GUL, Neyir, Tiryaki, Ahmet Cengel Kultur, S. Ebru, Topbas, Murat, ve Ak, İsmail (2010). "Prevalence of attention deficit hyperactivity disorder and comorbid disruptive behavior disorders among school age children in Trabzon". Klinik Psikofarmakoloji Bulteni, 20(1): 50–56. https://doi.org/10.1080/10177833.2010.11790634
GÜR, E. Gültüvin (2010). "Dezenformasyona Uğratılan Bir Sosyal Hak Olarak Sağlik". Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, 299–315. 20.05.2019 tarihinde http://www.sosyalhaklar.net/2010/bildiri/gur.pdf adresinden erişildi.
HAFFERTY, Frederic W. (2006). "Medicalization Reconsidered". Society, 43(6): 41–46. https://doi.org/10.1007/BF02698484
HAMEDANİ, Ashkan Behesti (2020). "Overdiagnosis of ADHD and the role of emotion dysregulation in adulthood". Philipps-University Marburg psikoloji bölümü yayınlanmamış doktora tezi. Marburg
HİNSHAW, Stephen P., ve Scheffler, Richard M. (2014). The ADHD Explosion: Myths, Medication, Money and Today’s Push for Performance. Oxford, New York: Oxford University Press.
HİRSCHİ, Travis (1969). "Key idea: Hirschi’s social bond/social control theory". Içinde Pratt, T. C., Gau, J. M., ve Franklin, T. W (Ed.) Key Ideas in Criminology and Criminal Justice,(ss. 55–69). London: Sage Publications.
HORTON-Salway, Mary (2011). "Repertoires of ADHD in UK newspaper media". Health, 15(5): 533–549. https://doi.org/10.1177/1363459310389626
HSİEH, Hsiu F., ve Shannon, Sarah E. (2005). "Three approaches to qualitative content analysis". Qualitative Health Research, 15(9): 1277–1288. https://doi.org/10.1177/1049732305276687
IQVIA Institute for Human Data Science. (2019). The Global Use of Medicine in 2019 and Outlook to 2023. IQVIA Institute for Human Data Science, (Ocak), 15.05.2019 Tarihinde https://www.iqvia.com/-/media/iqvia/pdfs/institute-reports/the-global-use-of- medicine-in-2019-and-outlook-to- 2023.pdf?_=1572797697886%0Ahttps://www.iqvia.com/institute/reports/the-global- use-of-medicine-in-2019-and-outlook-to-2023 adresinden erişildi
KARABEKİROĞLU, Koray, Cakin-Memik, Nursu, Ozcan-Ozel, Özlem, Toros, Fevziye, Öztop, Didem, Özbaran, Burcu, ... Kemal Yaman, Ali (2009). "DEHB ve Otizm ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Damgalama: Sınıf Öğretmenleri ve Anababalarla Çok Merkezli Bir Çalışma". Klinik Psikiyatri, 12: 79–89.
KATA, Anna (2012). "Anti-vaccine activists , Web 2 . 0 , and the postmodern paradigm – An overview of tactics and tropes used online by the anti-vaccination movement". Vaccine, 30(25): 3778–3789. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2011.11.112
KURTDAŞ, M. Çağlar (2016). “Sağlıklı Yaşam!” Sloganı Etrafında Şekillenen Yeni Tüketim Biçimleri". Sosyolojik Düşün, 1(1): 1–10.
LOWENBERG, June S., ve Davis, Fred (1994). "Beyond medicalisation demedicalisation: the case of holistic health". Sociology of Health & Illness, 16(5): 579–599. https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep11348024
LUHMANN, Niklas (1993). Risk: a sociological theory. Berlin & New York: Walter de Gruyter.
MATURO, Antonio (2012). "Medicalization: Current concept and future directions in a Bionic Society". Mens Sana Monographs, 10(1): 122–133. https://doi.org/10.4103/0973-1229.91587
MEİER, Robert F. (1982). "Perspectives on the Concept of Social Control". Annual Review of Sociology, 8: 35–55.
MOGHADDAM, Alireza (2006). "Coding issues in grounded theory". Issues in educational research, 16(1): 52–66.
MORRALL, Peter (2009). Sociology and Health: An Introduction. Abingdon: Routledge.
