HOCA DEHHÂNÎ DİVANI’NIN DİL BİLGİSEL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Öz Oğuzların, Eski Türkçe Dönemi’nden beri var olduğu bilinmektedir. Varlıkları; hem devlet (Köktürk ve Uygur Devleti) içinde hem de dilde kendini göstermiĢtir. Eski Türkçe döneminden beri tarih sahnesinde oldukları bilinen Oğuzların dilinin yazı dili konumuna gelmesi, 13. yüzyıla rastlamaktadır. Bu durum, Oğuz Türkçesinin Arapça ve Farsçaya karĢı kazandığı baĢarıdır. Oğuzcanın ilk basamağı olan Eski Anadolu Türkçesi içerisinde Beylikler Dönemi, Türkçe eser bolluğunun yaĢandığı bir dönemdir. Bu dönem sanatçıları, Türkçeyi kullanma konusunda bilinçli bir tutum sergilemiĢtir. Eserlerinden, Türkçe ile edebî eserlerin de yazılabileceğini ispat etme çabasında oldukları anlaĢılmaktadır. Bu dönem sanatçılarından biri de Hoca Dehhânî’dir. Divan’ı bulunana değin yaĢadığı yüzyıl ile ilgili farklı görüĢler bulunan Hoca Dehhânî, adından genellikle din dıĢı konularda yazdığı Ģiirlerle söz ettirmiĢtir. Divan’ının bulunmasıyla ġeyhoğlu ve Ahmedî’nin çağdaĢı olduğu ve 14. yüzyılda yaĢadığı kesinlik kazanmıĢtır. Divan’ındaki Ģiirlerden, onun dinî-tasavvufî ifadeler de kullandığı anlaĢılmaktadır. Arapça ve Farsça terkipleri neredeyse hiç kullanmamıĢ olması, anlatımını deyim, atasözü ve kalıp ifadelerle zengin ve güçlü kılması, onun Türkçeyi bilinçli bir Ģekilde kullandığını göstermektedir. Eserinin konu yelpazesindeki geniĢlik, kendisinin dil ve üslubundaki bilinçli tutum, Beylikler Dönemi ile örtüĢmektedir. Bu durum, çalıĢmamızın hareket noktasını oluĢturmaktadır. Bu çalıĢmada, Divan’ın dil bilgisel özelliklerinin, Beylikler Dönemi ile ne ölçüde örtüĢtüğü belirlenmeye çalıĢılacaktır. Eser, ses ve Ģekil bilgisel açıdan değerlendirilecek, Beylikler Dönemi ile benzerlik ve farklılıkları ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Beylikler Dönemi, Hoca Dehhânî, Divan, ses bilgisi, Ģekil bilgisi

PDF

___

AKAR, Ali, (2018), Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. Ötüken Neşriyat, İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet, (2015), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
DERDİYOK, İ. Çetin, (1994). “Hoca Dehhânî’nin Kasidesine Tematik Bir Bakış”, Yedi İklim, S.55, s.59-63.
ERCİLASUN, A. Bican, (2000), “Türkiye Türkçesinde Yardımcı Ses”. Hasan Eren Armağanı, s. 219-225.
ERGİN, Muharrem, (2012), Türk Dil Bilgisi. Bayrak Basım/ Yayım/ Tanıtım, İstanbul.
ERSOY, E. ve Ü. AY, (2015). “Hoca Dehhânî Hakkında Yeni Bilgiler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 15, s.1-26. İstanbul.
ERSOY, E. ve Ü. AY, (2017), Hoca Dehhânî Divanı, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Ankara.
GABAİN, A. Von, (2003), Eski Türkçenin Grameri, (Çev.: Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
GÜLENSOY, Tuncer, (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
GÜLSEVİN, Gürer, (2011), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
GÜNŞEN, Ahmet, (2004), İpsalalı Ebu’l-Hayr Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin), Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
İLAYDIN, Hikmet, (1978), “Dehhāní’nin İiirleri”, Ömer Asım Aksoy Armağanı (Canpolat, M., Tezcan, S. ve Onaran, M. İ.) , s. 137-177. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KÖPRÜLÜZÂDE, M. Fuad (1926). “Selçukîler Devri’nde Anadolu Şairleri Hâca Dehhânî”, Hayat Mecmuası, S.1, s. 4-5.
KARADOĞAN, Ahmet, (2001), “Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, C. I-II S.44, s. 171-179.
KORKMAZ, Zeynep, (2013), Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep, (2014), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
KUT, Günay, (2004), Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C.IV, s. 304-564. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
ŞAHİN, Hatice, (2015), Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (1976), “Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri, Türkiyat Mecmuası, C. 18, s. 331-368.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri, (2012), Eski Türkiye Türkçesi, Kapı Yayınları, İstanbul.
TÜRK DİL KURUMU, (2009), Tarama Sözlüğü III, Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara.
YAVUZ, Kemal, (2007), Gülşehri‟nin Mantıku‟t-Tayr‟ı (Gülşen-nâme), C. II, SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd. Şti., Ankara.