BÜYÜK MOĞOL ULUSU’NDA HANEDAN DEĞİŞİM SÜRECİ VE SİYASİ ETKİLERİ

Öz Cengiz Han hayatta iken kendisine veliaht olarak gösterilen üçüncü oğlu Ögedey, babasının ölümü ile kağanlık makamına geçmiştir. Ögedey’in kağan olmasında ağabeyi Çağatay’ın rolü büyüktür. Böylece, Ögedey on yılı aşkın bir süre Büyük Moğol Ulusu’nu yönetmiştir. Ögedey’in ölümü sonrasında da yine onun ailesinden gelen kişiler kağanlık makamında tasarruf hakkına sahip olmuştur. Ancak Göyük’ün tahta geçişi ile başlayan süreç sonucunda kağanlık Toluy Hanedanı’nın eline geçmiştir. Bu durumun yaşanmasında Çuci Hanedanı’ndan Batu’nun önemli etkisi olmuştur. Batu’nun isteği ile Toluy’un oğlu Möngke, kağan yapılmıştır. Möngke Kağan başa geçtikten sonra iktidarını güçlendirmek için muhalif Ögedey ve Çağatay Hanedanı’ndan kimselere karşı sert bir tutum sergilemiştir. Möngke’nin ölümü sonrasında kağanlık iddiası ile ortaya çıkan kardeşleri Arık Buka ve Kubilay arasındaki mücadele, Toluy oğullarının otoritesini sarsmıştır. Bu durumdan Kubilay galip çıkmayı başarmıştır. Kubilay’ın diğer kardeşi Hülegü’nün İran’a gelişiyle çıkarları sekteye uğrayan diğer hanedanlar Ögedey Hanedanı ile yakınlaşmışlardır. Bu durum İran ve Çin’de hakimiyetlerini sağlamlaştırmaya çalışan Toluy oğulları ile diğer hanedanların husumetini derinleştirmiştir. Fırsatı iyi değerlendiren Ögedey Hanedanı’ndan Kaydu, Çuci ve Çağatay hanedanlarından aldığı destekle gücünü artırmıştır. Kaydu kağanlık hakkının Ögedey Hanedanı’na ait olduğunu savunmuş ve uzun yıllar bu amaç uğruna mücadele vermiştir. Ancak Kaydu’nun ölümü sonrasında Ögedey Hanedanı’nın Çağataylar ile arasının bozulması mevcut koşulları aleyhlerine çevirmeye yetmiştir. Böylece güçleri azalmış ve kağanlık iddiaları da kısa bir müddet içerisinde son bulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Büyük Moğol Ulusu, Büyük Moğol Ulusu, , Ögedey Hanedanı

PDF

___

ABDULLAH B. MUHAMMED KAŞÂNİ. (2012). Târîh-i Olcaytu. (Neşr. Mehin Hembeli). Tahran: İntişarat-ı Elmi u Ferhengi.
ABRAHAM CONSTANTİN MOURADGEA D’OHSSON. (2014). Moğol Tarihi. (Haz. Ekrem Kalan). İstanbul: I.Q Kültür Sanat yay.
AHMED GAFFÂRİ KAZVÎNİ. (2018). Târîh-i Cihân Ârâ. (Neşr. Abdul Kerim Cerbezedar). Tahran: İntiaşarat-ı Esatir.
AHMED TEBRİZİ. (2019). Şehinşâhnâme. (Haz. Mehşid Guheri Kaheki- Cevad Raşeki Ali Abadi). Tahran: İntişarat-ı Doktor Muhammed Afşar.
AKNERLİ GRİGOR. (2012). Okçu Milletin Tarihi. (Çev. Hrant D. Andresyan). İstanbul: Yeditepe yay.
ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNİ (2013). Tarih-i Cihan Güşa. (Çev. Mürsel Öztürk). Ankara: TTK yay.
ALAÂDDİN ATA-MELİK CUVEYNİ. (2016) Târîh-i Cihân Guşâ. (Neşr. Muhammed Kazvîni). Tahran: İntişarat-ı Hermes.
ALLSEN, Thomas. (1979). Politics of Mongol Imperialism: Centralization and Resource Mobilization in the Reign of the Grand Qan Möngke, 1251-59. Unpublished Doctoral Thesis. Minneapolis: University of Minnesota.
ALLSEN, Thomas. (1985). “The Princes of the Left Hand: An İntroduction to the History of the Ulus of Orda in the Thirteenth and Early Fourteenth Centuries”. Archivum Eurasiae Medii Aevi. 5: 5-40.
ANONİM. (1990). Mongolun Nigoça Tobçiyan. Trs. B. Sumyabaatar. Ulaanbaatar: Ulsin Hevleliin Gazar.
ANONİM. (2004). The Secret History of the Mongols. (Tr. Igor de Rachewiltz). Leiden: Brill.
ATWOOD, Cristopher P. (2004). Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York: Facts on File, Inc.
BARTHOLD, Vasiliy Viladimiroviç. (1981). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. (Çev. Hakkı Dursun Yıldız). İstanbul: Kervan yay.
BRAİN, Michal. (1997). Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. London: Curzon Press.
BUELL, Paull D. (2003). Historical Dictonary of the Mongol World Empire. Maryland: The Scarecrow Press.
CLEAVES, Francis Woodman. (1963). “Aqa Minu”, Harvard Journal of Asiatic Studies. 24: 64-81.
ÇULUUNİ, Dalai (2015). Mongolin Tüüh (1260-1388). C. III. Ulaanbaatar: Tüüh - Arkeologiin Hureelen.
DANUU, Ankhbayar ve Mönhtulga R. (2019). Çagadain Uls Mongolin Ezent Gürnii Tüüh. C. V. Ulaanbaatar: Styeppye Pabliş.
DE RACHEWİLTZ, Igor (1972). Index to the Secret History of the Mongols. Bloomington: Indiana University Pablications.
DJAMAL AL-KARŞİ. (2005). İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah Djamal al- Karşi al-Mulhakat Bissurah. C. I. (Çev. Ş. H. Vohidova - B. B. Aminova). Almatı: Daik Pryess.
DOMİİN, Tumurtogoo. (2006). Mongolian Monuments in Uighur-Mongolian Script (XIII-XVI Centuries). Taipei: Institute of Linguistics Academia Sinica.
DURAK, Neslihan. (2008). “Çingizli Hatunları I: Sorgaktani Beki”. Turkish Studies. 3, 1: 251-258.
EL-ÖMERÎ. (2014). Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâliku’l Ebsâr. (Çev. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge yay.
FESİH HAFİ. (2009). Mûcmel Fesih. C.II. (Neşr. Seyid Muhsin Naci Nasrabadi). Tahran: İntiaşarat-ı Esatir.
GALSTYAN, A. G. (2017). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar. (Çev. İlyas Kemaloğlu). İstanbul: Yeditepe yay.
GIYASEDDİN MUHAMMED HÂNDMİR. (1984). Târîh-i Habîb’es Siyer. C. III. (Neşr. Muhammed Debirsiyaki). Tahran: Ketab Furuşi Hayyam.
GOLDEN, Peter. (2002). “Tuşi: the Turkic Name of Joçi”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 55: 143-151.
GREGORY ABU’L FARAC. (1999). Abu’l Farac Tarihi. C.II. Çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK yay.
GROUSSET, Rene. (2006). Bozkır İmparatorluğu. (Çev. R. Uzmen). İstanbul: Ötüken yay.
HAMDULLAH MÛSTEVFİ KAZVÎNİ. Zafernâme. Türk İslam Eserleri Müzesi Kütüphanesi. Mikrofilm Arşiv Nu. 1490. Envanter Nu. T 2041.
JAMBA. (2006). Asragç Nertiin Tüüh. (Haz. D. Zayaabaatar). Ulaanbaatar: Mongol Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral.
JOHANN DE PLANO CARPİNİ. (2000). Moğol Tarihi ve Seyahatname. (Çev. Ergin Ayan). Trabzon: Derya Kitapevi.
KALAN, Ekrem. (2012). “Tarihi Kaynaklara Göre Cuci Adının Kökeni ve Cengiz Kağan’a Oğul Olma Sorunsalı”. Tarih İncelemeleri Dergisi. 1: 119-130.
KORYKOSLU HAYTON. (2015). Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı. (Çev. Altay Tayfun Özcan). İstanbul: Selenge yay.
LANE, George. “Arghun Aqa Mongol Bureaucrat”. Iranian Studies. 4, 32: 459-482.
LUBSANDANZAN. (2006). Altan Tovç. (Haz. Ş. Çoimaa). Ulaanbaatar: Mongol Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral.
MARCO POLO. (1907). The Travels Of Marco Polo. (Ed. Tomas Wright - M. A. - F. S. A.). London: George Bell and Sons.
MAY, Timothy. (Ed.). (2017). The Mongol Empire A Historical Encyclopedia. California: Abc-Clio.
