OSMANLI’NIN SON DÖNEMİNDE KONYA’DA HALICILIK VE KONYA HALI - KİLİM SERGİSİ

Öz Halı üretimi Osmanlı coğrafyasında kuşkusuz önemli bir yere sahipti ve Osmanlı coğrafyasında halıcılık merkezi olarak Anadolu’nun bariz bir üstünlüğü söz konusuydu ki Konya ve çevresi de bu önemli üretim merkezlerinden biriydi. Konya’da halı dokuma kültürünün geçmişi Selçuklu dönemine kadar uzanmakla beraber 19. yüzyılın son on yıllarından itibaren ticari halıcılık önemli bir gelişme göstermiştir. Araştırmamızda öncelikle ticari halıcılığın 1890’larda Konya ve çevresinde gösterdiği gelişmeyi açıkladıktan sonra 20. yüzyılın ilk yıllarında Konya merkez sancağı, Sille, Akşehir ve Bermende gibi mahallerdeki halı üretim süreci incelenmiştir. Halı üretim yapısı ve üretim örüntüleri incelenirken ayrıca 1914 yılına kadar sayıları on binleri bulan halı dokuma işçilerinin işçi ücretleri ve çalışma koşulları da incelenmiştir. İşçi ücretleri ile çalışma koşullarının bölgeler arası niteliklerini anlamak adına Anadolu’daki diğer halı üretim merkezleriyle karşılaştırma yoluna gidilmiştir. Konya ve çevresinde halı üretimi 20. yüzyılın ilk yıllarında gelişme gösterirken bu gelişmeye paralel olarak 1908 yılından sonra hem tezgâh sayıları hem de işçi sayısında gözle görülür bir artış yaşanmıştır. Konya, Sille, Akşehir ve Akşehir kırsalında gelişme gösteren ticari halıcılıkta The Oriental Carpet Manufacturers Limited [OCM] veya diğer bir ismiyle Şark Halı Kumpanyası’nın önemli bir etkisi olmuştur. OCM, 1908 yılından sonra eve iş verme sistemi çerçevesinde parça başı iş yaptırarak üretimi devam ettirmiş ve bu nokta da Konya ve çevresi şirket için önemli bir üretim alanı haline gelmiştir. Konya’daki halıcılık faaliyetlerinin yanında araştırmamızda ayrıca 1901 yılında Konya’da açılan Konya halı ve kilim sergisi incelenmiştir. 20. yüzyılın hemen başında organize edilen bu sergi Konya ve çevresinde dokuma kültürünün çeşitlilik ve zenginliğini göstermesi açısından önemli olmakla beraber yerel üretimi teşvik etmek ve geliştirmek adına başta Konya valisi Avlonyalı Ferid Paşa olmak üzere yerel yöneticilerin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Anadolu coğrafyasında 20. yüzyılın başında ilk defa Konya’da açılan halı ve kilim sergisi, hazırlık safhası, düzenlenmesi ve dereceye giren dokuma ürünlerinin ödüllendirilmesi ve serginin etkileri açısından incelenmiş ve bu açıdan hem bölge için hem de Osmanlı İmparatorluğu için önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Konya, Halıcılık, İşçi, Ferid Paşa, Sergi

PDF

___

Bâb-ı Ali Evrak Odası [BEO]: 2055/154079, H. 28.01.1321.
Dâhiliye Mektubi Kalemi [DH. MKT]: 2176/27, H. 28.10. 1316; 2481/7, H. 17. 1. 1319.
Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi [DH. MUİ]: 69/9, H. 22.03.1328.
Dâhiliye Umur-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü [DH. UMVM]: 75/60, H. 04.12.1336.
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi [ MF. MKT]: 583/35, H. 21. 06. 1319. Şura-yı Devlet [ŞD]: 1740/5, H. 24.08. 1317.
II – Oxford Üniversitesi St. Antony’s College Middle East Centre Archive
OCM Collection, Kutu: 1, No: 2, The Oriental Carpet Manufacturers Ltd, Ordinary General Meeting of the 27th June 1913.
OCM Collection, Kutu: 3, No:10, Production des Agents &Agences deL’Interieur. OCM Collection, Kutu: 11, No: 85, Notice.
Memorandum and Articles of Association of the Oriental Carpet Manufacturers Limited. Memorandum d’Association de la Société The Oriental Carpet Manufacturers Limited.
FO, 195/2300, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 21 Ağustos 1908.
FO, 195/2331, Barnham’dan Lowther’e, İzmir, 27 Nisan 1909.
Süreli Yayınlar: Gazete, Dergi, Konsolosluk Raporları ve Vilayet Salnameleri
Ahenk: 22 Kanun-u Sâni 1314, Sayı: 752; 9 Haziran 1323, Sayı: 3324, 29 Haziran 1323, Sayı: 3341;
Babalık:13 Kasım 1948, Sayı: 7032; 16 Kasım 1948, Sayı: 7033; 18 Kasım 1948,
Sayı: 7034;25 Kasım 1948, Sayı: 7037; 27 Kasım 1948, Sayı: 7038.
İkdam: R. 22 Nisan 1317, Sayı: 2464; R. 23 Nisan 1317, Sayı: 2465.
İttifak: 1 Şaban 1326, 15 Ağustos 1324, Sayı: 12.
Konya Vilayet Gazetesi: 29 Mart 1326, Sayı: 1963; 8 Nisan 1324, Sayı: 1864.
Annuaire Oriental: 1912: C. II.
Levant Trade Review Dergisi: Haziran 1912, C. II, S. 1: s. 90 – 92.
Revue Commerciale du Levant, Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople [Revue Commerciale du Levant]: 31 Ağustos 1897, S. 125: s. 52 – 54, 31 Ağustos 1900, S. 161: s. 238 – 239, 31 Mayıs 1907, S. 242: s. 881 – 886.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report on the Trade of the Vilayets of Trebizond and Sivas for the Year 1900, 1901.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1907 on the Trade of Constantinople and District, 1908.
Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1909 on the Trade of Smyrna, 1910.
Konya Vilayet Salnameleri: Konya Vilayet Salnamesi, H. 1317; Konya Vilayeti Salnamesi, R. 1322; Konya Vilayet Salnamesi, H. 1332.
ASLANAPA, Oktay, (1987), Türk Halı Sanatı’nın Bin Yılı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
ATALAY, Besim, (1967), Türk halıcılığı ve Uşak Halıları, Yayın yeri yok: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
AYATA, Sencer, (1987), Kapitalizm ve Küçük Üreticilik – Türkiye’de Halı Dokumacılığı, Ankara: Yurt Yayınları.
AYTAÇ, Ahmet, (1999), Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı, Konya: Yayınevi yok.
AYTAÇ, Ahmet, (2002),“Selçuklu’dan Günümüze Konya’da Halıcılık ve Konya Etnografya Müzesi’nden Bir Grup Halının Değerlendirilmesi”, İpek Yolu Özel Sayısı Konya Kitabı V, (Ed. Y.Küçükdağ), Konya: KTO Yayınları, 305 – 314.
AYTAÇ, Ahmet, (2013), Koyunoğlu Müzesi’nde Bulunan Halı ve Kilimler, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
DENİZ, Bekir, (2000),Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Exposition Universelle et Internationale de Bruxelles 1910, Catalogue General Officiel dela section Ottomane(1910), Brüksel: Imprimerie Scientifique.
GÖKMEN, Ertan, (2007), Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası, İzmir: Demirci Belediyesi KültürYayınları.
JEANCARD, Paul, (1919), L’Anatolie – Smyrne, Sparte, Bourdour, Hiérapolis, Le Dodécanése.Paris: Librairie Française.
KARPUZ, Haşim, (1998), Fotoğraflarla Geçmişte Konya, İstanbul: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
KIRMIZI, Abdülhamit, (2008), Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895 – 1908, İstanbul: Klasik Yayınları.
KIRMIZI, Abdülhamit,(2014), Avlonyalı Ferid Paşa Bir Ömür Devlet, İstanbul: Klasik Yayınları.
LİNDAU, Paul, (1985), “1900’lerde İzmir”, (Çeviren: S. Ünlü), Türk Dünyası Araştırmaları,S. 38: 148 – 181.
MUŞMAL, Hüseyin, (2007), “1901 Yılında Konya’da Açılan Halı – Kilim Sergisi ve 1899 Tarihli Sergi Talimatnamesi”,I. Uluslararası Türk El Dokumaları Kongresi Bildirileri (Ed. A. Aytaç), Konya: S.Ü Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanlığı Yayınları, 241 – 249.
ÖGEL, Bahaeddin, (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş III, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ÖNDER, Mehmet, (1963), “Anadolu’da Açılan İlk Halı – Kilim Sergisi ve Mareşal Hindenburg’a Hediye Edilen Bir Konya Halısı”, Türk Etnografya Dergisi,S. 6: 98 – 101.
PERCY, Earl, (1901), Highlands of Asiatic Turkey, Londra: Edward Arnold.
QUATAERT, Donald, (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, (Çeviren: T. Güney), İstanbul: İletişim Yayınları.
SARIÇELİK, Kerim,(2009), Osmanlı Devri Konya'sında Modern Eğitim ve Öğretim (1869 – 1919), Konya: Selçuk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
SEMİZ, Yaşar, Kuş, Recai, (2002), “Konya Sanayi Mektebi (1901 – 1960)”, İpek Yolu Özel Sayısı Konya Kitabı V, (Ed. Y. Küçükdağ), Konya: KTO Yayınları, 103 – 142.
YILMAZ, Emrah, (2020), The Oriental Carpet Manufacturers Limited [Şark Halı Kumpanyası] ve Osmanlı Halıcılığındaki Yeri ve Önemi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.