AVLONYA SANCAĞI MUTASARRIFI VEZİR ARNAVUT İSMAİL PAŞA (1751-1764)

Öz Avlonya, Arnavutluk sınırları içerisinde olup, 1417’de Osmanlı idaresine geçmiştir. Osmanlı Devleti’nin Adriyatik kıyılarındaki ilk limanı olması bakımından büyük bir öneme sahipti. Burada tersane kurularak, donanmanın önemli bir üssü haline getirildi. Osmanlı Devleti’nin idari yapılanmasında Avlonya sancağı adıyla Rumeli eyaletinin sancaklarından birisi oldu. Sancaklar mirliva veya sancakbeyi denilen yöneticiler tarafından idare edilmekteydi. Sancakbeyleri veya mirliva denilen idareciler klasik dönemde kendilerine has olarak tevcih edilen gelirleri tasarruf ederlerdi. XVII. yüzyılın sonu ve XVIII. yüzyılın başlarında sancak yöneticileri mutasarrıf şeklinde anılsalar da bu tabir esasında bir yönetici olarak değil tasarruf eden anlamında kullanılmıştı. Bu bağlamda olmak üzere Avlonya sancağı XVIII. yüzyıldan itibaren doğrudan veya arpalık suretinde olmak üzere mutasarrıfların idaresine verilmiştir. Arşiv kayıtlarından tespit edebildiğimiz kadarıyla Avlonya’ya ilk defa 1751’de mutasarrıf olarak tayin edilen mir-i miran İsmail Paşa, daha sonra vezir rütbesini aldı. Kendisi aralıklarla Kasım 1759 tarihine kadar Avlonya’nın idari ve mali işleriyle ilgilendi. Ancak reayaya zulmü ve eşkıya ile mücadelesinde görülen zafiyeti nedeniyle vezirliği alınarak hakkında idam kararı verildi. Bunun üzerine Avlonya’dan firar eden Vezir İsmail Paşa, yaklaşık iki yıl boyunca saklandı. Ağustos 1761’de affedilerek tekrar Avlonya mutasarrıfı tayin edildi. Burada üç yıl boyunca kalan Vezir İsmail Paşa, reayaya zulmü, vergilerin toplanmasındaki kusuru, haksız yere servet sahibi olması ve eşkıyalığı bitirememesinden dolayı merkezi hükümetin sürekli eleştirisine maruz kaldı. İdaresinde bulunan Avlonya sancağını teftişe çıktığı sırada kasabaya dönüşünde reayanın saldırısına uğrayarak katledildi. Devlet ölümü sonrası malını ve mülkünü müsadere etti. Kendisi arşiv kayıtlarında Avlonyalı, Arnavut, vezir ve elhac lakaplarıyla yer almaktadır

Anahtar Kelimeler:

