BİR ADAK RİTÜELİ OLARAK BİBİ MÜŞKÜL

Öz Bu çalışma, 1982 yılında Hatay‟ın Antakya ilçesi Ovakent Mahallesine yerleĢtirilen Özbeklerin yüzyıllardır uyguladıkları Bibi müĢkül ritüelini konu almaktadır. Bibi müĢkül, içerisinde birçok sembolün yer aldığı, kendisinin de ana sembol olduğu, toplumun kültürel özelliklerini yansıtan, birçok aĢamadan oluĢan ve her aĢaması dualarla tekrarlanan bir ritüeldir. Bibi müĢkül, “müĢkül” durumda olduğunu düĢünen bireylerin, güç durumdan kurtulmaları amacıyla kendileri ya da bir yakınları tarafından Bibi müĢküle adanan bir adak ritüelidir. Amacımız, Özbek kültüründe önemli bir iĢleve sahip olan bu ritüeli, onu uygulayan bireylerin gözünden görebilmek ve ritüele yükledikleri anlamı bağlamı içerisinde anlamaya çalıĢmaktır. Ayrıca kültürel kimliğin aktarımı ve kriz ortamında çözüm üretici iĢleve sahip olan bu ritüelin iç dinamikleri ve altında yatan sembolik anlamları analiz etmektir. ÇalıĢmada alan araĢtırma yöntemi kullanılmıĢtır. Ayrıca katılımcı gözlem ve derinlemesine mülakat tekniklerinden de faydalanılmıĢtır. Alan araĢtırması ġubat/Mart 2012 tarihleri arasında gerçekleĢtirilmiĢtir. Ritüelin her aĢaması gözlemlenmiĢ, kayıt altına alınmıĢtır. Sonuç olarak, Bibi müĢkül sembolik anlamda, kadınları ve çocukları „kazadan ve beladan‟ koruduğuna inanılan kutsal bir kadını temsil eder. Ġslam öncesi Türklerde Bibi müĢkül kutsal ruh Umay Ana iken Ġslam sonrası Bibi Fatıma‟dır. Ritüel, bireylerin manevi bir ihtiyaca karĢılık bir araya gelmesiyle iliĢkilidir. Katılım gösteren tüm bireylerin ortak dualarının, Bibi müĢkül tarafından kabul edileceğine dair duyulan inanç, ritüelin ana temasını oluĢturmaktadır. Bu açıdan ritüelin, kriz anında bireyleri yatıĢtıran, çözüm üreten bir iĢleve sahip olduğu söylenebilir. Bibi MüĢkül, içerisinde yoğun kültürel kodların yer aldığı, inanç (dua, kurban vb.) ve değerlerin harmanlandığı dinamik bir olgudur. Birçok gelenek ve göreneğin yanı sıra bu ritüelin, Özbek kimliğini pekiĢtirdiği ve grup kimliğinin diğer kuĢaklara aktarılmasında rol oynadığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

ritüel, kimlik, sembol, bibi müşkül

PDF

___

AYDIN, Suavi ve Kudret Emiroğlu, (2003) Antropoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat.
BARFİELD, Thomas, (1997) Anthropology, Avustralya: Blacwell.
BATES, Daniel, (2009) 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji, (Çev. Suavi Aydın ve diğerleri), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
BAYSAN, Münire, (2014) Kütahya ve Çevresinde Sağaltma Ocakları Ve Yapılan Tedaviler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 77-84.
BEKKİ, Salahaddin, (2004) Nevruz-Kurban İlişkisi ve Kurbana Bağlı Olarak Yapılan Ritler-Pratikler, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 3.
EDGAR, Andrew, (2007) Kültürel Kuramda Anahtar Kelimeler, (Çev. Mesut Karaşahan), İstanbul: Açılım.
EMİN Köktaş, (1998) Din Sosyolojisi, İstanbul: Vadi.
ERASLAN, Aylin, (2015) Antakya‟da Yaşayan Özbeklerde Kimlik ve Aidiyet, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı, İstanbul.
ERASLAN, Aylin, (2015) Antakya‟da Yaşayan Özbekler ‟de Nevruz Bayramı ve Nevruz Tatlısı: Sümelek, folklor/edebiyat, s. 110-118.
ERGİNER, Gürbüz, (1997) Kurban, İstanbul: YKY.
FİSCHER, Michael, (2011) Kültürel Eleştiri Olarak Antropoloji İnsan Bilimlerinde Deneysel Bir An, (Çev. Barış Cezar), İstanbul: Koç.
GREAVES, Thomas, (1997) A Dictionary of Cultural and Critical Theory, Ed. Mıchael Payne, Massachusetts, USA: Black Well.
GOODY, Jack, (2017) Mit, Ritüel ve Söz, (Çev. Damla Sezgi), İstanbul: Küre.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, (1993) Düşünce Tarihi, İstanbul: Remzi.
KÖKTAŞ, Emin ve Yasin Aktay, (1998), Din Sosyolojisi, Vadi: Ankara.
LAVENDA, Robert, (2005), Core Concepts ın Cultural Anthropology, Toronto: Higher Education, 77-78.
MALİNOWSKİ B. (2004) Essentials of the Kula in Anthropology in Theory: Issues in Epistemology. (Ed. R. Jon McGee and Richard Warms), USA: Mountain View: Publishing, PP:157-172.
MORRİS, Brian, (2004) Din Üzerine Antropolojik İncelemeler, (Çev. Tayfun Atay), Ankara: İmge.
ÖGER, Adem, (2010) Tarsus Ve Çevresinde Sağaltma Ocakları Ve Bunlara Bağlı Uygulamalar, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish Turkic, s. 1231-1246.
ÖZBUDUN, Sibel, (2007) Antropoloji Kuram ve Kuramcılar, Ankara: Dipnot.
TURNER, Victor, (2018) Ritüeller Yapı ve Anti-Yapı, (Çev. Nur Küçük), İstanbul: İthaki.
TURNER Victor (1967) The Forest Of Symbols “Aspects of Ndembu Ritual, London: Cornell University, 536.
TÜRKAN, Kürşat ve diğerleri, (2018), Hatay Yöresi Halk Hekimliğinde Ocaklık Geleneği: Samandağ Örneği, Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, . 169-182 http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do (erişim tarihi 02.06.2018)