ANILARDA MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE SAĞLIK KOŞULLARI ve VERİLEN SAĞLIK HİZMETLERİ

Birinci Dünya Savaşı boyunca yaşanan ve Millî Mücadele döneminde de devam eden sağlık sıkıntıları; frengi, sıtma, verem gibi bulaşıcı hastalıkların yaygınlaşmasına neden olmuştur. Millî Mücadele döneminde salgın hastalıklarının yanı sıra sağlık hizmetlerinde de yetersizlikler görülmüştür. Öyle ki hastanelerde malzeme eksiklikleri dolayısıyla yapılamayan tedaviler söz konusu olmuştur. Şehirlerde de ciddi anlamda altyapı eksikliği görülmüştür. Batı Cephesi’nde ise askerler arasında salgın hastalıklar yaygın olmasına rağmen alınan tedbirlerle salgın hastalıklar giderilmeye çalışılmış, askere verilen sağlık hizmetleri de eldeki imkanlara göre en üst düzeyde tutulmaya çalışılmıştır. Belirtmiş olduğumuz bu hususlar dönemin canlı tanıkları tarafından kaleme alınmış ve günümüze kadar ulaşmıştır. Bu çalışmanın amacı dönemin canlı tanıklarının kaleme aldıkları anıları inceleyerek mütareke döneminden itibaren Millî Mücadele sürecinde hem Anadolu şehirlerindeki hem de Batı Cephesi’ndeki sağlık koşullarını ve verilen sağlık hizmetlerini anlatmak olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda başta anılar olmak üzere kaynak olarak kullanılan eserler 1919-1922 yıllarını kapsayacak şekilde incelenmiştir. Bu makalede kullanılmayan diğer anılara yer verilmemesinin nedeni ise sağlık koşulları ile ilgili bilgilerin aktarılmamış olmasıdır. Aynı zamanda makale içerisinde bazı şehir ve cephelerin anlatılmaması ya da kısmî olarak anlatılmasının nedeni sağlık koşullarını aktaran anılarda yer almamış olmasıdır. Makalenin ana çatısını anılar oluşturmuş olup arşiv ve diğer araştırma eserleri, anılardaki bilgilere göre incelenmiş ve makale içinde kullanılmıştır.

HEALTH CONDITIONS AND HEALTH SERVICES PROVIDED DURING THE NATIONAL STRUGGLE IN THE MEMORIES

Health problems taking place during WW 1 and going on throughout national struggle caused epidemic diseases such as pox, malaria and tuberculosis to become widespread. As well as epidemic diseases, deficiency in health services appeared during national struggle. Indeed, treatments were not able to be administered due to lack of materials in hospital. Considerable scarcity of infrastructure in cities were seen. Although infectious diseases were common among soldiers in Western front, they were tried to be overcome thanks to precautions taken, and health services provided for soldiers were held in the highest level with the facilities in hand. These cases we have mentioned were put down on paper by witnesses of the period and they have survived until today. The objective of this study is to describe the health services both in Anatolia an in Western Front lasting from truce period to the end of national struggle by analyzing the memories written by the witnesses of the time. Accordingly, the Works, most notably the memories, which were utilized were investigated in a way that would cover 1919- 1922. The couse of not mentioning the memories which were not used is that they didn’t relay information about health conditions. Also, the reason why some cities and fronts were not mentioned or partially mentioned is that they didn’t take place in the memories citing health conditions. The main frame of this article has been composed of memories, and archieves and research Works have been analyzed and used in accordance with the information in memories.

PDF

___

BCA Yer Bilgisi: 65-22-9, Dosya No: 34Su.
BCA Yer Bilgisi: 178-226-1 Dosya Numarası: 199.
BCA, Yer Bilgisi: 38-27-3, Kurum: 272-0-0-12/Muhacirin
BCA Yer Bilgisi:4-52-3, Kurum:30-18-1-1/Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928)
BCA Yer Bilgisi: 1-15-16, Dosya Numarası:55-1
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
Zabit Ceridesi Devre I, Cit 7 1336:33)
Zabıt Ceridesi Devre I, Cilt I 1338:163
Türk Kızılayı Arşivi
Türk Kızılay ArşiviKutu No:1906 Belge No:1
ARIKOĞLU, Damar, (1961), Hâtıralarım, İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası
ARİF, Mehmet, (1987), Anadolu İnkılabı, (Haz. Bülent Demirbaş), İstanbul: Arba Tarih Anı Dizisi
AYHAN, Aydın, (1990), Balıkesir’in Yetiştirdiği Ünlüler, Hasan Basri Çantay (1887- 1964), Balıkesir: Balıkesir Valiliği, İl Kültür Müdürlüğü.
AKSOLEY, İhsan, (2009), Teşkilat-ı Mahsusa’dan Kuva-yı Milliye’ye, İstanbul: Timaş Yayınları.
BERKER, Nadire ve YALÇIN Selim (2012), İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Tıbbiye’nin ve Bir Tıbbiyelinin Öyküsü, Osman Cevder Çubukçu’nun Yaşamı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ÇAPA, Mesut, (1994), ‘‘Bir Harbiyelinin Millî Mücadele Anıları’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.III, S. 14: s.141-166.
ÇETİNKAYA, Ali, (2012), Askerlik Hayatım 1914-1922 Irak Cephesi, İşgal İzmir’i ve Ayvalık, (Haz. Oktay Şimşek-Zeki Dilek), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ÇETİNKAYA, Ali, (1993), Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları
DAİ, Adil, (1992), Olaylarla Gaziantep Savaşı, Basım Yeri Yok.
DURSUNOĞLU, Cevat, (1998), Millî Mücadele’de Erzurum, (2. Baskı), İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
DEMİR, Şerif, (2020), Hatıralarla Millî Mücadele’de Urfa, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.48: s.253-270.
ERTUR, K. Esat, (1994), Tamu Yelleri (Emekli Yargıç, Hüseyin Kâmil Ertur’un Anıları), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ERKUL, Emin (2011), Op. Dr. Emin Erkul’un Millî Mücadele Anıları, İzmir: Zeus Kitapevi.
KÖPRÜLÜ, Ali Kadri, (2011), Anadolu’da Hayat ve Hatıratım –Anadolu’da İstiklal Mücadelesi-, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KAPANCIZÂDE, Hamit (2008), Bir Millî Mücadele Valisi ve Anıları, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
GÜRALP, Şerif, (2002), Kurtuluş Savaşı’nın İç Yüzü, Bir Albayın Anıları, (2.Baskı), İstanbul: Güncel Yayıncılık
NUR, Rıza, (1992), Hayat ve Hatıratım I, Rıza Nur Kendini Anlatıyor, İstanbul: İşaret Yayınları.
NUR, Rıza, (1992), Hayat ve Hatırarım III, Rıza Nur-Atatürk Kavgası, İstanbul: İşaret Yayınları.
İNÖNÜ, İsmet, (2001), Defterler (1919-1973), Cilt I, (Haz. Ahmet Demirel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İĞDEMİR, Uluğ, (1989), Biga Ayaklanması ve Anzavur Olayları (Günlük Anılar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İLKKURŞUN, Ali Orhan, (2013), Ali Orhan İlkkurşu’nun Kaleminden İlk Kurşun ve Sonrası, (Haz. Engin Berber- Taner Bulut- Tülay Gül), Ödemiş: Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayını.
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, (1958), Vatan Yolunda, İstanbul: Selek Yayınevi.
KALKAVANOĞLU, İlyas Sami, (1957), Millî Mücadele Hatırlarım, İstanbul: Ekicigil Yayınevi Matbaası.
KARACA, HasanveKOÇ, Mehmet, (2000), Beyşehirli Gazilerin Millî Mücadele Hatırları, Konya: Ofset Matbaacılık.
ÖZATA, Metin, (2009), Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
ÖZALP, Kazım, (1998), Millî Mücadele 1919-1922, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
PEKER, Nurettin, (2011), Öl, Esir Olma, Ereğli: Karadeniz Ereğli Belediyesi Kültür Hizmetleri.
SORGUÇ, İbrahim, (2010), Bu Defa Niçin Harp Edeceğimi Biliyorum, (Haz.Figen Taşkın), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
SORGUN, Taylan, (1997), Halil Paşa, İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş, (2.Baskı), İstanbul: Kamer Yayınları.
SABİS, Aliİhsan, (1993), Harp Hatırlarım, İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri, C. 5, İstanbul: Nehir Yayınları.
SEBİK, Mehmet Nihat, (2008), Millî Mücadele ve Esaret Yıllarım, (Haz. Ünal Şener), İzmir: Kişisel Yayınlar.
SÜERDEM, İsmail Hakkı, (2004), Anılarım (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e), (Haz.Orhan Avcı), Ankara: Bilge Yayınevi.
TUNALI, Ali, (2005), Vatana Hizmette 70 Yıl, (Haz. Bülent Varlık), İstanbul: Tarih Vakıf Yayınları.
TOPUZLU, Cemil, (1994), İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, (3.Baskı), (Haz. Hüsrev Hatemi, Aykut Kazancıgil,) İstanbul: Arma Yayınları.
URSAVAŞ, Ali Saip, (2000), Kilikya Dramı ve Urfa’nın Kurtuluş Savaşı, (Çev: Hüseyin Işık), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
URSAVAŞ, Ali Saip (1988)), Çukurova Faciaları ve Urfa’nın Kurutuluşu, (Çev: Mehmet Ali Akdil), İstanbul: Kastaş Yayınları.
VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet, (1971), Bir Lise Öğrencisinin Millî Mücadele Anıları, İstanbul: Varlık Yayınları.
AKGÜN, SeçilveKARAL, Uluğtekin, (2002), Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Ankara: Kızılay Derneği Yayınları.
KIRANLAR, Safiye, (2013), Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÇAPA, Mesut, (2010), Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti, (1914-1925), (2.Baskı), Ankara: Türk Kızılayı Tarih Dizisi.
DERVİŞOĞLU, M. Fatih, (2007), Millî Mücadelede Sağlık Teşkilatına Bir Bakış, Sivas: Öz Emek Matbaa.
HACIFETTAHOĞLU, İsmail, (2007), Millî Mücadelede Hilâl-i Ahmer, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu 23 Nisan 1920-23 Eylül 1921, Ankara: Türk Kızılay Derneği Yayınları.
Kurtuluş Savaşı’nda Gönen ve Çevresi, Sempozyum (1993), Gönen: Gönen Belediyesi Yayınları.
Türk İstiklâl Harbi C. 2, 2’nci Kısım Sivas Kongresi ve Heyeti Temsiliye Devri, İstanbul’un İtilâf Devletleri Tarafından Resmen İşgali, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kurulması, Batı Anadolu ve Trakya Cephelerinde Yunan İleri Harekâtı (4 Eylül 1919-9 Kasım 1920), (1965), Genelkurmay Basımevi, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Türk İstiklâl Harbi C.2, Batı Cephesi 4 ncü Kısım, Kütahya, Eskişehir Muharebeleri (15 Mayıs 1921-25 Temmuz 1921), (1974), Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi, C.2, 5’nci Kısım, I. Kitap, Sakarya Meydan Muharebesinden Önceki Olaylar ve Mevzi İlerisindeki Harekât (23 Temmuz-22 Ağustos 1921), (1972), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Türk İstiklal Harbi VII. Cilt, İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919 – 2 Kasım 1923), (1975), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
ÖZBAY, Kemal, (1976), Türk Askeri Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneler, C. I, İstanbul: Yörük Basımevi.
AYDIN, Ayşe, (1998), ‘‘Türkiye Büyük Millet Meclisi, Birinci Döneminde Görev Yapan Sağlık Mensupları’’, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XIV, S.42: s.908-922.
ATAÇ, Adnan, (2020), ‘‘Millî Mücadele’de (1919-1923) Askeri Sağlık Hizmetleri’’,100. Yılında Millî Mücadele’de Sağlık Hizmetleri Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı, Isparta: SDÜ Basımevi.
