NURJEKEULI’NIN “EY DÜNYE EY” ROMANI ÖRNEĞİNDE KAZAK YAZI DİLİNE YANSIYAN KONUŞMA DİLİ UNSURLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz Kazakistan 1991’de bağımsızlığını almasına rağmen Kazakça, bir yazı dilinin sahip olması gereken prestije sahip olamamış, bir ülkenin yazı dili olmanın avantajlarını kullanmaktan da hala çok uzaktır. Kazakçanın böyle olmasının temelinde SSCB döneminde Rusçanın Birliğin resmi dili, Kazakçanın ise Kazakların kullandığı ana dil veya bölgesel konuşma dili kabul edilmesi yatar. Bu statü ile Kazakça; eğitim, sanat, kültür, bilim, uluslararası ilişki, devlet içi yazışma gibi alanlarda kullanılmamış, dolayısıyla bu alanlarda oluşması gereken terimler oluşmamıştır. Müstevli durumundaki Rusların hazırladıkları sözlükler, her ne kadar yazı dili sözlüğü gibi gözükse de ağızlardaki bütün kelimeler sözlükte madde başı olarak yer almış, ağızlarda kullanılan mahalli söyleyişler gramer kitaplarına girmiş ve Kazakça eğitim bu malzemelerle yapılmıştır. Bir ortak dil veya yazı dili ile ağızlar arasındaki münasebette ağızlardaki bütün unsurların yazı diline taşınması, yazı dilinin görmesi gereken işlevin önündeki en büyük engeldir. Ayrıca resmi dil ile yazı dili pek çok ülkede aynı olsa da bazı durumlarda resmi dil ile yazı dili birbirinden farklı olabilmektedir. Yazı dili resmi dilin sahip olduğu prestije sahip olmadığı için gelişemez mahalli bir konuşma dili görünümü arz eder. Bu gün Kazakçada hem ağızlardaki kelime kadrosunu yazı dili sözlüğünde hem de ağızlardaki mahalli konuşma özelliklerini okullarda okutulan gramer kitaplarında görmek mümkündür. Dilbilimde yazı dili ile konuşma dili arasındaki ilişkiden bahsederken, konuşma dilinin yazı diline yaklaşmasının ağız özelliklerini kaybetmek; yazı dilinin ağız unsurlarını bünyesine çok fazla almasının yazı dilini standardı olmayan bir ağızlar karışımı haline getireceği belirtilir. Şu anda Kazakça bu durumu bizzat yaşamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

yazı dili, konuşma dili, resmi dil, ağız, ortak konuşma dili

PDF

___

ATMACA, Emine, (2016), “Kazak Türkçesi Ağızlarının Tasnifi Çalışmalarına Bir Bakış”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi TEKE, C. V, S.2, s. 589-625.
AYTBAYULI, Ö., ABDİRAHMANOV, S. vd. (2007), Dialektologiyalık Sözdik. Almatı: Arıs.
BURAN, Ahmet, (2002), “Konuşma Dili yazı Dili İlişkileri ve Derleme Faaliyetleri”, Türkbilig, 2002/4, s. 97-104.
DEMIRCI, Kerim, (2015), “En Az Çaba Yasası ve Kazak Türkçesindeki Yaygın Örnekleri”, Bilig, 2015/72, s. 25-42.
DOĞAN, Oğuz. ve KOÇ, Kenan, (2013), Kazak Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi), 2.Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
DURSUNOĞLU, Halit, (2006), “Türkiye Türkçesinde Konuşma Dili ile Yazı Dili Arasındaki İlişki”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 30, Erzurum, s. 1-21.
ERGİN, Muharrem, (1998), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul. http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z970000151_, О Языках в Республике Казахстан, Закон Республики Казахстан от 11 июля 1997 года No 151.
İMER, Kamile, (1990), Toplum ve Dil, Ankara: Gündoğan Yayınları,
JANPEYİSOV, E., vd. (2002), Qazaq Grammatikası Fonetika, Sözjasam, Morfologiya, Sintaksis, Astana: A.Baytursınulı Atındağı Til Bilimi İnstitutı
KALKAN, Mustafa, (2006), Kırgızlar ve Kazaklar, İstanbul: Selenge Yayınları.
KAPLANKIRAN, İbrahim, (2017), “Kazakistan Cumhuriyetinde Eğitim Sisteminin Tarihi Seyri ve Günümüzdeki Yapısı”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, C. 5, S.1, s. 31-47.
KARAAĞAÇ, Günay, (2018), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara:TDK Yayınları,
KINACI, Cemile, (2010), “Sovyetlerden Günümüze Kazakistan’da Kazak Dilinde Eğitim Politikaları”, Turkish Studies, C. 5, S.4, s. 1304-1319.
KOMEKOV, B., (2007), “Kazak Terimi Hakkında” Kazakistan Tarihî Makaleler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 45-53.
KUDERİNOVA, Q., (2005), Birge jane Bölek Jazılatın Sözderdiŋ Orfografiyası, Almatı: A.Baytursınulı Adındaki Til Bilimi Enstitüsü.
MAMANOV, Ibırayım, (2014), Qazaq Til Biliminiŋ Mȁseleleri. Almatı: Abzal-ay.
MIRZABEKOV, Saparxan, (1999), Qazaq Tiliniŋ Dıbıs Jüyesi, Almatı: Sözdik-Slovar Yayınevi.
NURJEKEULI, Beksultan, (2016), Ey, Dünye Ey, Almatı: Jalın.
ORHAN, Salim, (2012), Dil Politikaları, Dil Hakları ve Türkiye’de Uygulamaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ÖZEY, Ramazan, (1997), Dünya Platformunda Türk Dünyası, İstanbul: Eğitim.
PORZIG, Walter, (1986), Dil Denen Mucize, (Çev.Prof.Dr. Vural Ülkü), II. Cilt, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
QALİYEV, F.-NAQISBEKOV, O.-SARIBAYEV, Ş. vd. (2005), Qazaq Tiliniŋ Aymaqtıq Sözdigi, Almatı: Arıs.
ROY, Olivier, (2005), Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul: Metis Yayınları.
SAZAYEVA, Botagöz, (2017), Kazakistan Cumhuriyetinin Dil Politikası, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde.
SHAIKENOVA, Gulshat, (2020), Beksultan Nurjekeulı’nın “Ey, Dünye ey!” Romanı Üzerine Dil ve Üslup Çalışması, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayımlanmamış doktora tezi, Niğde.
SIZDIQOVA, Rabiya ve QOYGELDİYEV, M., (1991), Qadırğali Biy Qosımulı jane Onıŋ Jılnamalar Jinağı. Almatı: Qazaq Üniversitesi.
ŞİRİN USER, Hatice, (2006), Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, 1. Baskı. Ankara: Akçağ.
URAKOVA, Lazzat, (2014), “Geçmişten Günümüze Kazakistan’daki Dille İlgili Yasa Koyuculuğa Genel Bir Bakış”, Türkbilig, 2014/28, s. 97-104.
VALİ, K.-QURMANBAYULI, Ş.-MALBAQOV, M., vd. (2013), Qazak Sözdigi. Kazak Tilinin Birtomdıq Ülken Tüsindirme Sözdigi. Almatı: Däwir Baspası.
YAVUZ, Esra, (2018), Kazak Türkçesinde yan Cümleler (Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Karşılaştırmalı), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum.