CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA ESKİ BAŞKENTTE YENİ REJİMİN İLK SEMBOLÜ: SARAYBURNU ATATÜRK HEYKELİ

Türkiye’de, Millî Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının ardından Mustafa KemalPaşa’nın anıt ve heykellerinin yaptırılması için çeşitli girişimler başlatılmıştır.İstanbul, hem eski nüfuzunu muhafaza etmek hem de mücadelenin lideri ile olanilişkilerini kuvvetlendirmek adına bu konuda diğer şehirlere göre daha hızlı hareketetmiştir. Nitekim şehrin yerel yönetimi ve idarecileri tarafından yürütülen hummalıçalışmalar neticesinde İstanbul, Atatürk heykeli dikilen ilk şehir olma özelliğinikazanmıştır. İstanbul Şehremaneti tarafından Avusturyalı heykeltraş HeinrichKrippel’e sipariş edilen Sarayburnu Atatürk Heykeli, bir yılı aşan yapım sürecininardından 3 Ekim 1926 tarihinde düzenlenen resmî bir törenle açılmıştır. Heykel,Atatürk’ün sivil kıyafetle betimlenmesinin yanı sıra inşa edildiği konum itibarıyla daCumhuriyet tarihi açısından müstesna bir yere sahiptir. Eserin, Türkiye’deki diğerabidelerden ayrılan en önemli özelliği törensel niteliğinden çok ideolojik anlamınınön plana çıkmış olmasıdır. Bu makale, açıldığı tarihten bugüne İstanbul’u süslemeyedevam eden Sarayburnu Atatürk Heykeli’nin yapılış sürecini ve Cumhuriyet tarihiaçısından önemini ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmanın esas kaynaklarıdönem gazeteleri olup konuyla ilgili araştırma eserlerden de yararlanılmıştır.

THE FIRST SYMBOL OF THE NEW REGIME IN THE OLD CAPITAL IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC: THE STATUE OF ATATURK IN SARAYBURNU

After the Turkish War of Independence, various attemps were launched to build the monuments and statues of Mustafa Kemal Pasha. In order to preserve its former importance and to strengthen its relations with the leader of the struggle, Istanbul has taken action more quickly than other cities. Thus, as a result of the vigorous efforts carried out by the city's local authorities and administrators, Istanbul has gained the distinction of being the first city where a statue of Ataturk was erected. The Statue of Ataturk in Sarayburnu, ordered by Istanbul Metropolitan Municipality (İstanbul Şehremaneti) to Austrian sculptor Heinrich Krippel, was opened in an official ceremony on October 3, 1926 after more than a year of construction. In addition to depicting Atatürk in civilian clothes, the statue has an exceptional place in the history of the Republic in terms of the location in which it was built. The most important feature of the work, which differs from other monuments in Turkey, is that its ideological meaning, rather than its ceremonial nature, has come to the fore. This article aims to reveal the process of the construction of the Statue of Ataturk in Sarayburnu, which continues to decorate Istanbul from the date of its opening to the present day, and its importance in terms of the history of the Republic. The main sources of the article are newspapers of that period and copyrighted works related to the subject were used.

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
Aslanapa, Oktay, Türkiye’de Avusturyalı Sanat Tarihçileri ve Sanatkârlar, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1993.
Atatürk ve Pietro Canonica, (Der. Semavi Eyice), Eren Yayıncılık, İstanbul, 1986.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
Berk, Nurullah - Hüseyin Gezer, 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973.
Çelebi, Mevlüt, Dünden Bugüne Taksim Cumhuriyet Anıtı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 2005.
____________, İzmir Gazi Heykeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014,
Elibal, Gültekin, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973.
Erkul, Operatör Emin, Millî Mücadele ve Cumhuriyet Devrine Ait Hatıralar, (Yay. Haz. Umut Dere), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2020.
Gezer, Hüseyin, Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1984.
Kılıç Ali’nin Anıları, (Der. Hulûsi Turgut), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
Malkoç, Eminalp, Cumhuriyet’ten Büyük Söylev’e Ankara-İstanbul İkilemi (1923-1927), Derin Yayınları, İstanbul, 2014.
Osma, Kıvanç, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2003.
Ögel, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,1984.
Şimşir, Bilâl N., Ankara… Ankara… Bir Başkentin Doğuşu, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2006,
Tekiner, Aylin, Atatürk Heykelleri Kült, Estetik, Siyaset, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
“Gazi Paşa’nın Heykeli”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, Sayı: 26, Teşrîn-i Evvel 1926, s. 65-69.
“Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri Heykelinin Temel Taşı Koyma Merasimi”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, Sayı: 12, Ağustos 1341 (1925), s. 426.
Ağaoğlu, Ahmed, “Gazi’nin Heykeli Münasebetiyle”, Milliyet, nr. 237, 10 Teşrîn-i Evvel 1926, s. 1.
Başoğlu, Tamer, “Türk Heykel Sanatı”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 4, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 896-906.
Cezar, Mustafa, “XIX. Yüzyıl Türkiyesi’nde Heykel Plastiği Sorunu”, Hürriyet Gösteri, Sayı: 66, İstanbul, Mayıs 1986, s. 83-85.
Çağdaş, Haluk, “Türk Heykelciliği Açısından Sivas’ta Yapılan İlk Anıt-Büst”, Tarih ve Toplum, Cilt: 24, Sayı: 144, Aralık 1995, s. 32-35.
Çelebi, Mevlüt, “Manisa Atatürk Heykelinin Tarihçesi”, Geçmişten Günümüze Manisa, Cilt: II, ed.: Ferhat Berber-H. Harika Durgun-Betül Aydoğan, Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, Manisa, 2018, s. 1059-1087.
____________, “Osman Gazi’nin Heykeli Hakkında Bazı Notlar”, Prof. Dr. Necmi Ülker’e Armağan, haz.: Nilgün Nurhan Kara-Latif Daşdemir-Özer Küpeli, Meta Basım Yayım, İzmir, 2008, s. 159-171.
Çetintaş, Vildan, “Türk Heykel Sanatının Gelişim Aşamasında Abdülaziz Dönemi (1861-1876) Etkinlikleri”, 38. Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları (ICANAS): Tarih ve Medeniyetler Tarihi, Cilt: 2, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 2012, s. 925-935.
Ergin, Osman, “Türkiye’de Dikilen İlk Heykel”, Tarih Dünyası, Cilt: 2, Sayı: 14, 1 Kasım 1950, s. 586-590.
Erkulseyitoğlu, Operatör Emin, “Sarayburnundaki Atatürk Heykelinin Aksaray Meydanına Nakli Düşüncesi Münasebetiyle”, Hürriyet, nr. 4457, 25 Eylül 1960, s. 2.
Giray, Kıymet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Heykel Sanatının Gelişim Çizgisi”, Osmanlı 11, ed.: Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 491- 495.
Hızal, Meriç, “Cumhuriyet Döneminde Heykelcilik”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 4, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, s. 886-895.
Parten, Arzu- Seda Yavuz, “Kültür Politikaları Bağlamında Türk Heykel Sanatı”, Kocaeli Üniversitesi Ulusal Heykel Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını, Kocaeli, 2005, s. 146-154.
RASİM, Ahmed, “Anadolu’da İlk Heykel”, Türk Dünyası, Sayı: 17, 6 Eylül 1919, s. 1.
Vasfi Raşid, “Dünki Hadise”, Cumhuriyet, nr. 864, 4 Teşrîn-i Evvel 1926, s. 1.
Yeşilkaya, Neşe G., “Osmanlı’da ve Cumhuriyet’te Anıt-Heykeller ve Kentsel Mekân”, Sanat Dünyamız, Sayı: 82, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Kış 2002, s. 147-153.
Cumhuriyet
Hakimiyet-i Milliye
Hürriyet
İkdam
Milliyet
Resimli Gazete
Türk Dünyası
Vakit
Dere, Umut, “Operatör Emin (Erkul) Bey’in Hayatı, Mebusluğu ve Şehreminliği”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2018.