KIRIM’IN BAĞIMSIZLIĞINA ADANMIŞ BİR ÖMÜR: OSMAN KARABİBER VE SİYASÎ FAALİYETLERİ

Öz 1552’de Korkunç İvan ile başlayan Rusya’nın Türk topraklarını işgali, sonraki devirlerde hız kesmeden devam etmiştir. Ruslar, Çarlık yönetiminden komünist rejime kadar hâkimiyeti altına aldığı topraklarda zoraki Hristiyanlığa döndürme ve asimilasyon çabaları gibi konularda Türkleri birçok baskıya maruz bırakmış, onların yaşam haklarını neredeyse ellerinden almıştır. Gerek çarlık yönetiminde gerekse imparatorluk yönetiminde Türkler daima baskı altında kaldığı gibi, Sovyetler döneminde de yine aynı durumla karşı karşıya kalmışlardır. Ağır siyaset altında varlığını devam ettirmek isteyen Türkler bu bağlamda birçok zorluk yaşamak zorunda kalmış, ezilmiş ve ses çıkaramaz duruma gelmişti. Sovyetler, en başta Rusya Türklerini kendi taraflarına çekmek için bağımsızlık vaatleri vermiş, Türkler bu durumdan faydalanmak isteyerek çeşitli milli faaliyetlere girişmişti. Fakat çok geçmeden verilen sözlerin hiçbiri yerine getirilmemiş, Rusya Türklerinin, bilhassa Kırım Türklerinin bağımsızlık umutları yok olmuştu. Bu doğrultuda uzun bir süreç boyunca baskı altında kalan Türklerin Rus hakimiyeti altında tutunma çabaları birçok bilimsel araştırmaya konu olmuştur. Makalede bahsi geçen konuya bir örnek olarak Kırım Türkleri ele alınmış ve Sovyetlerin Kırım’ı işgal sürecinde milli bir direnişçi olarak karşımıza çıkan Kırımlı Osman Karabiber’in hayatı incelenerek Rus hâkimiyeti altında biçare bağımsızlık mücadeleleri tespit edilmiştir. Rus hâkimiyeti altında yaşayan bir Türkün gözünden, Rusya’daki mevcut sistem içerisinde Türklerin siyasi durumları değerlendirilerek Osman Karabiber’in mücadele sürecindeki katkıları ve daha sonrasında yaşadıkları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çarlık, Komünizm, Kırım, Rusya Türkleri, Osman Karabiber