MİNHÂC-I SİRÂC EL-CÛZCÂNİ. (2010). Tabakât-ı Nâsıri. C. II. (Neşr. Abdul Hay Habibi). Tahran: İntişarat-ı Esatir.
MİNHÂC-I SİRÂC EL-CÛZCÂNÎ. (2016). Tabakât-ı Nâsırî. (Çev. Mustafa Uyar). İstanbul: Ötüken.
MORGAN, David. (1986). “The ‘Great Yasa of Chingiz Khan’ and Mongol Law in the Ilkhanate”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 49, 1: 163-176.
MORGAN, David. (1990). The Mongols. Cambridge: Basil Blackwell.
MUHAMMED BENÂKETÎ. (2000). Târîh-i Benâketî. (Neşr. Cafer Şear). Tahran: Encümen-i Asar Mefahir-i Ferhengi.
MUHAMMED MİRHÂND. (2006). Târîh-i Ravzatû’s Safâ. C. VIII. (Neşr. Cemşid Keyanfur). Tahran: İntişarat-ı Esatir.
MUHAMMED ŞEBÂNKÂREİ. (1998). Mecmaû’l Ensâb. (Neşr. Mir Haşim Mühedis). Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir.
MÜVERRİH KİRAGOS. (2009). Ermeni Müelliflerine Göre Moğollar. (Çev. Gürsoy Solmaz). Ankara: Elips Kitap.
NİCOLLE, David. (1990). The Mongol Warlords. Dorset: Firebird Books.
ÖZCAN, Altay Tayfun. (2017). Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341). Ankara: TTK yay.
ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi. (2009). Gazan Han ve Reformları (1295-1304). İstanbul: Kaknüs yay.
POCHEKAEV, R. Yu. (2016). “Chinggis Khan’s Great Yasa in the Mongol Empire And Chinggisid States Of The 13th–14th Centuries: Legal Code or Ideal “Law and Order”?”. Golden Horde Review. 4, 4: 724-733.
PRAWDİN, Michael. (1953). The Mongol Empire Its Rise and Legacy. (Tr. Eden and Ceder Paul). London: George Allen and Unwin Ltd.
RASHİDUDDİN FAZULLAH. (1998). Jami’u’t-Tawarikh. C. II. (Tr. W. M. Thackston). Boston: Harvard University Department of Near Eastern Languages and Civilizations.
REŞİDUDDİN FAZLULLAH HEMEDANİ. (1995). Câmiu’t Tevârih. C.I-II. (Neşr. Muhammed Ruşen - Mustafa Musevi). Tahran: İntişarat-ı Elburz.
REŞİDÜDDİN FAZLULLAH HEMEDANİ. (2013). Câmiu’t-Tevârih. (Çev. İsmail Aka – Mehmet Ersan – Ahmad Hesamipour Khelejani). Ankara: TTK yay.
REŞİDUDDİN FAZLULLAH HEMEDANİ. Kitab-ı Nesebname-i Mulûk. Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı. Envanter Nu. 2937.
ROUX, Jean Paul. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (Çev. A. Kazancıgil ve A. Bereket). İstanbul: Kabalcı yay.
RUYSBROECKLİ WİLLEM. (2010). Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255. (Çev. Zülal Kılıç). (Ed. Peter Jackson – David Morgan). İstanbul: Kitap yay.
SAGAN SETSEN. (2006). Erdeniin Tovç, (Haz. M. Bayarsihan). Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral.
SEYFİ HEREVİ. (2005). Târîhnâme-i Herat. (Neşr: Golam Rıza Tebatebayi). Tahran: İntişarat-i Esatir.
SPULER, Bertold. (1957). İran Moğolları. (Çev. Cemal Köprülü). Ankara: TTK yay.
TİESENHAUSEN, W. De. (Haz.). (1941). Altınordu Devletine Ait Tarihi Metinler. (Çev. İsmail Hakkı İzmirli). İstanbul: Maarif Matbaası.
ULUĞ BEK. Tevârîh-i Çengiznâme-i Şeceretû’l Etrâk Bazi Tevârîh-i Selâtîn-i Türk. Harvard University Houghton Library. Microfilm on File No. 89-1356.
UYAR, Mustafa. (2020). “Kubilay Ḫan’ın Hülegü Hanedanlığı’na Karşı Düzenlediği Başarısız Darbe Girişiminin Ana Karakteri: Buka Çīngsāng”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (Çev. Erhan Ateş). 7: 217-227.
VASSAF. (1968). Tahrir-i Târîh-i Vassaf. (Neşr. Abdul Muhammed Ayeti). Tahran: İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran.
YUVALI, Abdulkadir. (2017). İlhanlı Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.