BAŞBAKAN CELAL BAYAR’IN ATİNA ZİYARETİ ve TÜRK-ELEN MUNZAM PAKTI’NIN İMZALANMASI (27-30 NİSAN 1938)

Öz Bu makalenin birbirini tamamlayan iki ana teması bulunmaktadır. Birincisi Başbakan Celal Bayar’ın 27-30 Nisan 1938 tarihleri arasındaki Atina ziyareti, ikincisi de bu ziyaret esnasında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan “Türk-Elen Munzam Paktı”. Bu çerçevede giriş kısmında Türk-Yunan ilişkilerinin tarihsel gelişimi ele alınmakta, ardından da çalışmanın ana temaları incelenmektedir. Tespitlerimize göre Atina seyahati, İsmet İnönü’nün istifa etmesi üzerine hükümet kurmakla görevlendirilen Bayar’ın, göreve geldikten sonra gerçekleştirdiği Balkan turnesinin birinci ayağını oluşturmaktaydı. Bulgaristan’ın revizyonist devletlere iyice yakınlaştığı, Balkan Antantı üyesi Yugoslavya’nın da tereddütlü bir süreçten geçtiği günlerde yapılan bu ziyaret, bir yönüyle Yunanistan Başbakanı İoannis Metaksas’ın kısa bir süre önceki Türkiye ziyaretine diplomatik karşılık mahiyetindeydi. Diğer yönüyle de Türkiye’nin Batı sınırını garanti altına almayı ve daha önce imzalanmış olan anlaşmaların teyit edilmesini amaçlamaktaydı. Makalenin temel amacı, hem Türkiye’nin Balkan Antantı’nı ayakta tutma çabalarının II. Dünya Savaşı’nın öncesinde devam ettiğini hem de Türkiye’de yaşanan hükümet değişikliğinin Türk dış politikasında herhangi bir değişime neden olmadığını ortaya koymaktır. Ziyaret esnasında 27 Nisan 1938’de Türk-Elen Munzam Paktı’nın imzalanması ve daha önce imzalanan anlaşmaların da bu metne eklenerek on yıl süreyle yürürlükte kalmasının kararlaştırılması, bu durumun göstergesi olarak değerlendirilebilir. Makalede TBMM tutanaklarından, arşiv belgelerinden, basından ve Türk dış politikasıyla ilgili temel eserlerden yararlanılmıştır. Seyahatin ayrıntılarını somutlaştırabilmek amacıyla da bazı görsel materyallere metinde yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Atatürk Dönemi, Atina Ziyareti, Başbakan Celal Bayar

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri
TBMM Tutanakları
Akşam
Cumhuriyet
Son Telgraf
Ulus AKŞİN, Aptülahat, (1991), Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ARMAOĞLU, Fahir, (2007), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, (1914-1995), C. I-II, İstanbul: Alkım Yayınları.
Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemine Ait 100 Belge) 1923-1938, (1981), C. II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
BARLAS, Dilek, (2000), “Atatürk Dönemi’nde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, (Yay. Haz. Berna Türkdoğan), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, s. 273-281.
BİLGİN, Mustafa Sıtkı, (2004), “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Diplomasisi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XX, S. 60: s. 799-820.
ERDAL, İbrahim, (2011), “Yunanistan Kamuoyunda Balkan Antantı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, S. 50: s. 105-118.
ERDAL, İbrahim, (2018), Mübadele (Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan), İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
ERTAN, Temuçin. Faik ve Çağla Derya TAĞMAT, (2011), “Başbakan İsmet Paşa’nın Atina Günleri (1-7 Ekim 1931)”. I. Uluslararası LAÜ Tarih Kongresi Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk Tarihi Bildiri Kitabı, (Düz. Mehmet Demiryürek vd.), İzmir: Uşşak Tif, s. 265-276.
ERTAN, Temuçin Faik, (2010), “İsmet İnönü’nün Kral VI. George’un Taç Giyme Töreni için İngiltere’ye Gitmesi ve Türk Dış Politikasına Etkileri”, XV. Türk Tarih Kongresi (11-15 Eylül 2006), C. V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 2283-2293.
ERTAN, Temuçin Faik, (2015), “Türk Yunan İlişkilerinin Uzlaşı Döneminde Bir Ütopya: Konfederasyon Düşüncesi”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi Bildirileri Kitabı, C. II, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, s. 1229-1242.
ERTAN, Temuçin Faik, (2017), “Mudanya Mütarekesi’nden Lozan Barış Antlaşması’na”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, (Ed. Temuçin Faik Ertan), Ankara: Siyasal Kitabevi, s. 133-147.
FIRAT, Melek (2001), “Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası 1919-1980, C. I, (Ed. Baskın Oran), İstanbul: İletişim Yayınları
GÖNLÜBOL, Mehmet ve Cem SAR, (1996), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1995), 9. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
GÜREL, Şükrü Sina, (2018). Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri 1881- 1993, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
HATİPOĞLU, Murat, (1997), Yakın Tarihte Türkiye ve Yunanistan 1923-1954, Ankara: Siyasal Kitabevi.
İNÖNÜ, İsmet, (1992), Hatıralar, II. Kitap, Ankara: Bilgi Yayınevi.
KILIÇOĞLI CİHANGİR, Çiğdem, (2013), “Lozan Barış Konferansı’nın İlk Aşaması ve Konferansın Kesintiye Uğradığı Dönemde Yunanistan”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 53: s. 129-154.
KILIÇOĞLU, Çiğdem ve Çağla Derya TAĞMAT, (2011), “Türk Yunan İlişkilerinde Son Dostluk Rüzgârları: Adnan Menderes ve Celal Bayar’ın Atina Ziyaretleri”, Başbakan Adnan Menderes’in Yaşamı ve Siyasal Mücadelesi, (Ed. Talip Kabadayı vd.), Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, s. 155-193.
PALLİS, Alexander Anastasius, (1995), Yunanlıların Anadolu Macerası (1915-1922), (Çev. Orhan Azizoğlu), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
SARIHAN, Zeki, (1996), Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
SMİTH, Michael Llwellyn, (2002), Yunan Düşü, (Çev. Halim İnal), Ankara: Ayraç Yayınları.
SOYSAL, İsmail, (2000), Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları 1920-1945, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TAĞMAT, Çağla Derya, (2015), “Yunan Başvekili İoannis Metaksas’ın Anılarında Türkiye Cumhuriyeti ve Mustafa Kemal Atatürk”, Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 2: s. 147-164.
UZUN, Hakan, (2004), “1919-1950 Yılları Arasında Türkiye-Yunanistan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C. V, S. 2: s. 35-50.
ÜLMAN, Haluk, (1968), “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler (1923-1968) I”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXIII, S. 3: s. 241-273.