BARLAS, Uğurol, (1999), ‘‘Tanzimattan 2. Dünya Harbi’ne Kadar Olan Dönemde Gaziantep’teki Eczacılık’’, II. Türk Tıp Kongresi İstanbul 20-21 Eylül 1990, Kongere’ye Sunulan Bildiriler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
BABACAN, Hasan, (2011), ‘‘Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin Cephe Gerisi Faaliyetleri’’, 90.yılında Millî Mücadele Sempozyumları Bildiriler, 4 Mayıs 2009 Atatürk Kültür Merkezi Afyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Kampüsü-Afyon, 4-5 Haziran 2009 Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Göztepe Kampüsü-İstanbul), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
ERDÖL, Neşe, (2009), ‘‘Ulusal Kurutuluş Savaşı Dönemi’nde (1920-1923) Sağlığın Sorunları ve Çözüm Politikaları’’, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920- 1938), Bildiriler 6-9 Kasım 2007 İzmir, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
KOPAR, Metin, (2017), ‘‘İstiklal Harbi Sıhhi Raporu (1920-1923)’’, International Journal of Social and Educational Sciences, C.III, S.8: s.210-228.
KOYLU, ZaferveALTAY, Saadet, (2009), ‘‘Millî Mücadele Cepheler ve Sağlık Hizmetleri’’, Osman Gazi Tıp Dergisi, C. XXXII, S.3: s.76-96.
KAYA, Erol, (2008), ‘‘Millî Mücadele Döneminde Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Anadolu ve Yunanistan’daki Türk ve Yunan Esirlerine Yaptığı Yardımlar’’, Turkish Studies, C. 3, S. 2: s.465-486.
ÖZLÜ, Hüsnü, (2019), ‘‘İstiklal Savaşı’nda bir Yol: İstiklal Yolu ve Kastamonu Bölgesindeki Lojistik Faaliyetlerin Değerlendirilmesi’’, Savunma Bilimleri Dergisi, C. II, S. 36: s.155-180.
ÖZLÜ, Hüsnü, (2009), ‘‘Millî Mücadele Yıllarında Kastamonu’da Müdafaa-i Hukuk Hareketinin Doğuşu ve Bölgenin Kuvayı Milliye’ye Katılışı’’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.18-19: s.69-87.
ÖZDEMİR, Nuray, (2012), ‘‘Millî Mücadele Döneminde Bolu Hilal-i Ahmer Cemiyeti,’’ AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.XII, S.2: s. 83-106.
SARIKOYUNCU, Alive TOMALI, Ali, (2019), ‘‘Millî Mücadele Dönemi’nde Denizli’de Sağlık Hizmetleri’’, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.34: s.1-20.
SEZER, Cemal, (2020), ‘‘Millî Mücadele Sonrası 13. Hilâl-i Ahmer Sağlık İmdat Heyeti’nin Bandırma, Kirmasti (Mustafa Kemal Paşa) ve Karacabey’deki Yardım Faaliyetleri (1922-1923), Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.40: s.461-497.
TEMEL, Mehmet, (2009), ‘‘Atatürk Döneminde Türkiye’de Fuhuş ve Frengi Mücadelesi’’, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938), Bildiriler 6-9 Kasım 2007 İzmir), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TANTAY, Ayfer, (2007), ‘‘Millî Mücadele Yıllarında İzmir’de Etkili Olan Başlıca Bulaşıcı Hastalıklar (Emraz-ı Sâriye)’’, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.15: 39- 45.
YALÇIN, Arzu ve SAYGIN Mustafa (2020), ‘‘Millî Mücadelede Sıtmaya Karşı Hilal-i Ahmer Cemiyetinin Rolü’’, SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, S.23-27: 17-22. Tezler
ALTAY, Sadet, (2008). Millî Mücadele Sürecinde Sağlık Politikaları (1919-1922). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
ALTIPARMAK, Elif, (2012). 1919-1923 Yılları Arasındaki Cerrahi Sağlık Hizmetleri.Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
DEMİR, Muhammet, (2018). Millî Mücadele Döneminde Anadolu’da İtalyan İşgalleri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
ÖZKAYMAK, Nida, (2019). İstanbul Kadıköy Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Tarihçesi ve 1921-1922 YıllarıFaaliyetleri.İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
TEKTOSUN, Mustafa, (2007). Millî Mücadele Döneminde Doğu Cephesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır.
TOMALI, Ali, (2018). Millî Mücadelede ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Denizli Sağlık Hizmetleri, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
ÖZDEMİR, Ali Ulvi, (2012). Anılarla Batı Anadolu Kuva-yı Milliyesi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara.
YILMAZ, Ali, Dr. Ali Naci Duyduk Hayatı ve Faaliyetleri. Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Giresun.