II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ BASIN-İKTİDAR İLİŞKİLERİ: İKDÂM GAZETESİ ÖRNEĞİ

Basın, var olduğu günden itibaren iktidarların ilgisini üzerine çekmiştir. Yapısı itibariyle halkı etkileme potansiyeli olan bu ürüne iktidarlar kayıtsız kalamamıştır. Etki alanının genişliği hakkında yeterli bilgiye sahip olunmaması, basın ile iktidar arasındaki ilişkinin tarihsel süreçte birçok kırılma yaşamasına sebep olmuştur. Çizgisel bir gelişim göstermemekle birlikte iktidarların basın üzerindeki etkileri tarihsel süreç içerisinde basın lehine hafiflemiştir. Osmanlı Devleti’nde basının gelişimi Avrupalı çağdaşlarına göre geç yaşanmıştır. Avrupa’da ilk gazeteler ortaya çıktığında Osmanlı Devleti’nde henüz Türkler tarafından matbaa dahi açılmamıştı. Bu sebeple Avrupa basınının özgürlük alanını genişlettiği dönem, Osmanlı Devleti’nde basının kontrol altına alınması ve devamında sansürün yoğunlaştığı zamana denk gelmiştir. II. Abdülhamit’in yönetim anlayışı basının kontrol altında tutulmasına uygun olduğundan, yerli basın hareket kabiliyetini kaybederken Avrupa’daki Türkçe yayınlar dönemin Türk basınının lokomotifi halini almıştır. Bununla birlikte II. Abdülhamit dönemi yurtiçi basınının hiçbir etkisinin olmadığı da söylenmemelidir. Her şeyden önce Osmanlı Devleti sınırları içinde basın tarihinin kesintiye uğramamasına vesile olmuşlardır. İlaveten jurnalciliğin adeta meslek haline geldiği ve sansürün dozunun olabildiğince arttığı bir ortamda kendilerine has yöntemler geliştirerek varlıklarını devam ettirmişlerdir. Yurtiçi siyasi olaylara girmeksizin satışlarını belli seviyelerde tutmayı başarmış, aldıkları tahsisatlarla iktidarın beslemesi eleştirilerine rağmen mesleklerini sürdürmüşlerdir. İkdâm da aynı atmosferin ürünü olarak çağdaşı basın ürünlerinin yaşadıklarından nasibini almıştır. Bu yönüyle dönemin basın-iktidar ilişkilerine ayna tutacak verilere sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

Basın, Basın, , İktidar, İktidar, , – II. Abdülhamit Dönemi, – II. Abdülhamit Dönemi ,

PDF

___

Ali Kemal. 2016. Ömrüm. Haz. M. Kayahan Özgül. Ankara: Cümle Yayınları.
Althusser, Louis. 1978. İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. Çev. Y. Alp ve M. Özışık İstanbul: Birikim Yayınları.
Armaoğlu, Fahir. 2006. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). İstanbul: Alkım Yayınevi.
Ayhan, Bünyamin. 2010. “II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki, Siyaset ve Basın”, İkinci Meşrutiyet Devrinde Basın ve Siyaset. Ed. Hakan Aydın. Konya: Palet Yayıncılık.
Çapanoğlu, Münir Süleyman. 1962. Basın Tarihimize Dair Bilgiler ve Hatıralar. İstanbul: (Hür Türkiye) Dergisi Yayınları.
Demir, Şerif, 2015. “İktidar Basın İlişkilerinin Osmanlı Devleti’nde Genel Görünümü (1831-1918)”. The Journal of Academic Social Science Studies.33 (1). s. 367-377.
Demirel, Fatmagül. 2007. II. Abdülhamit Dönemi’nde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayınları.
Domingues-da-Silva, J., Zaverucha, J., Figueiredo Filho, D. and Rocha, E. C. D. 2015. “More Concentration of Media Ownership Means Less Democracy? Testing Association Between Variables”. Intercom: Revista Brasileira de Ciências da Comunicação. 38 (1): 65-84.
Foucault, Michel. 1980. The Will to Truth. London. Routledge.
Güz, Nurettin. 1991. Türkiye’de Basın- İktidar İlişkileri (1920-1927). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
Hobsbawm, Eric. 2013. İmparatorluk Çağı (1875-1914). Ankara: Dost Kitabevi.
İkdâm Gazetesi. 1894. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1895. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1897. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1898. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1900. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1901. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1902. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1903. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İkdâm Gazetesi. 1907. İstanbul: İkdâm Matbaası.
İnalcık, Halil. 2013. Rönesans Avrupası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
İrtem, Süleyman Kani. 1999. Abdülhamit Devrinde Hafiyelik ve Sansür, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul: Temel Yayınları.
İskit, Server. 1935. Dünya Matbuatına Bakış. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
İskit, Server. 1943. Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Ankara: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü.
Lewis, Bernard. 1984. Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı. Ankara: TTK Basımevi.
Mardin, Şerif. 2015. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ortaylı, İlber. 2005. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Alkım Yayınları.
Ramsaur, Ernest E. 2011. Jöntürkler 1908 İhtilalinin Doğuşu. İstanbul: Pınar Yayınları.
Süleyman Tevfik. 2011. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e 50 Yıllık Hatıralarım. İstanbul: DBY.
Tahsin Paşa. 2017. Sultan Abdülhamit’in Sırdaşı Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları. İstanbul: Yakın Plan Yayınları.
Tezcan, Asuman. 2005. “Âli Kararname ve Basın”. Selçuk İletişim Dergisi. 3 (4), s. 166- 172.
Tokgöz, Ahmet İhsan. 2012. Matbuat Hatıralarım (1888-1914). Haz. Alpay Kabacalı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Topuz, Hıfzı. 2003. II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Bab-ı Ali Evrak Odası.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Mektubî Kalemi.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dâhiliye.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususî.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Arşivi Hususi Evrak.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrak.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Perakende Dâhiliye.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Perakende Mabeyn Bakitâbeti.
Uşaklıgil, Halit Ziya. İstanbul. Kırk Yıl. Haz. Nur Özmel Akın. İstanbul: Özgür Yayınları.
Ülken, Hilmi Ziya. 2013. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Yalçın, Hüseyin Cahit. 2010. Edebiyat Anıları. Haz. Rauf Mutluay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Yetiş, Kazım. 1980. Ahmet Rasim Muharrir, Şair, Edib Matbuat Hatıralarım. İstanbul: Tercüman Yayınları.