Ömrünün çoğunu Türkiye’de geçirmiş Azerbaycan kökenli Efendizȃde Mehmet ŞerifBilgehan’ın (Şamahı 1887- İstanbul 1954) Arap harfleriyle Türkiye Türkçesinde tuttuğu birnot defteri ilk kez yayımlanmaktadır. Bir Türkçü ve eğitimci olarak Şerif Bilgehan,Şamahı’da doğmuş, 1910’da İstanbul’a gelerek, İstanbul’da Türkçü çevrelerle tanışmıştır.Daha sonra İttihat ve Terakki Fırkasına girmiş, Azerbaycan Cumhuriyetinin kurucusuMehmet Emin Resulzȃde başta olmak üzere ile diğer Azeri Türkçüler ile yakın münasebettebulunmuştur. Ölümüne kadar Müsavat Partisi kadrosu ile ilişkilerini devam ettirmiştir.Şahsi notlarından anlaşıldığı kadarıyla, Mehmet Şerif Bey, Osmanlı hükümeti tarafındaneğitim görmesi amacıyla Lozan’a gönderilmiş, 1917’de Türkiye’ye döndükten sonraEdirne ve İzmir’de bulunan Öğretmen Okullarında idarecilik yapmıştır. 1920’deAzerbaycan Cumhuriyetinin Bolşevikler tarafından yıkılmasından sonra, AnkaraHükümetinin Kafkaslar üzerine izlediği politikaları yazılarıyla eleştirdiği için Türkiye’debir süreliğine gözardı edilmiştir. Onun Azerbaycan tarihi hakkında verdiği bilgilerin yanısıra, 1918 Azerbaycan Cumhuriyetini kuran kadrolar hakkındaki şahsi kanaatleri, diğerkaynaklarda olmayan bilgi ve görüşler içerdiği için değerlidir. Onun, yazılarından, cesur,bilgili, kararlı bir Türkçü olduğu ve Azerbaycan’da Türkiye destekli laik Türkmilliyetçiliğine dayalı müstakil bir Azerbaycan Devletinin Türkiye’nin desteğiyle kurulmasıgerektiği görüşünü taşıdığı anlaşılmaktadır. Kendisi bugün hem Türkiye’de hem deAzerbaycan Cumhuriyetinde fazlaca bilinmeyen önemli bir şahıs olarak kalmaktadır. Buyazıda onun biyografisi ve siyasi görüşleri üzerine yeni bilgiler verilmektedir.

A notebook written by Azerbaijani Turkist and pedagogue Şerif Bilgehan who lived in Turkey between 1910 and 1954 years, written in Ottoman Turkish, is first published. He was born in Şamahı of Azerbaijan, came to Istanbul in 1910 and entered into the circle of Turkist supported by the Party of Union and Progress after 1914. His original name in Azerbaijani was Efendizade Mehmet Şerif. He established good relations with famous anti-Bolshevik and Turkish nationalist Azerbaijani political leader Mehmet Emin Resulzade and other Azerbaijani Turkists in Istanbul. Until his death, he continued firmly his relations Azerbaijani political leaders who were from Musavat Party, a political party for an autonomous Azerbaijan founded by Resulzade in Baku. According to his notes, he was sent to Geneva to take higher education by the Unionist in 1914. He learnt French language and came back to Turkey in 1917. He served Ottoman intelligent service the Special Organization (Teşkilat-ı Mahsusa). After returning to Turkey in 1917, he worked for the Ottoman Teacher Training Colleges of Edirne and Bursa. After Azerbaijan Democratic Republic was removed by Bolsheviks in 1920, in his book Azerbaijan and His Revolution, he made a serious criticism against Ankara governments because of mistake politics against Caucasia and Bolsheviks. Due to his criticisms, he was ignored by Ankara government in the first years of the foundation of the modern Turkey. He wrote a history of Azerbaijan (unpublished) and commented in personal on the permanent staff who founded Azerbaijan Democratic Republic in 1918. As an intellectual Turkist, he maintains that free Azerbaijan Republic based on secular and Turkish nationalism must be founded with assistance of modern Turkey. Today his biography and his political opinion are unknown both in Turkey and in modern Azerbaijan sufficiently. In this paper, new information on his biography and political opinions on Azerbaijan Democratic Republic and his staff who were lived in immigration in Istanbul were given.