BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA SARIKAMIŞ MUHAREBELERİ (22 Aralık 1914 – 10 Ocak 1915)

Bu makalede, Türk Harp Tarihinin en dramatik savaşlarından biri olarakyerini alan ve yapılan stratejik hatalarla Doğu (Kafkas) Ordumuzun daha BirinciDünya Savaşı’nın ilk aylarında Sarıkamış bölgesinde erimesine sebep olan askerive siyasi olaylar incelenmiştir. Kurmay heyetininin bütün ikazlarına rağmen EnverPaşa, kışın en çetin geçtiği Aralık- Ocak aylarında 3. Orduyu muharebeyesokmuştur. Ayrıca, Hafız Hakkı Paşa’nın emir dışında 10. Kolorduyu Rusbirliklerini daha kuşatıcı bir taarruzla kuşatmak amacıyla 3.000 metre yüksekliktekiAllahuekber dağlarından geçirmeye çalışması sebepleri ile on binlerce vatan evladıtek kurşun atmadan soğuktan ve hastalıktan şehit olmuştur. Yapılan stratejikhatalardan biri de harekatın Aralık sonu ile Ocak başında yapılmış olmasıdır. Böyle birharekat yapılması için ya Kasım ayı geçmeden veya bahar başlangıcında yapılmasıgerekiyordu. Özellikle 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa bu hususu vurguladığı için savaştankaçmaktan dolayı suçlanmış ve görevinden alınmıştır. Bu hezimetten sonra diğercephelerden özellikle Çanakkale ve Avrupa Cephelerinden getirilen birliklerle 3.Ordu tekrar kurulmaya çalışılmıştır. Bu maksatla askerlerimiz binlerce kilometreyol yürümek zorunda kalmış ve özellikle Suriye ve Irak Cephelerimiz zayıf kalarakbüyük insan ve toprak kayıpları yaşanmıştır.

SARIKAMIŞ BATTLES IN THE FIRST WORLD WAR (December 22, 1914 - January 10, 1915)

In this article, the military and political events that took place as one of the most dramatic wars in the Turkish War History and caused our Eastern (Caucasian) Army to melt in the Sarıkamış region during the first months of the First World War were examined. Despite all the warnings of the staff delegation, Enver Pasha put the 3rd Army into battle in December-January, when winter was the worst. In addition, due to the fact that Hafiz Hakkı Pasha tried to pass the 10th Corps through the 3,000 meters high Allahuekber mountains in order to surround the Russian troops with a more encompassing attack, tens of thousands of children died from the cold and disease without throwing a single bullet. One of the strategic mistakes made is that the operation was made in late December and early January. To make such an operation, it had to be done either before the end of November or at the beginning of spring. Especially 3rd Army Commander Hasan İzzet Pasha was accused of fleeing from the war and was dismissed for emphasizing this issue. After this defeat, the 3rd Army was tried to be re-established with the troops brought from other fronts, especially Çanakkale and European Fronts. For this purpose, our soldiers had to walk thousands of kilometers and especially the Syrian and Iraqi Fronts remained weak and great human and land losses were experienced.

PDF

___

ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-8.
ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-32.
ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-90.
ATASE Arşivi, Dosya No: 6/3989, Kls. No: 5054, Fihrist No: 1-93.
ATASE Arşivi, Dosya No: 4/3671, Kls. No: 2950, Fihrist No: 1-130.
Genelkurmay ATASE Başkanlığı, Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), Belge
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 18.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 19.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 34.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 43.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 46, 46a.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 53, 53a.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 58, 58a.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 60.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 62.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 63.
ATASE Başkanlığı ATBD, Belge No: 84.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 130, s. 139; BOA, HR. SYS, 2109/5 - 4-5, Sofya Sefaret-i Seniyyesi, 43/2278 Numaralı tahrirât melfufudur.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 130, s. 131; BOA, HR. SYS, 2109/3-11, Milli OsmanlıTelgraf Ajansı Dersaâdet-Beyoğlu.
Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, Kafkas Cephesi, 3. Ordu Harekatı, C. 2, 1. Kitap, Ankara, 1993.
Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, Cilt X, Ankara, 1985.
Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları No: 3, IX. C, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Hava Harekatı, IX. C, Ankara, 1969.
Çakmak, Fevzi, Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2005.
General Nikolski, Sarıkamış Harekatı, Çev. E. Yarbay Nazmi Bey, ATASE Yayınları, 2. B, Ankara, 1990.
Bardakçı, Murat, Enver, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2. B, İstanbul, 2018.
Bardakçı, Murat, Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü,Türkiye İşbakası Kültür Yayınları, 2. B., İstanbul, 2016.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, 1914-1918 Genel Savaşı, Savaşın Başından 1914-1918 Kışına Kadar, C. 3, Kısım 1, B. 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
Cemal Paşa, Hatırat (1913-1922), Yayına Hazırlayan Ahmet Zeki İzgöer, 2. Baskı, DBY Yayınları, İstanbul, 2012.
Çolak, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. B, Ankara, 2014.
İlter, Aziz Semih, Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi Hatırları, Genkur Yayınları, Ankara, 2007.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), C. IX, 3. B, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
Karabekir, Kazım, Doğunun Kurtuluşu, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Araştırma, Geliştirme ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Erzurum, 1990.
Köprülü, Şerif, Birinci Dünya Harbi Başlangıcında 3. Ordu, Sarıkamış Çevirme Muharebesi ve Meydan Muharebesi, Yayına Haz. Mustafa Görüryılmaz, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 3. B. Ankara, 2015.
Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, Birinci Dünya Harbi, 2. Cilt, Nehir Yayınları, İstanbul, 1990.
Sanders, Liman von, Türkiye’de Beş Sene, 7. B., Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2018.
Sönmez, Bingür– Reyhan Yıldız, Ateşe Dönen Dünya, Sarıkamış, İkaruz Yayınları, İstanbul, 2007.