DEVLET MERKEZİNİN İNŞA SÜRECİNDE ANKARA ŞEHREMİNLİĞİ VE ŞEHREMİNLERİ (1924-1930)

Millî Mücadele döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin merkezi olan Ankara,13 Ekim 1923’te Devlet Merkezi (başkent) olarak kabul edildi. Cumhuriyet’inilanından sonra şehrin mevcut haliyle bir devlet merkezinin yükünükaldıramayacağı anlaşılmıştı. Şehrin bir an önce modernleşerek büyümesigerekiyordu. Bunun için öncelikle, İstanbul Şehremaneti örneğinden hareketlebelediye teşkilatında değişiklik yapılarak Ankara Belediyesi, 16 Şubat 1924 tarih ve417 sayılı kanunla Ankara Şehremaneti şeklinde adlandırıldı.Ankara Belediyesi 1924-1930 yılları arasında Ankara Şehremaneti şeklinde anılarakDâhiliye Vekâleti tarafından atanan Şehreminleri tarafından yönetildi. Bu dönemdeMehmet Ali Bey (4 Mart- 4 Haziran 1924), Ali Haydar (Yuluğ) Bey (5 Haziran1924-27 Kasım 1926) ve Süleyman Asaf (İlbay) Bey (27 Kasım 1926-30 Ekim 1928)Ankara Şehremini olarak görev yaptılar. 1928-1930 Yıllarında ise Vali Vehbi Bey(Kasım 1928-22 Haziran 1929) ve Vali Nevzat Tandoğan (22 Haziran 1929-1 Eylül1930) aynı zamanda Şehremaneti’ne vekâlet etmişlerdir. Ankara Şehremini HaydarBey, Ankara’nın modern bir yapıya kavuşabilmesi için imar ve inşaat faaliyetlerinebüyük önem vermiştir. Asaf Bey ise, belediyecilik işlerine öncelik vermiş şehrinplanlı bir şekilde imarı için çaba sarf etmiştir.1924 tarihli Ankara Şehremaneti Kanunu 3 Nisan 1930 tarihli ve 1580 saylıBelediye Kanunu ile 1 Eylül 1930 gününden itibaren yürürlükten kaldırıldı. Butarihten itibaren şehir Ankara Belediyesi tarafından idare edilmeye başlandı. Makalede, Ankara Şehremaneti döneminde (1924-1930) şehreminlerinin Ankara’nınimar ve inşasındaki faaliyetleri yerel basın, arşiv ve muhtelif eserlerdenyararlanılarak topluca ortaya konulmaktadır.

ANKARA ŞEHREMİNLİĞİ (MUNICIPALITY) AND ŞEHREMİNS (MAYORS) DURING THE CONSTRUCTION PROCESS OF THE STATE CENTER (1924-1930)

During the Turkish National War Ankara was the center of Turkey's Grand National Assembly and it was accepted as Government Center (the capital) at 13 October 1923. After the proclamation of the Republic, it was understood that the city could not bear the burden of a state in its current state. The city should had grown and modernized as soon as possible. For this aim, first of all, a change was made in the municipal organization of Ankara based on the example of Istanbul Şehremaneti and The Municipality of Ankara was named as Ankara Şehremaneti with the Law No. 417 dated 16 February 1924. The Municipality of Ankara was named Ankara Şehremaneti between 1924-1930 and governed by Şehremin appointed by the Ministry of Internal Affairs. During this period, Mehmet Ali Bey (4 March-4 June 1924), Ali Haydar (Yuluğ) Bey (5 June 1924-27 November 1926) and Süleyman Asaf (İlbay) Bey (27 November 1926-30 October 1928) served as Ankara Şehremini. In the years 1928-1930, Governor Vehbi Bey (November 1928-22 June 1929) and Governor Nevzat Tandoğan (22 June 1929-1 September 1930) also acted as Şehremini. Ankara Şehremini, Haydar Bey has given great importance to zoning and construction activities in order to bring Ankara to a modern city. Asaf Bey, on the other hand, gave priority to municipal works and made efforts for the planned development of the city. The Ankara Şehremaneti Law dated 1924 was repealed from 1 September 1930 with the Municipal Law No. 1580 of 3 April 1930. As of this date, the city started to be administered by Ankara Municipality. In this article, the zoning and building activities of the şehremins during Ankara Şehremaneti (1924-1930) are presented together by using local press, archives and various studies.

___

  • Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [BCA]
  • Ankara İl Yıllığı, 1967.
  • Ankara Şehrinin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından Yapılan Plan ve Projelerine ait İzahnameler, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1929.
  • Bayman, Mustafa Adli, Tandoğan, Şahsiyeti-Ölümü-Hâtıraları, Tan Matbaası, İstanbul, 1949.
  • Cengizkan, Ali, Ankara’nın İlk Planı 1924-25 Lörcher Planı, Ankara, 2004. Ergin, Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri 1855-1928, (Hazırlayan: Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul, 2. Baskı, İstanbul, 2007.
  • Öztürk, Kâzım, Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü, 23 Nisan 1920-14 Ekim 1973, Önder Matbaası- Ankara, 1973.
  • Sarıoğlu, Mehmet, “Ankara” Bir Modernleşme Öyküsü (1919-1945), Kültür Bakanlığı Yay., (t.y.).
  • ___________, “Ankara Şehremini ve Valisi Ali Haydar Bey ve Faaliyetleri”, Kebikeç, 2000, Sayı: 9, s.125-130.
  • Tümerkan, Sıddık, Türkiye’de Belediyeler, R.Zelliç Basımevi, İstanbul, 1946. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, 1928-1929, Devlet Matbaası, İstanbul, 1929.
  • Yavuz, Fehmi, Ankara’nın İmarı Şehirciliğimiz, Ankara 1952.
  • Ziyaoğlu, Rakım, İstanbul Kadıları-Şehreminleri-Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi (453-1971), İstanbul, 1971.
  • Cumhuriyet
  • Hâkimiyet-i Milliye
  • Tanin
  • Ulus