ŞERİYE SİCİLLERİNE GÖRE XIX. YÜZYILIN İLK YARISI ORTALARINDA ANTAKYA ŞEHRİNDE AİLE YAPISI

Toplumun temel yapı birimi aile, tüm kültür ve medeniyetlerde önemli yer edinmiştir. Osmanlı sosyal yaşamını anlayabilmek için de bu ana unsurun iyi incelenmesi gerekir. Osmanlı toplumsal yapısı ile ilgili önemli bir yere sahip olan şeriye sicilleri, günümüz şehir tarihçileri tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. Nitekim şehir hayatına dair verilerin yer aldığı bu kayıtlar, dönemin en önemli resmi kaynakları arasındadır. Arşiv vesikaları olarak değerlendirilen bu kayıtlar, bünyesinde merkezden gönderilen her türlü idari, adli ve ilmi yazışma evrakı ile birlikte yerelde meydana gelen çeşitli olaylara da ışık tutmaktadır. Son yıllarda sık sık kullanılan bu kayıtlardan Osmanlı toplumu, şehri ve aile yapısına dair bulgular ortaya çıkarılmaya devam edilmektedir. XIX. yüzyılın ilk yarısı (1820-1830) ile sınırlandırılan bu çalışmada Antakya’daki aile yaşamı ile ilgili bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır. Döneme ait şeriyye sicilleri taranarak yapılan ve Antakya’daki aile yapısı hakkındaki ilk araştırma özelliğini taşıyan çalışmada, şehirde vefat edenlerin terekeleri ile yaşayanların mahkemeye yansıyan davaları incelenmiştir. Elde edilen verilere göre evlilikler, eş, çocuk ve mirasçı sayıları ortaya konulmuş, aile tipleri belirlenmiş, hanelerde yaşayanların adları, lakapları ve kullandıkları eşyalar ile giyim kuşamlarına dair bilgiler tespit edilmiştir. Bu verilerden hareketle şehir hayatı ve aile yapısı ile ilgili önemli yargılara ulaşılmıştır. Konum itibarıyla çeşitli dinlere ve kültürlere ev sahipliği yaptığı bilinen Antakya'nın eldeki verilere göre tipik bir Anadolu şehri özelliği taşıdığı dolayısıyla aile yapısının da bu özellikleri yansıttığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Aile, Mahalle, Evlilik, Şeriyye, Sicil, Antakya, Şehir, Mehir