Avlonya, Vezir İsmail Paşa, mutasarrıf

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) 1-Ali Emiri (AE.)
MAHMUD I (AE. SMHD.I.), 259 / 21081; 259 / 21099; 259 / 21094.
MUSTAFA III (AE. SMST. III.), 34 / 2352; 83 / 6178; 114 / 8678; 127 / 9815; 196 / 15480; 200 / 15737; 204 / 16059; 209 / 16461;210 / 16568; 210 / 16579; 245 / 19571; 268 / 21411; 293 / 23421; 297 / 23731; 361 / 28876.
OSMAN III (AE. SOSM. III.), 4 / 257; 49 / 3498; 66 / 4941; 91 / 6973.
2-CEVDET (C.) Adliye (C.ADL.), 102 / 6107.
Askeriye (C.AS.), 37 / 1666; 308 / 12730; 937 / 40631; 965 / 41985; 1078 / 47483.
Dahiliye (C.DH.), 9 / 417; 204 / 10175; 243 / 12125; 261 / 13042; 272 / 13551; 276 / 13789; 292 / 14561; 308 / 15384; 310 / 15464; 315 / 15732.
Maliye (C.ML.), 38 / 1750; 173 / 7314; 195 / 8066; 320 / 13155; 334 / 13693; 485 / 19781; 558 / 22912; 576 / 23631; 615 / 25378; 635 / 26122; 696 / 28476.
Saray Mesalihi (C.SM.), 7 / 332; 16 / 821; 155 / 7768.
Zabtiye (C.ZB.), 7 / 329; 68 / 3377; 69 / 3417.
3- BAB-I ASAFİ Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM), No: 158, 161, 162, 163, 164.
4-BAB-I DEFTERİ (D.) Başmuhasebe Muhallefat Defteri (D.BŞM.MHF.d.), 12686; 12695; 12711; 12716.
Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF.), 47 / 51; 50 / 24; 50 / 28; 50 / 49; 50 / 44; 50 / 71; 51 / 34; 51 / 44.
5-TOPKAPI SARAYI (TS)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS. MA., d.), 2411; 6905; 7885.
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS. MA., e.), 226 / 24; 226 / 45; 227 / 13; 227 / 14; 643 / 76; 790 / 94; 791 / 28; 915 / 47.
AVCI, Mustafa (2004), “Osmanlı İnfaz Hukukundaki Gelişmelere Genel Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:12, Sayı: 3-4, Konya: 87-159.
AYDINER, Mesut (2007), “Râgıb Paşa”, DİA., Cilt:34, İstanbul: TDV Yay. 403-406.
AYVERDİ, İlhan (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı.
BAYKAL, Bekir Sıtkı-Abdülkadir Karahan (1978), “Râgıb Paşa”, İA., Cilt: IX, İstanbul: MEB Yay., 594-598.
BİLGE, Mustafa L. (1991), “Arnavutluk”, DİA., Cilt:3, İstanbul: TDV Yay., 383-390.
ÇADIRCI, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, Ankara: TTK.
DEMİR, Uğur (2012), 1768 Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1755-1768), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
DUKA, Ferit (1994), “XV-XVIII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusunun İslâmlaşması Sürecinin Gidişatı Üzerine Gözlemler”, XI. Türk Tarihi Kongresi (Ankara, 5-9 Eylül 1990), Kongre Bildirileri, Cilt: IV, Ankara: 1691-1700.
GÜNGÖR, Tahir (2014), Vak’a-nüvîs Hâkim Efendi Tarihi (Metin ve Tahlîl), Marmara Üniversitesi SBE., Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
İNBAŞI, Mehmet, (2019a), “Avlonya Sancağı ve Yönetimi (1750-1800)”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, Cilt:6, Sayı: 14 (Mart): 143-154.
İNBAŞI, Mehmet, (2019b) “Arnavutluk’ta bir Türk şehri: XVIII. Yüzyılda İlbasan Sancağı”, Congress of International Eastern European Studies (10-12 Ekim 2019- Üsküp/Makedonya), Sakarya: 325-348.
KARACA, Ali (1995), “Esad Paşa, Azmzâde”, DİA., Cilt: 11, İstanbul: TDV Yay., 350- 351.
KELEŞ, Erdoğan (2020), “Kıbrıs’ta Girne Dizdarı Halil İsyanı (1765-1766)”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar II, Cilt: 2, Ankara: Gece Kitaplığı: 339-380.
KIEL, Machiel (1991), “Avlonya”, DİA., Cilt:4, İstanbul: TDV. Yay., 118-120.
KILIÇ, Orhan (1997), 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti'nin İdarî Taksimatı, Elazığ.
KUTLU, Sacit (2007), Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul.
MEHMED SÜREYYA (1996), Sicill-i Osmanî, Cilt: III, İstanbul.
ÖĞÜN, Tuncay (2006), “Müsâdere”, DİA., Cilt: 32, İstanbul: TDV Yay., 67-68.
RRUGA, İlir (2017), “XIV.-XVI. Yüzyıllar Arasında Arnavutluk’ta Gayrimüslimler, İSTEM, Yıl: 15, Sayı: 19: 159-172.
SÜSSHEİM, K. (1978), “Arnavutluk”, İA., Cilt: I, İstanbul: MEB Yay., 373-378. Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi, Mür‘i’t-tevârih, II.A, (1978), (Yayınlayan: M. Münir Aktepe), İstanbul.
ŞEYH AHMET EL-BEDİRÎ EL-HALLÂK (1995), Berber Bedirî’nin Günlüğü 1741- 1762, Osmanlı Taşra Hayatına İlişkin Olaylar, (Mütercim: Hasan Yüksel), Ankara: Akçağ Yayınları.
ŞEMSEDDİN SAMİ (1306), Kâmûsu’l-A’lâm, Cilt: 1, İstanbul.
ULUÇAY, Çağatay (1955), 18 ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, V. Cilt, Ankara: TTK. XVIII. Yüzyılda Osmanlı Bürokrasisi-Merkez ve Taşra Yöneticileri 1756-1792, 16 Numaralı Tahvil Defteri, (2019), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayını, İstanbul.
YAKUT, Esra (2012), “Osmanlı Hukukunda Bir Suç Olarak Eşkıyalık ve Cezalandırılması”, Kebikeç, Sayı: 33, 21-34.