TOPLUMSAL ELEŞTİRİ BAĞLAMINDA MÜFTÜ UYANIK FIKRALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz Mizahın insanlık tarihi boyunca sürdürdüğü toplumsal eleştiri işlevi fıkralarda da görülmektedir. Toplumun aynası görevini üstlenen fıkralar âdetleri, gelenek-görenekleri, kültürel, maddi ve manevi değerleri yansıtan ve sonraki kuşaklara aktaran halk anlatılarıdır. Fıkralar güldürme dışında insanları eğitme, eğlendirme, ders verme, terbiye etme, istenmeyen davranışları ve durumları eleştirme gibi fonksiyonlara sahiptir. Fıkra tipleri genelde belli bir tip etrafında ortaya çıkan, belirli bir sosyal çevreyi, zümreyi veya davranışı temsil yeteneği kazanan ve çevredeki çoğu insana göre farklı yönleri öne çıkan ya bütün dünyada ya da sadece bazı küçük yörelerde tanınan tiplerdir. Bu tiplerden biri olan ve Türkiye’nin değişik il ve ilçelerinde memur, müftü ve vaiz olarak görev yapan ve halen o bölgelerde bilinen ve fıkraları anlatılan Müftü Uyanık, fıkralarında toplumu güldürürken topluma önemli mesajlar vermektedir. Hazırcevap ve soyadı gibi uyanık olması ile bilinen Müftü Uyanık, bir yandan insanları eğlendirip hoş vakit geçirmelerini sağlarken diğer yandan toplumun aksak yönlerini, insanların eksikliklerini ironik bir dille ifade ederek ahlakî ve toplumsal değer yargıları savunmuştur. Çevresinde bulunan dini yozlaştıran, adaletsiz davranan, bulunduğu makamı kendi çıkarları için kullanan, cimri, yalancı, maddiyat düşkünü insanları mizahın gücüyle yere serer. O; baskıcı yöneticilere, otoriteye karşı halkı savunan, cömertlik, temizlik, misafirlik, aile gibi toplumsal değerlere sahip çıkmayanı eleştiren, adaletsizlik edene ceza veren bir tiptir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkra, Toplumsal Eleştiri, Müftü Uyanık

PDF

___

AVCI, Artun, (2003), ''Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece'', Birikim Dergisi, S.166: s 80-96.
BAŞGÖZ, İlhan (1999), Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, İstanbul: Pan Yayıncılık.
BAYRAKTAR, Zülfikar, (2012), Nasreddin Hoca ve Timur Konulu Fıkraların Gülmede Üstünlük Kuramı Açısından Değerlendirilmesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 1: s 265-274
DÜZGÜN, Ülkü, (2017), Nasreddin Hoca Fıkralarında Siyasal Eleştiri, Türk Fıkra Kültürü Tanım Tahlil Yöntem (Ed. K. Öncül, S. Çek), Ankara: Akçağ Yayınları
EMEKSİZ, Abdulkadir, (2010), Bir İstanbul Kahramanı Bekri Mustafa, İstanbul: Mühür Kitaplığı
GÖKŞEN, Cengiz, (2002), Temel Fıkraları Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya: Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://islamansiklopedisi.org.tr. (2020.03.31). https://islamansiklopedisi.org.tr/sakal adresinden alındı
KURGAN, Şükrü (1986), Nasrettin Hoca, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
ÖZDEMİR, Nebi, (2010), ''Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik: Nasreddin Hoca'', Milli Folklor, S. 87: s. 27-40.
SAKAOĞLU, Saim, (1952), Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
SEYYAR, Ali, (2003), Ahlak Terimleri (Ansiklopedik Sözlük), İstanbul: Beta Yayınları
SOL, Selma, (2019), ''Nasreddin Hoca Fıkralarında Yoksulluk Eleştirisi'' Folklor/edebiyat, C. XXV, S. 97: s.55-70
ŞENOCAK, Ebru, (2017), İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman Nasreddin Hoca, Ankara: Akçağ.
ŞENOCAK, E. Ve F. ALSAÇ, (2020), İncili Çavuş Fıkralarında Kış/Taşlama Miti, Milli Folklor, C. 16, S.127
ŞİMŞEK, Esma, (2015), Türk Halk Edebiyatı Anlatı Türleri İçerisinde Fıkraların Yeri, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S: 6: s.195-235
ŞİMŞEK, E. ve Ö.F. ELALTUNTAŞ, (2018), Osmanlı Devleti’nde Uygulanan İçki Yasağının Fıkralara Yansıması, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, C.VI, S.16: s 21-38
TÜRKÇE SÖZLÜK, (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YAZICI, Hikmet, (2013), Bektaşi Fıkralarının Mizah Anlayışı ve İşlevi Bağlamında Bireysel ve Toplumsal Ruh Sağlığı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, S. 65: s 281-298
YILDIRIM, Besim, (2015), ''Mizahta Yerel Unsurların Kullanımı ve Toplumsal Eleştiri Söyleminin Geliştirilmesi'', Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.XIX, S. 2: s 121-160
YILDIRIM, Dursun, (1999), Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara: Akçağ Yay.
KK.1: Abdulhay Balyen, 1957, Silvan, Okur yazar değil, Emekli, Evli, Silvan
KK.2: Ebubekir Bayhan, 1981, Silvan, Lise Mezunu, Memur, Evli, Silvan
KK.3: İshak Pulgat, 1980, Silvan, Lise Mezunu, İşçi, Evli, Silvan
KK.4: İzzet Eser, 1966, Silvan, Lise Mezunu, Memur, Evli, Silvan
KK.5: Mehmet Bingöl,1978, Silvan, Yüksekokul Mezunu, Güvenlik Görevlisi, Silvan
KK.6: Mehmet Metin Kılıçaslan, 1961, Silvan, Ortaokul Mezunu, Emekli, Silvan
KK.7: Mehmet Sulhan, 1979, Silvan, Lise Mezunu, Elektrikçi, Evli, Silvan
KK.8: Salim Gezer, 1979, Silvan, Ön Lisans Mezunu, İmam, Evli, Silvan
KK.9: Sedat Baykara, 1982, Silvan, Yüksekokul Mezunu, Memur, Bekar, Silvan
KK.10: Şakir Neğince, 1959, Silvan, İlkokul Mezunu, Emekli, Evli, İstanbul
KK.11: Vahdettin Onur, 1969, Kozluk, Lise Mezunu, İmam, Evli, Kozluk
KK.12: Yaşar Eser, 1973, Silvan, Lise Mezunu, İşçi, Evli, Silvan