PDF

___

Başkanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) Antakya Şeriye Sicilleri, 19, 20, 21.
Aktan, Hamza. 2005. “Miras”, ss. 143-145. İslam Ansiklopedisi. C.30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Aleppo, Paul of. 1836. The Travel of Macarius: Patriarch of Antioch, Trans. F.C.Belfour, Vol.II, London.
Aydın, Mehmet Akif Aydın. 1989. “Aile”, ss. 196-200.İslam Ansiklopedisi. C.2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Bahadır, Gürhan. 2011. “Farklı Medeniyetlerin ve Kültürlerin Bir Arada Yaşamasına Örnek Olarak Antakya”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 10(38): 397-422.
Bardakoğlu, Ali. 2013. “Vesayet”, ss. 66-69. İslam Ansiklopedisi. C.43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Barkan, Ömer Lütfi. 1968. “Edirne Askeri Kassamına Ait Tereke Defterleri (1545- 1659)”. TTK- Belgeler Dergisi III(5-6): 1-473.
Bayraktar, Nuray. 2008. “20 No’lu Antakya Şeriye Sicili(H.1245-1246-M.1829-1831)”. Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
Becerik, Mehmet Fatih. 2003.“Sivrihisar’ın XIX. Yüzyılda Sosyo-Ekonomik Durumu (Temettuat Defterlerine Göre)”. Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Becerik, Mehmet Fatih. 2008. “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Bir Anadolu Köyünün Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Özellikleri”. Çankırı Araştırmaları Dergisi 3: 39-51.
Becerik, Mehmet Fatih. 2019. “XIX. Yüzyıl Ortalarında Sivrihisar’da Meslekler”. ESOGÜ Tarih Dergisi 2: 54-88.
Can, Bilmez Bülent. 2000.Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Cezar, Yavuz.1986. Osmanlı Maliyesi’nde Bunalım ve Değişim Dönemi. İstanbul: Alan Yayıncılık.
Düzbakar, Ömer. 2010. “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği”. OTAM 23: 85-100.
Eken, Galip. 2000. “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Antep’te Aile”, OTAM 11: 109-121.
Erdoğan, Mehmet. 2005. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Ergür, Atila.2002. Tekstil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Evliya Çelebi. 2010. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Haz.Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, C3/1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Faroqhi, Suraiya. 1995.Hacılar ve Sultanlar (1517-1638). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Gün, Doğan. 2010.“Osmanlı Taşra Toplumunda Aile Yapısı: Antakya Örneği (XVIII. Yüzyıl)”. Hatay Araştırmaları I: 41-58. Ankara: Antakya Belediyesi Yayınları.
Gün, Doğan. 2012.XVIII. Yüzyılda Antakya’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
Gündüz, Ahmet. 2009.XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları.
Gündüz, Ahmet. 2002. “Şeriyye Sicillerine Göre Antakya (1812-1853)”. VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri: 137-144. Hatay: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği Yayınları.
Gündüz, Ahmet -Cennet Hilooğlu. 2010.“Bazı Seyyahların Gözüyle Antakya”. Hatay Araştırmaları-I: 27-37. Ankara: Antakya Belediyesi Yayınları.
Gündüz Ahmet vd. 2013. Başlangıçtan Günümüze Hatay Tarihi. Hatay: Hatay Valiliği Yayınları.
Güran, Tevfik. 1985. “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo Ekonomik Özellikleri”. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası XLI(1-4): 301-319.
İbni Battuta. 2015. İbni Battuta Seyahatnamesi. Sad. Mümin Çevik. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
İnalcık, Halil. 2008.Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Kara, Adem. 2005. 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Şehri Antakya. İstanbul: IQ Yayınları.
Karaman, Hayreddin. 2006. Mukayeseli İslam Hukuku, CI. İstanbul: İz Yayınları.
Koçu, Reşat Ekrem. 1969. Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü: Sümerbank Kültür Yayınları.
Kuşoğlu, Ahmet Zeki. 1994. Kuyumculuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
Kütükoğlu, Mübahat S. 1995. “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, LIX(225)’ten ayrı basım: 395-416.Ankara: TTK Yayınları.
Ortaylı, İlber. 2000.Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayınları.
Özdemir, Rifat. 1989. “Kırşehir’de Âilenin Sosyo-Ekonomik Yapısı”. Osmanlı Araştırmaları IX: 101-157.
Özdemir, Rifat. 1994. “Osmanlı Döneminde Antakya’nın Fizikî ve Demografik Yapısı 1709-1860”. Belleten, LVIII(221-223): 119-157. Ankara: TTK Yayınları.
Özdemir, Rifat. 1999. “Osmanlı Döneminde Antakya Sancağı’nın İdari Taksimatı (1700- 1867)”. XII. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler III: 807-847. Ankara: TTK Yayınları.
Özen, Mine Esiner. 1982.“Türkçe’de Kumaş Adları”. Tarih Dergisi 33: 291-340.
Öztürk, Mustafa. 2002. “16. ve 17. Yüzyılın Başlarında Antakya”, VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri: 101-122.Hatay: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği Yayınları.
Pakalın, M.Zeki. 1971.Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. C I, II, III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Sahillioğlu, Halil. 1991. “Antakya”, ss. 228-232.İslam Ansiklopedisi. C.3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Streck. 1940. “Antakya”, ss.456-459. İslam Ansiklopedisi.C.1. İstanbul: MEB Yayınları.
Schweigger, Salomon. 2004.Sultanlar Kentine Yolculuk:1578-1581.Çev. S.Türkis Noyan. İstanbul: Kitap Yayınları.
Şemseddin Sami. 1317. Kamus-ı Türki. Dersaadet.
Tavernier, Jean-Baptiste. 2006.Tavernier Seyahatnamesi. Çev.Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Kitap Yayınları.
Tekin, Mehmet. 1993. Hatay Tarihi, Antakya: Hatay Kültür ve Turizm Sanat Vakfı Yayınları.
Tekin, Mehmet. 2002. “Deprem ve Tarihte Antakya Depremleri”, VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri: 205-226. Hatay: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği Yayınları.
Tozduman [Terzi], Arzu. 1992. “Aydın Güzelhisarı’nın Sosyal ve İktisadi Durumu (1844)”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Türk Dil Kurumu.1976. Zanaat Terimleri Sözlüğü. Ankara.
Türk Dil Kurumu. 1993. Derleme Sözlüğü. CII, III, IV, IX, X, XI, XII. Ankara.
Türk Dil Kurumu. 2010.Türkçe Sözlük. Ankara.
Uğuz, Sacit. 2016.“Emperyalizm Çağında Akdeniz’den Hindistan’a Alternatif Yol Teşebbüsleri: Süveydiye (Samandağ)-Fırat Nehri Basra Körfezi Hattı”. Hatay Tarihi ve Kültürü Üzerine Araştırmalar-I: 108-125. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. 1988. İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Yıldırım, Mehmet. 1999. “1827-1829 (H. 1243) Tarihli Antakya (Hatay) Şer`iyye Sicilleri Transkripsiyon – Değerlendirme”, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.