MOYNİHAN, Ray, Heath, Iona, ve Henry, David (2002). "Selling sickness: The pharmaceutical industry and disease mongering". British Medical Journal, 324(7342): 886–890. https://doi.org/10.1136/bmj.324.7342.886
NAZLI, Aylin (2005). "Sapmanın Tıpsallaştırılması ve Tıbbın Toplumsal Normaliteyi Sağlama İşlevi". Sosyoloji Dergisi, (14): 115–132.
NEUENDORF, Kimberly A., ve Kumar, Anup (2015). "Emerging trends in content analysis". The International Encyclopedia of Political Communication, 1: 1–10. https://doi.org/10.1002/9781118541555.wbiepc065
NORRİS, Claire, ve Lloyd, Gwynedd (2000). "Parents, professionals and ADHD: What the papers say". European Journal of Special Needs Education, 15(2): 123–137. https://doi.org/10.1080/088562500361565
ÖNER, Özgür, Yilmaz, Esra Ş., Karadağ, Hasan, Vural, Mert, Vural, Elif Hilal, Akbulat, Akif, ... Kerman, Saim (2017). "ADHD Medication Trends in Turkey: 2009-2013". Journal of Attention Disorders, 21(14): 1192–1197. https://doi.org/10.1177/1087054714523129
ORTEGA, Francisco, Barros, Denise, Caliman, Luciana, Itaborahy, Claudia, Junqueira, Livia, ve Ferreira, Claudia Passos (2010). "A ritalina no Brasil: Produções, discursose práticas". Interface: Communication, Health, Education, 14(34): 499–510. https://doi.org/10.1590/s1414-32832010005000003
PABUÇÇİYAN, Arden (2020). Türkiye’nin en çok ziyaret edilen 20 web sitesi. 25 Aralık 2020 tarihinde, https://webrazzi.com/2020/05/12/turkiye-nin-en-cok-ziyaret-edilen-20- web-sitesi/ adresinden erişildi
PARSONS, Talcott (1991). The Social System. London: Routledge.
PİTTS, Jesse R. (1968). "Social Control: The Concept". Içinde D. L. Sills (Ed.), International Encyclopedia of the Social Sciences (C. 14, ss. 381–396). https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1970.tb00691.x
POLANCZYK, Guilherme, Lima, Mauricio Silvia De, Horta, Bernardo Lessa, Biederman, J., ve Rohde, L. A. (2007). "The Worldwide Prevalence of ADHD : A Systematic Review and Metaregression Analysis". American Journal of Psychiatry, 164(4): 942–948. https://doi.org/10.1176/ajp.2007.164.6.942
POLANCZYK, Guilherme V., Willcutt, Erik G., Salum, Giovanni A., Kieling, Christian, ve Rohde, Luis A. (2014). "ADHD prevalence estimates across three decades: An updated systematic review and meta-regression analysis". International Journal of Epidemiology, 43(2): 434–442. https://doi.org/10.1093/ije/dyt261
PONNOU, Sebastien, ve Gonon, François (2017). "How French media have portrayed ADHD to the lay public and to social workers". International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-being, 12: 1-9 https://doi.org/10.1080/17482631.2017.1298244
POSSAMAİ-inesedy, Alphia (2002). "Beck’s Risk Society and Giddens’ Search for Ontological Security: A Comparative Analysis Between the Anthroposophical Society and the Assemblies of God". Australian Religion Studies Review, 15(1): 27–43.
QUAH, Stella R. (2010). "Health and Culture". Içinde W. A. Cockerham (Ed.), The New Blackwell Companion to Medical Sociology (ss. 27–46). Singapore: Blackwell Publishing
RAY, Lindsay, ve Hinnant, Amanda (2009). "Media Representation of Mental Disorders: A Study of ADD and ADHD Coverage in Magazines from 1985 to 2008". Journal of Magazine & New Media Research, 11(1): 1–21.
ROSENBERG, Charles E. (1997). "Introduction, Framing Disease: Illness, Society and History". Içinde C. E. Rosenberg ve J. Golden (Ed.), Framing Disease: Studies in Cultural History (ss. xiii–xxvi). New Jersey: Rutgers University Press.