PDF

___

21 Ağustos 1993 tarihli, Kırım Adalet Yarbayı A. F. Siplivıy imzalı, 01699 numaralı belge.
ACAR, Kezban. 2008. “1905 Rus Devrimi’nin Genel Bir Değerlendirmesi”, Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi: C. XIII, S. 24, 79-98.
AKİFOĞLU, Vugar. 2017. “Azerbaycan’da Milli Direniş”, (1917-1930), DTCF Dergisi: S. 57.2, 776-795.
AYKOL, Ufuk. 2018. “Kırım Ahalî Cumhuriyeti ve Kırım’da İlk Bolşevik İşgali (1917- 1918)”, Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi: S.19, 75-103.
BOZKURT, Giray Saynur. 2008. 1905- 1907 Yılları Rusya Müslümanlarının Siyasi Kimlik Arayışı, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Cafer Seyidahmet Kırımer’in Günlüğü, 2003. (haz. İsmail Otar, Ömer Özcan), Polatlı Kırım Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği, İsmail Otar Tarih ve Kültür Serisi Nu. 1, Ankara.
DEVLET, Nadir. 2011. İsmail Gaspıralı, İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
DEVLET, Nadir. 2014. Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
EMİRHANOV, Ravil. 2005. “İsmail Gaspıralı ve Tatar Toplumunda Yenileşme, (19. yy. sonu – 20. yy. başı)”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi: C. II, S.3, Ankara, 71- 83.
FİSHER, Alan. 2009. Kırım Tatarları, İstanbul: Selenge Yayınları.
GASPIRALI, İsmail. 2016. Seçilmiş Eserler 2: Fikri Eserleri, (nşr. Yavuz Akpınar), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
GÖZAYDIN, Feyzi Ethem. 1948. Kırım Türklerinin Yerleşme ve Göçmeleri, İstanbul: Vakit Matbaası.
HABLEMİTOĞLU, Necip. 2005. Çarlık Rusyası’nda Türk Kongreleri (1905-1917), İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
HATİF, Osman Kemal. 1998. Gökbayrak Altında Milli Faaliyet, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları.
HAYİT, Baymirza. 2000. Sovyetlerde Türklüğün ve İslam’ın Bazı Meseleleri, : İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
IŞIK, Hasan - Ahmet Doğan. 2017. “Gaspıralı İsmail ve Kırım Ahali Cumhuriyeti”, Türk Tarihine Dair Yazılar II., (edt.: Alparslan Demir, Tuba Kalkan, Eralp Erdoğan), Ankara,: Gece Kitaplığı, 133-149.
KABADAYI, Osman. 2017. “Alihan Bökeyhan ve Kazak Milli Hareketi, “Alaş Orda”, Taldikorgan: Alaş Orda 100. Yıl, Alaş Orda Hareketinin Ulus Tarihindeki Yeri ve Önemi, Konuyla İlgili Bilimsel-Teorik Konferans Bildirileri, 25-31.
KANLIDERE, Ahmet. 2014a. “Kuzey Türklerinde Uyanış ve Reform”, XIX. Yüzyıl Türk Dünyası, Eskişehir.
KANLIDERE, Ahmet. 2014b. “XIX ve XX. Yüzyıllarda Kazan Tatarları”, Türkler, (edit: Hasan Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), C.18, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
KARABİBER, Osman. 1954. Kırımlı Bir Türkün Rusya’daki Maceraları, Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.
KHAN, Hina. 1996. “Russian Expansionism in Central Asiaand the Regions Response”, Pakistan Horizon, vol. 49, no. 2, 33-57.
KILINÇKAYA M. Derviş, Talas Omerbakov, Mirzahan Egamberdiyev. 2019. “Sovyetler Birliği Döneminde Yıldırma Politikasının Bir Unsuru Olarak “Türkçülük” Suçlaması”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi: Yıl 15 Sayı 30, 1-28.
KIRIMER, Cafer Seyidahmet. 1996. Gaspıralı İsmail Bey, İstanbul: Avrasya Bir Vakfı Yayınları.
KIRIMLI, Hakan. 2002. “Kırım”, Diyanet Ansiklopedisi: C. XXV, Ankara, 458-465.
KIRIMLI, Hakan. 2010. Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Hareketler (1905-1916), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KIRIMLI, Hakan. 1996. The Crimean Tatar Nationalist Organization “Conscience”: Factor Police İnvention Authors, Cahiers du Monde Russe, Vol. 37, No. 3, EHESS, 277-290.
KİREÇÇİ, M. Akif, Selim Tezcan. 2015. “Kırım’ın Kısa Tarihi”, Ahmet Yesevi Üniversitesi İnceleme Araştırma Dizisi, Yayın no. 24, Ankara: SFN Yayıncılık.
KURAT, Akdes Nimet. 1987. Rusya Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KÜRKÇÜOĞLU, Erol. 2000. “Rus Emperyalizmi ve Panslavizm”, A.Ü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi: S. 15, Erzurum, 349-354.
LANDAU, Jacop M. 1999. Pantürkizm, (çev. Mesut Akın), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
ORTAYLI, İlber. 1991. Reports and Considerations of Ismail Bey Gasprinskii in Tercüman on Central Asia, Cahiers du monde russe et sovietique, en Asie centrale sovietique, vol 33 no 1, EHHES, 43-46.
ÖZCAN, Kemal. 2005. “II. Dünya Savaşı Sırasında Kırım Türklerinin Almanlarla İlişkisi Meselesi Üzerine”, Karadeniz Araştırmaları: S. 4, 65-78.
ÖZCAN, Kemal. 2010. Kırım Dramı, İstanbul: Babıali Kültür – BKY Yayınevi.
ÖZENBAŞLI, Ahmet. 2004. Çarlık Hakimiyetinde Kırım Faciası, Eskişehir: İsmail Otar Kültür Serisi Yayınları 2.
PİNSON, Mark. 1974. “Russian Policy and the Emigration of the Crimean Tatars”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi: 101-114.
SARIAHMETOĞLU, Nesrin. 2012. Mücadeleye Adanan Hayat: Neriman Nerimanov, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
SAYDAM, Abdullah. 1997. Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
SERTÇELİK, Seyit. 2014. “Rus İmparatorluğunun Avrupa Yakasında Yaşayan Türklerin Demografik Dağılımı ve Çarlık Rusya’sının Yönetim Politikaları”, Türkler, (edit: Hasan Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), C. XVIII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
TAYMAS, Abdullah Battal. 1968. Rus İhtilalinden Hatıralar (1917-1919), İstanbul: Ötüken Yayınevi.
TEKNE, Kamelya. 2020. “Sovyet Kırım’da Veli İbrahim Yılları”, History Studies:, Volume 12, Issue 5, 2651-2672.
TELLAL, Erel. 2001. “Mirsaid Sultan Galiyev”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. LVI, S. 01, 105-133.
TUNCER, Tekir. 2018. “Türkistan Mücadelesinde Milliyetçi Komünist Bir Kazak Aydını: Turar Riskulov”, Türkbilig, S. 35: 63-72.
TÜRKOĞLU, İsmail. 2000. “Alimcan İbrahimov”, Diyanet Ansiklopedisi: C. XXI, İstanbul, 362-363.
VERNADSKY, George. 2019. Rusya Tarihi, (çev. Doğukan Mızrak, Egemen Ç. Mızrak), İstanbul: Selenge Yayınları.
1. Muhittin Akkuş, (74) Hamidiye, Aksaray, 2021.
2. Zeynep Ağan, (84), Hamidiye, Aksaray, 2021.
3. Ahmet Akkuş, (45), Hamidiye, Aksaray, 2021.
4. Yılmaz Çelik, (55), Hamidiye, Aksaray, 2021.
5. Seyhan Çelik, (51), Hamidiye, Aksaray, 2021.
6. Rustem Osmanov, (53), Simferopol, Kırım, 2021.