SCHEFFLER, Richard M., Hinshaw, Stephen P., Modrek, Sepideh, ve Levine, Peter (2007). "The Global Market For ADHD Medications". Health Affairs, 26(2): 450–457. https://doi.org/10.1377/hlthaff.26.2.450
SCHMİTZ, Mark F., Filippone, Prema, ve Edelman, Elaine M. (2003). "Social Representations of Attention Deficit/Hyperactivity Disorder, 1988-1997". Culture and Psychology, 9(4): 383–406. https://doi.org/10.1177/1354067X0394004
SENOL, Vesile, Unalan, Demet, Akca, Raziye Peksen, ve Basturk, Mustafa (2018). "Prevalence of attention-deficit/hyperactivity and other disruptive behaviour disorder symptoms among primary school-age children in Kayseri, Turkey". Journal of International Medical Research, 46(1): 122–134. https://doi.org/10.1177/0300060517712865
SEZGİN, Deniz (2015). "Toplumsal cı̇nsı̇yet perspektı̇fı̇nde sağlik ve tibbı̇leştı̇rme". Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 18(1): 153–186.
SİNGH, Ilina (2004). "Doing their jobs: Mothering with Ritalin in a culture of mother- blame". Social Science and Medicine, 59(6): 1193–1205. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2004.01.011
SİNGH, Ilina, Filipe, Angela M., Bard, Imre, Bergey, Meredith, ve Baker, Lauren (2013). "Globalization and Cognitive Enhancement : Emerging Social and Ethical Challenges for ADHD Clinicians". Curr Psychiatry Rep, 15: 385. https://doi.org/10.1007/s11920- 013-0385-0
SKOUNTİ, Maria, Philalithis, Anastas, ve Galanakis, Emmanouil (2007). "Variations in prevalence of attention deficit hyperactivity disorder worldwide". European Journal of Pediatrics, 166(2): 117–123. https://doi.org/10.1007/s00431-006-0299-5
TİEFER, Leonore (1994). "The Medicalization of Impotence : Normalizing Phallocentrism". Gender & Society, 8(3): 363–377.
ÜNLÜTÜRK Ulutaş, Çağla (2011). Türkiye’de Sağlık Emek Sürecinin Dönüşümü. Ankara: Notabene Yayınları.
UYAN, Zuhal, Gülsen Ceyhun Peker, A., Selda Tekiner, A., ve Ulukol, Betül (2014). "Ergenlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Sıklığının Araştırılması". Konuralp Tıp Dergisi, 6(3): 21–26.
UYSAL- Özaslan, Taciser, ve Bilaç, Oznur (2015). "Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Epidemiyolojisi". Turkiye Klinikleri Child Psychiatry - Special Topics, 1(1): 1– 5.
WATTERS, Ethan (2010). Crazy Like Us: The Globalization of the American Psyche. New York: Free Press.
WİLLİAMS, Simon J., Martin, Paul, ve Gabe, Jonathan (2011). "The pharmaceuticalisation of society? A framework for analysis". Sociology of Health and Illness, 33(5): 710–725. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.2011.01320.x
WRAİTH, Caroline, ve Stephenson, Niamh (2009). "Risk,insurance, preparedness and the disappearance of the population: The case of pandemic influenza". Health Sociology Review, 18(3): 220–233. https://doi.org/10.5172/hesr.2009.18.3.220
ZHANG, Melvyn, Vallabhajosyula, Ranganath, ve Fung, Daniel (2020). "Emotional Bias Modification for Individuals With Attention Deficit Hyperactivity Disorder: Protocol for a Co-Design Study". JMIR Research Protocols, 9(12): e24078. https://doi.org/10.2196/24078
ZOLA, Irving Kenneth (1972). "Medicine As an Institution of Social Control". The Sociological Review, 20(4): 487–504. https://doi.org/10.1111/j.1467- 954X.1972.tb00220.x
ZORLU, Adil, Unlu, Gulsen, Cakaloz, Burcu, Zencir, Mehmet, Buber, Ahmet, ve Isildar, Yetis (2015). "The Prevalence and Comorbidity Rates of ADHD Among School-Age Children in Turkey". Journal of Attention Disorders, 24(9): 1–9. https://doi.org/10.1177/108705471557799i